Morgunblaðið - 21.10.1987, Síða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1987
Verðhrunið í Wall Street:
Er ótti mannavið
kreppu undirrótín?
New York, Reuter.
Fjármálasérfræðing'ar í
Bandaríkjunum sögðu í gær, að
verðhrunið í Wall Street mætti
kalla neyðarástand og kváðust
óttast, að söluæðið kynti undir
sjálfu sér og héldi stjórnlaust
áfram. Þeir voru hins vegar ekki
á einu máli um hvort það væri
fyrirboði raunverulegrar kreppu
eða aðeins til marks um ótta
manna við hana.
fjárfestendum í Bandaríkjunum og
að tölvur, sem eru forritaðar þann-
ig, að þær kaupa eða selja í takt
við minnstu hræringar, hafi átt
mikinn þátt í söluæðinu og verð-
hruninu í fyrradag.
„Það, sem ætti að vera ólíkt með
verðhruninu nú og 1929, er, að nú
ættu tölvurnar að kasta sér út um
gluggana við Wall Street,“ sagði
Ike Kerridge, hagfræðingur í Tex-
as.
„Verðhrunið í Wall Street er ekki
fyrirboði nýrrar kreppu, heldur
vísbending um, að hún komi ef
ráðamennimir í Washington gera
ekkert til að laga fjárlaga- og við-
skiptahallann," sagði hagfræðing-
urinn Allen Sinai. „Markaðurinn er
að segja okkur, að hann búist við
kreppu eftir sex til 18 mánuði."
Sérfræðingamir deildu einnig um
ástæður verðhrunsins og vildu sum-
ir kenna um Reagan-stjóminni og
því, að henni skuli ekki hafa tekist
að hafa hemil á fjárlaga- og við-
skiptahallanum. Um tvennt voru
þeir þó sammála: að nú mætti sjá
undir iljamar á mörgum erlendum
ísrael:
Verðlækkun í Evrópu en
víða snerist þróunin við
Hugðist sprengja
kauphöllina
Tel Aviv, Reuter.
ísraelskur kaupahéðinn hótaði
í gær að sprengja kauphöllina í
Tel Aviv í Ioft upp ef henni yrði
ekki lokað. Af því varð þó ekki.
Nokkurs ótta gætti í kauphöllinni
og lækkuðu verðbréf um 10%. Mað-
ur, sem átti mikið í húfi, hringdi í
Yossi Nitzani, forstjóra kauphallar-
innar, og lagði að honum að loka
til að afstýra hruni. „Ég tók ekki
undir kröfur mannsins og hótaði
hann þá að koma sprengju fyrir í
húsinu, þar sem hann sagðist ekki
sjá nein rök fyrir því að verðbréf
lækkuðu í Tel Aviv vegna lækkunar
úti í heimi.
London, París, Reuter.
HLUTABRÉF lækkuðu á verð-
bréfamörkuðum í Evrópu í gær
í kjölfar verðfallsins mikla í New
York á mánudag. Mest varð
lækkunin í London, eða 12,2%,
og er það meiri lækkun en á
mánudag.
Um tíma jafngilti verðlækkun
hlutabréfa í London 15%, en þegar
fregnir bámst frá New York um
að verð hefði hækkað í Wall Street
kipptu spákaupmenn að sér hend-
inni. Þeir höfðu keypt verðbréf á
útsöluverði í í þeirri von að þau
hækkuðu brátt aftur.
Á mánudag lækkuðu hlutabréf
um 10% og fór Financial Times-
hlutabréfavísitalan niður í 2.052,3
stig. Hún lækkaði svo í gær um
250,7 stig í 1.801,6 stig. Um tíma
var vísitalan komin niður í 1.748,2
Reuter
Þegar verslað er í kauphöllum skiptir sköpum að eftir manni sé
tekið. Þessi fór vart framhjá neinum.
stig, hækkaði svo upp úr hádeginu í 1.801,6 stigi, eins og áður segir.
í 1.985 stig, en staðnæmdist síðan Ástandið var nokkuð fálmkennt
Hver bjargar sér sem betur
getur, en markaðurinn tapar
eftír LEONARD SILK
Er hagkerfi heimsins að fara í
hundana?
Með tilliti tíl verðfalls í WaU
Street að undanförnu hafa marg-
ir óttast að sú gróska, sem verið
hefur á verðbréfamarkaðnum
undanfarin fimm ár sé öU. í
síðustu viku leit aUt út fyrir að
markaðurinn þyldi þensluna ekki
lengur og á mánudag fór sem fór.
í vikunni, sem leið, lækkaði Dow
Jones-verðbréfavísitalan um 235,48
stig, eða 9,49%. Þessi lækkun voru
viðbrögð við hagskýrslu sijómvalda
um utanríkisviðskipti, en í henni var
dregin upp mynd í dekkra lagi. Það
var þó ekki skýrslan ein, sem olli
þessum viðbrögðum verðbréfasala;
hún var aðeins enn eitt einkenni við-
kvæms efnahagslífs.
„Fram að þessu hefur fyöldi §ár-
magnseigenda og embættismanna
lifað f aldingarði einfeldningsins,"
segir Geoffrey Bell, sem er ráðgjafi
í alþjóðaviðskiptum. „Sá aldingarður
var reistur á vonum að viðskipta-
halli [Bandarílqanna] mjmdi brátt
færast í eðlilegt horf og fjármagn
myndi halda áfram að streyma til
Bandaríkjanna."
Viðskiptahallinn í ágúst reyndist
hins vegar vera 15,7 milljarðar
Bandaríkjadala, eða um 188 milljarð-
ar á ári og þegar þessi blákalda
staðreynd varð mönnum ljós urðu
fyrmeftidar vonir að engu og afleið-
ingamar létu ekki á sér standa.
Það að útlit yrði fyrir viðskipta-
halla, sem yrði enn hærri í ár en á
hinu síðasta (nam þá 160 milljörðum
dala) varð til þess að menn fóru að
óttast að Bandaríkjaþing myndi setja
vemdarlög, en slíkt myndi aðeins
kynda undir nýju verðbólgubáli.
Útlitið í utanríkisviðskiptum varð
einnig til þess að gengi Bandaríkja-
dals féll, en seðlabanki Banda-
ríkjanna og aðrir seðlabankar
iðnríkjanna reyndu að halda því uppi
og keyptu dali.
Þetta hleypti á hinn bóginn upp
vöxtum, þar sem bankar og fjármála-
menn bjuggust við að verðbólga
sigldi í kjölfar fallandi dals.
Vaxtahækkanir eru eitur í beinum
verðbréfahöndlara, þar sem verð-
mæti verðbréfa fellur yfírleitt í réttu
hlutfalli við vaxtahækkanir. Á
skuldabréfamarkaðinum, sem ekki
er mjög f sviðsljósinu, varð einnig
verðfall þegar bandarísk ríkisskulda-
bréf létu undan, en þau eru fremst
í flokki skuldabréfa þar vestra.
Deilur við
Þjóðverja
Enn frekara einkenni þeirrar
óvissu, sem nú ríkir, kom fram á
blaðamannafundi James Baker III.,
Qármálaráðherra Bandaríkjanna, þar
sem hann reyndi að veita hughreyst-
ingu hins opinbera. Hann sagði að
sú ákvörðun Seðlabankans að hækka
ekki forvexti, eftir að þeir voru
hækkaðir um 0,5% í septemberbyij-
un, sýndi svo ekki væri um villst að
hagfræðingar bankans teldu að verð-
bólguáhyggjur væru ástæðulausar.
Þá benti hann á stöðugan hagvöxt
undanfarinna fimm ára, lágt at-
vinnuleysi og tiltölulega lága vexti.
Hann sagði ennfremur að fjárlaga-
hallinn væri að lagast. Hann yrði
rúmlega 150 milljarðar dala í ár, sem
er 70 milljörðum minna en í fyrra.
Hann hefur aldrei verið hærri en þá,
eða um 221 miiljarður. Þá væri við-
skiptahallinn einnig að réttast — ef
ekki í dölum talið, þá að minnsta
kosti hvað magn varðaði.
Baker játti því að vísu að ekki
væri allt í himnalagi. Bandaríkin
hefðu ekki notið þeirrar samvinnu,
sem vænst var við Vestur-Þjóðveija
og sagði hann að fjórar vaxtahækk-
anir Þjóðveija frá í júlí væru síst í
samræmi við fyrra samráð þjóðanna.
Þá virtist hann gefa í skyn að dalur-
inn kynni að þurfa að lækka frekar,
en slíkt myndi koma niður á útflutn-
ingi annara þjóða.
Tilraun Bandaríkjastjómar til þess
að gera dalinn stöðugan, án þess að
jafna viðskiptahallann eða þola sam-
drátt heima fyrir, byggist á samvinnu
við önnur iðnríki um að þau haldi
vöxtum niðri og örvi hagvöxt.
Baker er tiltölulega ánægður með
framferði Japana, en hann er mjög
vonsvikinn með Vestur-Þjóðveija. A
síðustu þremur mánuðum hafa vext-
ir á millibankalánum í Bandaríkjun-
um hækkað um 1,1%, í Japan aðeins
um l%o og f Vestur-Þýskalandi um
1%. í Vestur-Þýskalandi hefur efna-
hagurinn veikst að undanfömu og
má minna á að atvinnuleysi nlgast
nú 9%.
Þjóðveijamir halda því fram að
það séu „markaðamir" sem hækki
vexti og þar að auki hljóti það að
vera aðalhlutverk stjómvalda að
halda verðbólgu í skeflum. Vanda
Bandaríkjanna segja þeir vera heim-
asmfðaðan. Þrátt fyrir að fjárlaga-
hallinn vestra hafi lækkað í ár telja
þeir — eins og margir hagfræðingar
— að á næstu tveimur árum muni
fátt ávinnast. Helstu ástæður þess
telja þeir vera þær að vandinn, sem
að baki býr, sé óleystur og að forset-
inn neiti að fallast á skattahækkanir
eða niðurskurð hemaðarútgjalda.
Nú lítur út fyrir að Bandaríkja-
menn hafi stjómast nokkuð af
óskhyggju þegar þeir gerðu sam-
komulag við hin iðnríkin fyrr á árinu.
Á fjármálamörkuðunum virðast
menn hins vegar gera sér grein fyrir
því að þegar reynt er að auka hag-
vöxt, auka viðskipti, halda vöxtum
niðri og gera gengi stöðugra, bjargar
sér hver sem betur getur eða verður
skollanum að bráð að öðrum kosti.
Á slíkum tímum eru síðustu sveiflur
í Wall Street ekki út í loftið.
Þegar grynnkar á vinskap hinna
vestrænu bandamanna hættir fjár-
magnið að streyma til Wall Street
og erlendum gjaldeyrir er ekki lengur
varið til kaupa á dölum. Það er hætt-
an sem vofír yfir efnahagslífí
Bandaríkjanna og heimsins — hætta
sem þarf að snúast gegn með bein-
skeyttari og samhæfðari hætti en
verið hefur.
Höfundur rítar um fjármál fyrír
The New York Times.
á verðbréfamarkaðinum í París.
Nam lækkunin um tíma 8%, en
þegar upp var staðið var vísitala
verðbréfamarkaðarins 0,79% hærri
en þegar opnað var í gærmorgun.
I Frankfurt virtist markaðurinn
einnig vera kominn í jafnvægi og
þróunin jafnvel að snúast við því
Börsen-Zeitung vísitalan lækkaði
aðeins um 1,5% yfir daginn.
Þegar á daginn Ieið snerist þró-
unin einnig við á verðbréfamörkuð-
unum í Amsterdam og Ziirich og
stóðu hlutabréf í svipuðu verði við
lokun og í upphafi viðskipta. Verð-
hækkun varð á hlutabréíum í
Belgíu.
Einna hlutafallslega mest varð
lækkunin í Dyflinni þar sem írsk
hlutabréf féllu um 25%. í Madríd
nam lækkunin 5,73%, en verðbré-
fasali sagði ástandið þar í raun
miklu viðsjárverða því aðeins hefðu
verið boðin til kaups um 5% þeirra
hlutabréfa, sem eigendur vildu
selja.
Noregur:
Verðfall nam
100 norskum
krónum á
einum degi
Norsk Data eitt
þeirra fyrirtækja sem
verst urðu úti
Ósló. Frá Jan Erik Laure, fréttaritara
Morgunblaðsins.
B0RSEN,verðbréfamarkaður
þeirra í Ósló fór ekki varhluta
af þeim ósköpum sem gengu á í
gær og fyrradag. Þar voru slegin
mörg met í lækkun á verðbréfum,
sem dæmi má nefna að hlutabréf
í Bergen Bank féllu um 52 norsk-
ar krónur á hvern hlut á 30
sekúndum.
Frá því verðbréfamarkaðurinn í
Ósló opnaði árið 1983 hefur annað
eins hrun ekki átt sér stað. Eigendur
hlutabréfa voru skelfíngu lostnir og
seldu því sem örast. Á síðustu dögum
hafa einstök verðbréf lækkað um
allt að 100 norskum krónum.
Norsk Data, fyrirtæki sem erlend-
ir aðilar hafa ítök í, er eitt þeirra
fyrirtælqa sem hvað verst hafa orðið
úti. Einn aðalhluthafi í Norsk Data
tapaði sem nemur 200 milljónum
norskra króna á mánudag. Margir
eiga yfir höfði sér gjaldþrot vegna
hrunsins, aðallega þeir sem tekið
hafa lán til kaupa á verðbréfum.