Morgunblaðið - 21.10.1987, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1987
41
Til að draga úr atvinnuleysinu greip Roosevelt til umsvifaniikilla
opinberra framkvæmda og atvinnubótavinnu. Myndin er af verka-
mönnum við snjómokstur á götu í New York.
Deal,“ sem þýðir uppstokkun á
máli spilamanna. Var mörgu af því
hrint í framkvæmd á fyrstu hundr-
að dögunum í forsetatíð Roosevelts
en sumt af því bar meiri keim af
innblæstri en úthugsaðri áætlun.
Fyrsta embættisverk hans var að
Iýsa yfir almennu „bankafríi" enda
höfðu sparifjáreigendur misst trú á
bönkunum og tekið út fé sitt. Bank-
amir gátu ekki opnað aftur fyrr en
ljóst var, að þeir áttu fyrir skuldum;
ríkið ábyrgðist þá með öðrum orð-
um og óveðrinu í kringum þá
slotaði.
Hlutverk ríkisins aukið
New Deal-áætlunin færði Banda-
ríkin nær evrópskum aðstæðum
með því að veita ríkinu nýtt og
áhrifaríkt hlutverk. Komið var á
vélvæðingu í landbúnaði og til að
hækka verð á afurðunum voru
bændur styrktir til að draga úr
framleiðslu eða hætta alveg á lök-
ustu býlunum. Í ljós kom, að stóru
landeigendumir gátu best nýtt sér
þetta og með ríkisstyrknum end-
umýjuðu þeir reksturinn og keyptu
fleiri jarðir. Fólkinu fækkaði í land-
búnaðarhémðunum en á ijórða
áratugnum fjölgaði hins vegar
dráttarvélunum úr hálfri í heila
.milljón. Olli þetta mikilli óánægju
en varð þó til að gera bandarískan
landbúnað arðbæran.
í iðnaðinum var ráðist í ýmsar
framkvæmdir og var það markmið-
ið, að vömverð skyldi aftur hækka.
Lög um hringamyndun vom afnum-
in en reynt að vinna gegn „ólöglegri
samkeppni" og samráð höfð við
verkalýðsfélögin. Þá vom teknar
upp tryggingabætur til 12-13 millj-
óna atvinnuleysingja og reynt var
að berjast gegn atvinnuleysinu með
Roosevelt varð fyrstur bandarískra forseta til að sitja lengur en í
tvö kjörtimabil. Myndin er frá útnefningu hans í þriðja sinn á lands-
þingi demókrata árið 1940.
miklum, opinbemm framkvæmd-
um.
Brokkgeng endurreisn
Framkvæmdimar urðu strax til
að auka með mönnum bjartsýni og
trú á framtíðina og frá þessum tíma
er slagarinn „Happy days are here ‘
again", „Góðu dagamir em komnir
aftur". Frá mars til júní 1933 jókst
þjóðarframleiðslan úr 59 í 100, í
það, sem hún hafði verið 1923-24,
en það reyndist þó skammgóður
vermir því næsta sumar fór hún í
71. Síðan sótti hún í sig veðrið
næstu ár en féll aftur 1937-38.
Umbætur Roosevelts vom því ekki
einhlítar en þær komu í veg fyrir
stórslys.
Skuldasöfnun ríkisins var mikil
á ámnum 1933-37, úr 16 milljörð-
um dollara í 36, en Roosevelt hafði
þó gengið til kosninga með það lof-
orð að jafna fjárlagahallann og
skera ríkisútgjöldin niður um 25%.
Því lofaði hann aftur 1936 en minna
varð um efndir, nýju framkvæmd-
imar vom dýrari en ætlað var og
skattamir minni.
Keynesisminn
í október 1937 kom upp ástand,
sem líktist aðdraganda hmnsins
átta ámm áður. Hlutabréf lækkuðu
um þriðjung, gjaldþrotum fjölgaði
og atvinnuleysi jókst. Ráðgjafar
Roosevelts töldu hann nú á að taka
heilshugar upp kenningu breska
hagfræðingsins Maynards Keynes
en hann vildi lækna kreppuna með
meiri opinbemm framkvæmdum,
halla á fjárlögunum og lántökum.
14. apríl 1938 lagði Roosevelt fram
nýja áætlun, sem byggðist á þessum
atriðum. Vakti hún mikla athygli
um allan heim enda í fyrsta sinn,
sem henni var opinberlega hrint í
framkvæmd. Sumarið 1938 var
nýtt framfaraskeið hafið.
Hvað eru græningjar?
eftir Davíð Jónsson
Dagana 28.—30. ágúst var haldin
alþjóðleg ráðstefna græningja í
Stokkhólmi og átti undirritaður kost
á að sitja hana fyrir hönd nýstofn-
aðra samtaka íslenskra græningja.
Mun honum seint líða úr minni sú
stund er hann tilkynnti grandalaus-
um ráðstefnugestum að græningja-
samtök væm nú stofnuð á íslandi.
Gífurleg fagnaðarlæti bmtust út,
ekki síst vegna þess að skömmu
áður í kynningu kvennalistans (við
góðar undirtektir) hafði komið fram
að engin samtök græningja væm á
íslandi.
Á ráðstefnunni vom margir mála-
flokkar til umræðu, þar á meðal
græn hugmyndafræði, uppbygging
grænna hreyfinga og alþjóðleg sam-
vinna. Var af nógu að taka fyrir
nýgræðinginn úr norðrinu, en það
sem hafði mest áhrif var að finna
þessa miklu samkennd sem þama
ríkti, sannkölluð fjölskyldustemmn-
ing þó fæstir hefðu hist áður og
ekki væm allir alltaf sammála, eins
og gerist og gengur í venjulegum
300 manna Qölskyldum.
Það sem helst einkennir græna
hugmyndafræði er að hún boðar
hugarfarsbreytingu (New way of
thinking) sem mætti kalla nýbylgju
í verðmætamati og leiðir okkur frá
þeirri skammsýni að setja hagvöxt-
inn sem meginmarkmið. Frekar er
horft fram á við og stuðlað að varð-
veislu umhverfisins og uppbyggingu
manneskjulegs þjóðfélags. Til að
fyrirbyggja misskilning vil ég nefna,
að ekki er átt við að vera óábyrgur
í fjármálum heldur aðeins að endan-
legt markmið verði annað en það er
í kerfinu í dag.
Hvað græningjar eru
ekki
Vegna algengs misskilnings vil
ég að fram komi að græningjar eru
ekki það sama og grænfriðungar,
sem eru sérstök alþjóðleg samtök.
Þó að málefnin sem græningjar og
grænfriðungar beina sér að séu þau
sömu eða svipuð eru vinnuaðferðim-
ar ólíkar. Græningjar eru stjóm-
málasamtök en grænfriðungar em
baráttuhópur sem einbeitir sér mest
að beinum aðgerðum eins og svo oft
komast í fréttir. Margir græningjar
em einnig grænfriðungar og öfugt,
en það fer ekki endilega saman sem
sjálfsagður hlutur. T.d. vom græn-
friðungar hvergi viðstaddir þing
græningja í Stokkhólmi og ég heyrði
ekki nokkum tíma á hvalveiðar
minnst.
Það sem einkennir græn samtök
em sameiginleg baráttumál þeirra,
en helstu málaflokkamir em: um-
hverfís-, friðar- ogjafnréttismál. Ein
helsta ástæða þess að mikið er lagt
upp úr alþjóðlegri samvinnu og því
að grænar hreyfíngar nái sem mestri
útbreiðslu er að hvorki mengun né
kjamorkuslys virða alþjóðleg landa-
mæri. Það sem gerist á einum stað
kemur öllum við.
Nú emm við komin að fyrsta verk-
efni íslenskra græningja, andstaða
og mótmæli við stækkun kjamorku-
stöðvarinnar í Dounreay á Norður-
Skotlandi. Nú þegar er hafín undir-
skriftasöfnun þar sem skorað er á
ríkisstjóm íslands að mótmæla
stækkuninni. í Reykjavíkurbréfi
Morgunblaðsins sunnudaginn 3.10.
varar greinarhöfundur við því að
taka hættuyfírlýsingar um Dounre-
ay of alvarlega og segir þær nánast
vera atkvæðasnöp AUaballa og komi
okkur ekkert við.
Dounreay
Mig langar að nefna nokkur atriði
um Dounreay sem koma okkur við.
Staðsetning endurvinnslustöðvar-
innar í Dounreay á nyrsta punkti
meginlands Bretlands, hvergi ná-
lægt byggðu bóli, er engin tilviljun.
Ætlunin er að reisa á næstu ámm
stöð sem mun vinna kjamorkuúr-
gang fyrir Breta, Frakka, Þjóðveija,
Itali og Belga. Antwerpen eða álíka
staður myndi sýnast mun hentugri
staðsetning, nokkumveginn mið-
svæðis og vinnan við að reisa stöðina
myndi slá á atvinnuleysið þar sem
það er verst. Það er hinsvegar ljóst
að þessi ríki vilja hvorki hafa svona
stöð nálægt sér, né að hafstraum-
amir liggi frá stöðinni að eigin
ströndum. Hinsvegar liggja haf-
straumamir við Dounreay norður í
Atlantshaf. Núverandi hreinsunar-
geta stöðvarinnar er um 8 tonn af
hreinsuðum efnum á ári, en síðan
1979 hefur ekki verið unnt að
hreinsa nema 1 tonn á ári vegna
ýmissa vandamála og tæknilegra
örðugleika sem ekki hefur verið unnt
að leysa fram að þessu. Samt sem
áður er áformað að reisa stöð með
hreinsunargetuna 60—80 tonn af
hreinsuðum efnum á ári. Eitt af
þeim efnum sem endurvinnslustöð
af þessu tagi framleiðir er hágæða
plutonium (weapons grade pluto-
nium) sem Frakkar viðurkenna
opinberlega að muni vera notað í
vopnaframleiðslu. Er þetta þar með
orðið bæði umhverfís- og friðarmál.
Flutningar
Flutningarnir á óhreinsuðum efn-
um til Dounreay er heilt ævintýri
út af fyrir sig. Vegna hafnleysis í
Dounreay er áformað að landa efn-
unum í 90 tonna ílátum, annars
staðar í Bretlandi og flytja þau síðan
með jámbrautarlest til Dounreay
eftir teinum sem á eftir að leggja.
Þetta verða 72 ferðir árlega. Hreins-
aða plutonium-efnið verður síðan
flutt flugleiðis til síns heimalands.
Mjög mikil andstaða er við þessa
flugleiðis flutninga og jafnvel Herra
Brown hjá breska kjamorkumála-
ráðuneytinu UKAEA (United
Kingdom Atomic Energy Authority)
viðurkenndi fyrir opinberri rann-
sóknamefnd að líkumar á flugslysi
væru 8 á móti 1000 miðað við tiðni
flugferða yfír notkunarskeið stöðv-
arinnar.
Þarf ekki slys til
Við úrvinnslu kjamorkuúrgangs
er mikið af geislavirkum efnum
sleppt í sjóinn og umhverfið sem
Davíð Jónsson
„Það sem einkennir
græn samtök eru sam-
eiginleg baráttumál
þeirra, en helstu mála-
fiokkarnir eru: um-
hverfis-, friðar- og
jafnréttismál.“
hluti af venjulegu vinnsluferli. Ár-
lega mun í Dounreay verða unnið
fast efni úr 30.000 m3 af geislavirk-
um lausnum. Þessar lausnir fara
síðan í gegnum fjölda tanka þar sem
sýnistaka fer fram. Ef hærri en leyfí-
leg geislavirkni mælist þá fara
lausnimar aftur gegnum vinnslufer-
il. Annars er þeim hleypt út í sjó.
Þessi mörk geislunar em sett eftir
ALARA staðli „as low as reasonably
achievable" eða „lægstu mörk sem
auðveldlega nást“. Þau mörk em
ekki endilega hættulaus og þykir
sérfræðingum þau of há. Vinnslu-
stöðin í Sellafíeld sem notar sömu
aðferð og ætlað er að nota í Dounre-
ay hefur ítrekað brotið af sér
gagnvart því að halda sér ekki innan
leyfilegra geislunarmarka. Þetta
hefur orsakast af vangá og kæm-
leysi starfsmanna og vegna tækni-
legra bilana.
Úrgangur í föstu formi (allt að
2000 m3 árlega) mun vera geymdur
í sérstökum tunnum á botni Norður-
sjávar. Holur em boraðar með
samskonar bomm og notaðir em við
olíubomn. Þessar holur em 15 m í
þvermáli og 2—300 m djúpar og em
fylltar af þessum tunnum og steypt
yfír. Síðan er næsta hola bomð og
fyllt. Þetta þykja ekki mjög vísinda-
leg vinnubrögð og bráðabirgðablær
yfir þessu. Þó er þetta algeng
„lausn" á geymsluvandamálum.
Skýtur það skökku við að meðan
Svíar viðurkenna hættur kjamork-
unnar og hafa ákveðið að hætta
notkun hennar til raforkufram-
leiðslu, þá breiðist notkun hennar
út á öðmm stöðum eins og Bret-
landi. Munurinn gæti legið í því að
Chemobyl-slysið hafði mun meiri
áhrif á Svía.
Alvömslys í Dounreay eða einung-
is óhapp sem hefði getað orðið slys,
en blásið upp af fjölmiðlum eins og
reyndin var á ( Þýskalandi með
ormamálið nú fyrir skemmst.u
myndi sannarlega eyðileggja físk-
markaði okkar í Bandaríkjunum. Þó
að við gætum sýnt fram á að allt
væri í lagi. Mér er spum, hvort við
höfum efni á að sitja aðgerðarlaus
og láta sem ekkert sé. Hvort haf-
straumar beri geislavirkan úrgang
beint hingað norður eins og ritstjóri
Þjóðviljans segir í grein sinni um
málið eða hann komi eftir krókaleið-
um, eins og Reykjavikurbréfshöf-
undur vill meina, skiptir ekki
höfuðmáli. Geislunin er í fæðukeðj-
unni og hleðst upp í okkur sjálfum
hvort sem hún kemur beint hingað
eður ei.
Að lokum vil ég þakka Alþýðu-
bandalaginu fyrir mjög þarfa ráð-
stefnu um umhverfismál í
Gerðubergi þann 11.10.
Skrifstofa samtaka græningja er
á Skólavörðustíg 42, Rvík og er
opin flest kvöld.
Höfundur er meðlimur í samtök-
um græningja.