Morgunblaðið - 13.03.1990, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. MARZ 1990
39
Hver hefur verið þróun
búvöruverðs sl. ár?
afí-ir C'unnttr TWlaI. VerðáDIA. fl.kindakjötsfrá 1.september 1978til ogmeð l.september 1989,svo ogniðurgreiðslurþessáhverjuintíma.
Ár Verð til bænda. Óniðurgr. hs.verð Niðurgr. kr. Niðurgr. heildsv. % Niðurgr. af óngr. Smás.verð sundurt. Heilir skr. ósk kaup.
1978 10,80 14,16 5,81 8,35 41,0 10,71
1979 16,10 21,01 6,96 14,32 31,8 18,06
1980 23,78 33,33 9,19 24,14 27,6 25,82
1981 36,50 46,55 9,69 36,86 20,8 43,45
1982 58,36 75,62 25,06 50,56. 33,1 60,25
1983 96,23 131,79 25,06 106,73 19,0 116,45
1984 113,64 152,71 19,25 133,46 12,6 146,27 Útsala
1985 156,21 216,95 19,25 197,70 8,9 167,08
1986 183,87 251,88 40,78 211,10 16,2 223,10
1987 239,88 308,77 52,27 256,50 16,9 289,43
1988 311,42 437,70 172,50 265,20 39,4 336,44
1988 311,42 437,70 172,50 265,20 39,4 336,44
1989 374,67 527,27 212,27 315,00 40,3 410,89
Endurgreiðsla söluskatts er innifalin í niðurgreiðslum frá 1988. Sláturkostnaður er allur reiknaður á Ureldingargjald sláturhúsa leggst á óniðurgreitt heildsöluverð frá 1988. göt frá 1983.
Þróun visitölu hvers flokks miðað við að verðlag 1978 sé 100.
Ar. Vísitala grundv.v. Vísitala ó.niðurgr.hsv. Vísitala niðurgr. Vísitala hcildsv. Vísitala smás.verð Víst. bygg. kostnaður Vísitala matvöru Vísitala ýsuflaka Vísitala lambav./bænda
1978 100 100 100 100 100 100 100 100 100
1979 149 148 115 171 169 145 133 165 155
1980 220 235 158 289 241 226 219 242 224
1981 338 329 167 441 406 354 342 339 342
1983 891 931 431 1.278 1.087 992 965 1.102 905
1984 1.052 1.078 331 1.598 1.366 1.216 1.264 1.469 1.069
1985 1.446 1.532 331 2.368 1.560 1.539 1.737 2.542 1.465
1986 1.702 1.779 702 2.528 2.083 2.039 2.117 3.220 1.722
1987 2.220 2.181 900 3.072 2.702 2.348 2.474 4.068 2.228
1988 2.882 3.091 2.969 3.176 3.141 2.676 3.306 4.746 2.835
1988 2.882 3.091 2.969 3.176 3.141 2.676 3.306 4.746 2.835
1989 3.468 3.724 3.654 3.772 3.837 3.351 4.057 6.436 3.386
Söluskattur var lagður á vöruna 7. janúar 1988. Endurgreiðsla söluskatts er innifalin í niðurgreiðslum frá 1988.
Guðbjartsson
í umræðuþætti í sjónvarpinu ný-
lega fullyrti ungur hagfræðingur
að heildsöluverð búvöru hefði
hækkað meira en allt annað verðlag
í landinu síðustu ár.
Ekki rökstuddi hann þá fullyrð-
ingu sína og var heldur ekki beðinn
um að gera það.
Nú hef ég gert athugun á hvem-
ig verðlag hefur þróast sl. tólf ár á
mjólk, dilkakjöti og nautakjöti og
gert töflur um þýðingarmestu þætti
í verðmyndun þessara vara, þar á
meðal áhrif niðurgreiðslna á verð
þeirra.
Til samanburðar set ég þróun
byggingarvísitölu, matvöruvlsitölu
og verðvísitölu á ýsuflökum.
Hér koma þessar töflur merktar
I, II og III:
Verð dilkakjöts til bænda hefur
hækkað meira en meðaiverð sauð-
Ijárafurða. Þar kemur til að gærur
og ull hafa ekki tekið alveg eins
mikla hækkun og kjötið.
Verð á ull til bænda hefur tekið
mið af verði á ullarmarkaði í Lon-
don umreiknuðu í íslenskar krónur
og verð á gæmm hefur tekið mið
af erlendu verði á gærum. Auk
þess hafa ný gjöld verið lögð á dilka-
kjötið undanfarin ár svo sem segir
í skýringum með töflunum.
Óniðurgreitt verð kindakjöts hef-
ur hækkað hlutfallslega nokkm
meira en verðið til bænda. Tvær
meginástæður valda því. Önnur er
sú að verðtrygging lánsfjár og háir
vextir koma þungt við rekstur slát-
urhúsanna og breyting á greiðslu-
skyldu kjöts samkvæmt búvömlög-
unum hefur aukið þörf á lánsfé.
Þessir þættir vega einnig mikið í
verði mjólkur en minna í heildsölu-
verði nautakjöts.
í niðurgreiðslunum er meðtalin
endurgreiðsla á hluta söluskatts,
sem verið hefur á búvömm tvö sl.
ár og hefur verið endurgreiddur að
hluta á heildsölustigi. Þrátt fyrir
að niðurgreiðslan sé tekin svona I
töflurnar hefur niðurgreiðslan ekki
fylgt verðlagsþróun á kindakjötinu
í heildsölu. Mikið vantar á að niður-
greiðslan hafi fylgt verðlagsþróun
í heildsöluverði mjólkur. Niður-
greiðsla á nautakjöti er nú ekki í
hálfu verðgildi á við það, sem hún
var 1978. Þessi þróun niður-
greiðslnanna veldur því að niður-
greidda heildsöluverðið hefur í öll-
um flokkum búvara hækkað mun
meira en óniðurgreitt heildsöluverð.
Smásöluverðið hefur einnig
hækkað meira til neytenda af sömu
ástæðu og einnig vegna þess að
verslunarálagning hefur verið gefin
frjáls á öllu stykkjuðu og unnu
kjöti. Smásöluverð á heilum skrokk-
um er ákveðið af Fimmmanna-
nefnd. Smásöluverðið er einnig
ákveðið af Fimmmannanefnd á
mjólkinni og helstu mjólkurvörum.
En þrátt fyrir framangreindar
ástæður hefur vísitala matvöru
samkvæmt upplýsingum Hagtíð-
inda hækkað mun meira en allar
vísitölur búvöruverðs sl. tólf ár og
byggingarvísitalan hefur hækkað
hlutfallslega meira en verð til
bænda á nautakjöti og mjólk en
álíka og dilksverðið. Þetta sýnir að
aðrar vörur en búvörur hafa hækk-
að hlutfallslega meira í verði. Þó
var grundvallarbreyting gerð fyrir
tveimur árum, sú að söluskattur var
settur á búvörur (matarskatturinn)
og þær voru látnar hækka aukalega
af þeirri ástæðu, en þá var fellt
niður vörugjaid og tollur af mörgum
innfluttum byggingarvörum, svo að
byggingarvísitalan lækkaði við þá
ráðstöfun. Mest hækkun hefur orð-
ið á verði ýsuflaka sl. tólf ár. Þau
hafa hækkað rrieira en tvöfalt á
móti verði nautakjöts og mjólkur
til bænda, sjá töflur II og III, og
aðeins minna en tvöfalt dilkakjöts-
verð til bænda, sjá töflu I.
Hvers vegna er þessi
mismunur svona mikill?
Auðséð er að framleiðni hefur
aukist í búvöruframleiðslunni. Þrátt
fyrir framleiðslutakmarkanir á
þessum árum og einnig opinbera
verðlagningu, öfugt við það sem
hagfræðingar hafa fullyrt í umræð-
um um þessi mál.
Kominn er tími til að þeir menn
Tafla II. Verð mjólkur án umbúða frá 1. september 1978 til 1. september 1989, svo Tafla III. Verð á UNI 2. vfl. nautgripakjöts frá 1.9. 1978 til og með 1. sept. 1989
og niðurgreiðslur hennar á hverjum tíma. svo og niðurgreiðslur þess á hverjum tíma.
Ár. Verð til bænda Óniðurgr. hs. verð. Niðurgr. kr. Niðurgr. heildsv. Niðurgr. % af óngr.
1978 12,23 15,25 4,45 10,80 29,2
1979 18,82 25,55 4,78 20,77 18,7
1980 27,39 34,06 6,36 27,70 18,7
1981 43,29 53,86 6,36 47,50 11,8
1982 68,15 84,35 15,50 68,85 18,4
1983 114,97 143,07 15,50 127,57 10,8
1984 147,63 168,54 0,00 168,54 0,0
1985 163,86 227,60 0,00 227,60 0,0
1986 210,60 251,82 41,22. 210,60 16,4
1987 241,69 338,98 35,58 303,40 10,5
1988 285,97 375,29 53,20 322,09 14,2
1989 360,45 462,30 62,67 399,63 13,6
Endurgreiðsla söluskatts er innifalin í niðurgreiðslum frá 1988.
Ár Verðtil til bænda Óniðurgr. hs.verð Niðurgr. kr. Niðurgr. heildsv. Niðurgr. % af óniðurgr. heildsv.
1978 1,52 1,98 0,86 1,12 43,4
1979 2,34 3,07 1,73 1,34 56,4
1980 3,40 4,52 1,11 3,41 24,6
1981 5,19 7,06 1,99 5,07 28,2
1982 8,17 11,10 4,36 6,74 39,3
1983 13,79 18,79 4,51 14,28 24,0
1984 16,28 22,35 2,60 19,75 11,6
1985 22,38 30,86 2,60 28,26 8,4
1986 25,96 36,14 4,56 31,58 12,6
1987 29,80 47,14 5,83 41,31 12,4
1988 37,54 52,73 17,17 35,56 32,6
1989 47,32 67,62 24,85 42,77 37,0
Endurgreiðsla söluskatts er innifalin í niðurgreiðslum frá 1988.
Þróun vísitölu hvers flokks miðað við að verð 1978 sé 100.
Ár Vísit. Vísit. Vísit. Vísit. Vísit. Vísit. Vísit.
grundv.v. óngr. hsv. niðurgr. heildsv. bygginga matvöru ýsuflaka
1978 100 100 100 100 100 100 100
1979 154 168 107 192 145 133 165
1980 224 223 143 256 226 219 242
1981 354 353 143 440 354 342 339
1982 557 553 348 638 527 498 537
1983 940 938 348 1.181 922 965 1.102
1984 1.207 1.105 0 1.561 1.216 1.264 1.469
1985 1.340 1.492 0 2.107 1.539 1.737 2.542
1986 1.722 1.651 926 1.950 2.039 2.117 3.220
1987 1.976 2.223 800 2.809 2.348 2.474 4.068
1988 2.338 2.461 1.196 2.982 2.676 3.306 4.746
1989 2.947 3.031 1.408 3.700 3.351 4.057 6.436
Söluskattur var lagður á vöruna 7. janúar 1988. Endurgreiðsla söluskatts er innifalin í niðurgreiðslum frá 1988.
Þróun vísitölu hvers flokks miðað við að verðlag 1978 sé 100.
Vísit. Vísit. Vísit. Vísit. Vísit. Vísit. Visit.
Ár grundv.v. óngr. hsv. niðurgr. heildsv. bygginga matvöru ýsuflaka
1978 100 100 100 100 100 100 100
1979 154 155 201 120 145 133 165
1980 224 228 129 304 226 219 242
1981 341 357 231 453 354 342 339
1982 538 561 507 602 527 498 537
1983 907 949 524 1.275 922 965 1.102
1984 1.071 1.129 302 1.763 1.216 1.264 1.469
1985 1.472 1.559 302 2.523 1.539 1.737 2.542
1986 1.708 1.825 530 2.820 2.039 2.117 3.220
1987 1.961 2.381 678 3.688 2.348 2.474 4.068
1988 2.470 2.663 1.997 3.175 2.676 3.306 4.746
1989 3.113 3.415 2.890 3.820 3.351 4.057 6.436
Söluskattur var lagður á vöruna 7. janúar 1988.
Endurgreiðsla söluskatts er innifalin í niðurgreiðslum frá 1988.
Gunnar Guðbjartsson
„Þannig valdi óhefft
samkeppni á fiskimark-
aði okurverði og stór-
felldum verðhækkun-
um til neytenda en op-
inber verðlagning haldi
verðlagi búvöru afftur á
móti í skefjum til hag-
ræðis fyrir neytendur.“
verði í fjölmiðlum krafðir raka, þeg-
ar þeir fara með fullyrðingar sem^_
stangast á við staðreyndir. Að öðr-
um kosti er útilokað að tekið verði
mark á orðum þeirra.
Hvers vegna hækkar ýsan svona
mikið? Algert frjálsræði er í verð-
lagningu á fiski. Sjómenn og físk-
vinnslustöðvar selja vöruna að ætla
má með hliðsjón af útflutningsverði
sem kallast verður heimsmarkaðs-
verð í því tilliti. Hefur þá heims-
markaðsverð á fiski hækkað svona
gífurlega mikið?
Ætla mætti að afkoma í fiskveið-,
um og fískvinnslu væri sérlega góð)
væri það staðreynd. Hins vegar
hefur nær öll umræða í þjóðfélaginu
sl. tvö ár um þá hluti snúist um
afar erfiða afkomu þessara atvinnu-
greina og verðfall afurða.
Ég hef því fyrir satt að heims-
markaðsverð á fiski hafi ekki hækk-
að svona mikið. Sú skýring ein er
fullnægjandi í mínum huga að frjáls
verðlagning á fiski orsaki okur hjá
þeim, sem versla með þessa vöru.
Þannig valdi óheft samkeppni á
fiskmarkaði okurverði og stórfelld-
um verðhækkunum til neytenda en
opinber verðlagning haldi verðlagi
búvöru aftur á móti í skefjum til
hagræðis fyrir neytendur.
Þessum hiutum er því öfugt fariö*""
miðað við fullyrðingar hagfræðinga
og ýmissa stjórnmálamanna um
þetta efni.
Er eitthvað athugavert við frjálsa
markaðskerfið á íslandi?
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri
Framleiðsluráðs landbúnaðarins.
EMEfHMT
Hjólsagarblöð
X \ l
I \ 'v‘\ A “
þau endast!

ÁRVÍK
ÁRMLILl 1-REYKJAVlK-SlMI 687222 -TELEFAX 667266