Morgunblaðið - 17.12.1983, Side 34

82
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
Vanþekking? — Blekking?
— eftir Martein
Skaftfells
Kveðja barst mér í Mbl. frá ein-
uni okkar ágætu lyfjafræðinga. og
fyrrum starfsmanns við Lyfjaeft-
irlitið. Kveikja greinarinnar var
viðtal, sem danska vikubl.
„Hjemmet" átti við Sven Rosen-
gren, sænskan yfirlækni, e? hlotið
hafði svo alvarleg áföll aí heila-
blæðingu, að hann var taiinn úr
leik. En eins og oft áður, er hefð-
bundnir læknisdómar bregðast,
leitaði einnig hann til náttúrunn-
ar, til hinnar nú heimsfrægu
kvöldrósarolíu, sem lyfjafræðing-
urinn vill fremur kalla „nætur-
ljós“ en kvöldrós. — „Evening
Primrose" á ensku, „Jette natt-
ijus“ á sænsku. Bæði nöfnin eru
notuð. Þessi merkingarblæmunur
skiptir engu máli og því ekki
ástæða til að breyta nafninu í
náttljósaolíu. En hvað sem nafn-
inu líður, notaði Rosengren þá teg-
und olíunnar, sem seld er undir
nafninu Pre-glandin. Og hann tel-
ur hana eiga ríkan þátt í að hann
er á ný í fullu starfi.
f einfeldni minni taldi ég þetta
svo athyglisvert, að þýða bæri við-
talið, ef ske kynni að það gæti
bjargað einhverjum heilablæð-
ingarsjúklingum frá örkumlum.
En auðvitað vissi lyfjafræðingur-
inn betur um tilgang minn. Sölu-
og gróðasjónarmið var hið eina er
hann kom auga á. Og þá þekkjum
við hann betur. En það vill svo til
að þau 30 ár, sem heildv. Elmaro
hefur helgað sig innflutningi og
baráttu fyrir vítamínum og öðrum
hollefnum, hef ég aldrei tekið þar
laun, en fyrstu árin lagt fram
nokkurt rekstrarfé. Og sjálfsagt
hefðu margir hlegið að minni
samanburðarvinnu, er ég var að
velja Elmaro umboð. En af gildum
ástæðum hef ég m.a. áhuga fyrir
heilbrigðismálum. Markmiðið var
því úrvalsvörur — heilsuvörur. Og
ég vona að þeir verði aldrei eig-
endur að Elmaro, sem svíkja það
markmið. Ég, eins og fjölmargir
aðrir, hef unnið að áhugamálum,
án þess að mæla þau í krónum. En
slík sjónarmið virðast lyfjafræð-
ingnum erfið til skilnings, eins og
grein hans ber með sér.
Fimbulfamb
Ef ég ætti að leiðrétta hvert at-
riði í grein lyfjafr., þyrfti ég heila
síðu í Mbl. til leiðréttingar á „olíu-
vísindum“ hans og aðra til að leið-
rétta vítamín-steinefnavísindin.
— Málflutningurinn er markaður
furðulegum staðhæfingum og
ályktunum — án nokkurra raka.
Allt vitnar þetta um, að lyfjafr.
veit minna en lítið um það, sem
hann er að skrifa um. — Upplýs-
ingar yfirlæknisins um eigin
reynslu, — um blindprófanir gegn
ýmsum sjúkdómum á börnum og
fullorðnum, — um jákvæðar til-
raunir dr. Horrobins og sam-
starfsmanna hans, gegn alvarleg-
um sjúkdómum, — afgreiðir lyfja-
fræðingurinn á eftirfarandi hátt:
„Þegar öllu er á botninn hvolft,
tel ég því miður, að ekki sé hægt
að fullyrða meira um lækninga-
mátt olíunnar en að hér séu hin
svonefndu væntingaráhrif (plac-
ebo effect) að verki, þ.e. að sjúkl-
ingurinn nýtur þeirra áhrifa, sem
hann væntir eða vonast eftir að
lyfið veiti honum. Mikill sannleik-
ur felst nefnilega í málshættinum
um að trúin flytji fjöll. Er því full
þörf á að fjallað sé gagnrýnið og
hlutlægt um þessi efni.“
Vissulega ber að fjalla um málið
á hlutlægan hátt. En í allri grein-
inni vottar varla fyrir hlutlægni.
Hún hefur verið steinsofandi
gegnum meginhluta greinarinnar
— eins og rökhyggjan.
Ekki skal gera lítið úr „vænt-
ingaráhrifum". Bæði von og von-
leysi hefur áhrif á heilsu okkar.
En að heimfæra öll dæmin, sem
læknirinn gat um, og þau, sem ég
bætti við, undir „væntingu", er
hreinn barnaskapur, sem lyfjafr.
ætti að vera vaxinn upp úr. I námi
og starfi á hann að hafa tileinkað
sér meiri rökhyggju en svo. — Og
hvar er gagnrýnin? Hefði hann
beitt henni á staðleysu-staðhæf-
ingar sínar og ályktanir, þá hefði
hann ekki skrifað þær fjarstæður,
er gangc. eins og rauður þráður í
gegnum alla greinina.
Oli vitnar greinin um, að hún er
skrifui) af neikvæðu hugarfari, —
án raka — án hlutlægni. Höf. er
fyrirfram ákveðinn í að afneita
eiginleikum olíunnar. Hún mátti
með engu móti hafa læknandi
áhrif, — nema sem „vænting". En
hafi hún svo sterk „væntingar-
áhrif" umfram lyf, er þá ekki rétt
að beita henni gegn þeim alvar-
legu sjúkdómum, sem hún hafði
bataáhrif á? Og má þá ekki af-
skrifa slatta lyfja með aukaverk-
anir, sem ekki eru sérlega heilsu-
samlegar? — Dæmi: Daginn sem
landlæknir og lyfjaeftirlit birtu
þjóðinni boðskap sinn um gildis-
leysi kvöldrósarolíunnar, hringdi
til mín maður, sem kvaðst vera
afmyndaður af bjúg vegna lyfja-
notkunar, er einnig hefði til muna
skert sjón hans, en hann hefði í
þrjár vikur notað kvöldrósarolíu
og sjónin hefði talsvert skýrst á
ný. Það kom honum á óvart, svo að
ekki hafa væntingaráhrif verið
þar að verki. En honum batnaði
samt. — Hvers vegna? Að sjálf-
sögðu vegna eiginleika olíunnar.
— En væntingarkenningin er
gamalþekkt og ekki út í bláinn.
Lyfjafr. varð það bara á að færa
hana langt út fyrir mörk hins
raunhæfa til að telja lesandanum
trú um, að hún hefði engin lækn-
andi áhrif. Hann gerði kenning-
una því skoplega og einnig sjálfan
sig. — Er menn stritast við að af-
neita augljósum staðreyndum,
geta slík „slys“ hent ágætismenn.
— En mér voru það nokkur von-
brigði að komast að raun um, að
lyfjafr. hefur kosið sér stöðu í „vér
einir vitum“-hópnum, sem þarf
ekki að kynna sér mál til að vita
og siengir síðan fram staðhæfing-
um fjarri staðreyndum.
Skipt yfir
Er lyfjafr. hafði afgreitt yfir-
lækninn á sinn einfalda en ómerka
hátt, beindi hann bitrum brandi
sinum að undirrituðum, enda eðli-
legt þar sem hann telur mig „einn
helsta talsmann heilsubóta- og
hollefna“. Við lá, að ég yrði stoltur
af þessari lofsamlegu einkunn. En
nokkrum línum neðar rann stoltið
í sandinn, þar sem hann segir að
„vart þurfi að fjölyrða um að sjón-
armið um frjálsan innflutning
vítamína og steinefna sé hérlendis
haldið fram af einstaklingum, sem
hafa ekki lokið viðurkenndu námi
í næringar-, lyfja- né læknisfræði.
Þeir séu því áhugamenn, en ein-
hverjir myndu e.t.v. kalla þá fúsk-
ara, loddara, skottulækna eða
eitthvað þaðan af verra".
Ég þakka að . mínum hluta
snotra titla og viðurkenni fúslega,
að ég veit lítið í lyfjafræði, þótt ég
eigi um hana nokkrar bækur. —
En það er með ólíkindum, hve oft
lyfjafr. tapar áttum og fer villur
vegar. Lyfjafræðingar og læknar,
sem fá aðeins nasasjón af nær-
ingarfræðum í námi sínu, eiga að
vera sérhæfir til að ræða þau
fræði. — Og það sem verra er:
hann ætlast til að lesandinn trúi
því. — En síðar í greininni kemur
í Ijós, að hann ruglar vítamínum
og hliðstæðum næringarefnum
saman við lyf og veit ekki hvað er
hvað. — Og þótt hann telji sig
dómbærari á gildi kvöldrósarolí-
unnar en vísindamenn, er hafa
rannsakaö hana árum saman, veit
hann ekki einu sinni um nema tvö
efni hennar: palmitic-sýru, stear-
ic-sýru og oleic-sýru, veit hann
ekkert um. Samt telur hann sig
hæfan til að segja mat læknanna
rangt og blindprófanimar mark-
leysu. Hann verður því ekki sakað-
ur um skort á sjálfsáliti, þótt vart
örli á hlutlægri málsmeðferð eða
rökum. Hvað um það. „Vér einir
vitum“.
Marteinn M. Skaftfells
„Gkki skal gera lítið úr
„væntingaráhrifum“. Bæði
von og vonleysi hefur áhrif á
heilsu okkar. En að heim-
færa öll dæmin, sem læknir-
inn gat um og þau sem ég
bætti við undir „væntingu“,
er hreinn barnaskapur
Eftirlit
Lyfjafr. segir hér „afarstrangt"
eftirlit með lyfjum. 1977 lýsti próf.
Olov Lindahl því yfir á fundi í
Noregi, að tvöfalt blindpróf á end-
oxan-lyfi gegn krabbameini, hefði
sýnt, að það væri lífshættulegt.
Sjúklingar, er fengu það, lifðu
skemur en þeir sem ekki fengu
það. — Ég spurði lyfjaeftirlitið
hvort það væri notað hér. Jú, það
var notað, og svo mun enn. í gær
var skýrt frá hættulegum gigtar-
lyfjum. Eru hættuefnin ekki nokk-
uð mörg í hinu „afarstranga" eft-
irliti?
Lyfjafr. segir „eftirlit með til-
búningi og dreifingu alls konar
fæðu- og heilsubótarefna í besta
falli lítið og stundum ekkert“. —
Ég skora á lyfafr. að færa rök
fyrir þessari furðulegu staðhæf-
ingu. Geri hann það ekki, skoða ég
ummæli hans sem auvirðilegan
róg, sem ég til þessa hef haldið að
væri neðan hans virðingar. Hver
eru þau fyrirtæki, þar sem eftirlit
með tilbúningi er í besta falli lítið
og stundum ekkert? Það stendur
vonandi ekki í lyfjafræðingnum að
nafngreina þau.
Óttinn við staðreyndir
Lyfjafræðingurinn segir „til-
ganginn með neyslu vítamína,
steinefna og hefðbundinna lyfja
nánast alltaf hinn sama, og því er
full ástæða til að herða eftirlit
með þessari starfsemi (innflutn-
ingi vítamína og hliðstæðra efna),
áður en slys hljótast af“.
Nokkrum línum ofar vitnar
hann í skýrslu, sem hann átti
sjálfur hlut að. Þar voru öll víta-
mín og hliðstæð efni gerð að lyfj-
um sem var og er vísvitandi fölsun
staðreynda. Nafn skýrslunnar var
„Náttúrumeðul". Og fyrirsögnin á
grein lyfjafr. er: „Náttúrumeðul
— sjálfdæmi eða eftirlit". —
Fyrirsögnin tengist beinlínis stað-
hæfingu hans um að vítamín,
steinefni og lyf séu nánast eitt og
hið sama, og að herða beri eftirlit.
Þröngsýnasti hluti apótekara
hefur haldið því fram í 30 ár, að
vítamín séu lyf. Og kunnur apó-
tekari, sem var form. lyfjaskrár-
nefndar, hét mér því eitt sinn, að
innflutningur vítamína skyidi
verða stöðvaður. Þau væru lyf. Ég
spurði, hvort aðrir en sjúklingar
þyrftu lyf, og síðan hvort aðrir en
sjúklingar þyrftu ekki vítamín.
Hann játaði hvoru tveggja og þar
með að staðhæfing hans væri
röng. — Nú reynir lyfjafr. að telja
fólki trú um sömu fjarstæðu.
Áður margmissti hann fótanna
á kvöldrósarolíunni. Nú skriplar
hann á vítamínum og steinefnum,
— eins og bannvaldið, sem ég hef
margskorað á að benda á þótt ekki
sé nema eitt dæmi þess, að sjúkl-
ingur hafi verið fluttur í sjúkra-
hús vegna neyslu vítamína, og
jafnframt að birta skýrslu yfir
þann fjölda, sem liggur þar vegna
lyfjaneyslu. — Ekkert dæmi á 30
árum. Engin skýrsla. En hve mörg
hundruð eru lyfjaslysin á þessum
árum? Væri það lyfjafr. ekki verð-
ugra verkefni að beina geiri sínum
að lyfjaófögnuðinum en að reyna
að vinna skemmdarverk í sam-
bandi við innflutning hollefna? —
Mér þykir miður að tengja nafn
hans þeirri lágiðju.
Að lokum
Ég hef svarað nokkrum atriðum
í grein lyfjafr. Of langt mál yrði
að svara þeim öllum í einni grein.
í grein sinni tileinkar lyfjafr.
okkur „áhugamönnum" um holl-
efni og heilsurækt, sem ekki höf-
um próf, t.d. í lyfjafræði, titla af
mikilli rausn. í raun og veru er
hann að „heiðra" þá vísindamenn,
er við höfum bak við okkur. En
það er auðvelt að færa rök að því,
að titlarnir tengjast fremur lyfja-
fr., því að „fúskarinn og loddar-
inn“, svo að ég noti hans orð,
spóka sig hlið við hlið gegnum alla
grein hans ásamt „skottuvísind-
um“, er slógust með í förina. Og
þessi þrenning þrífst ágætlega á
rakalausum málflutningi hans,
eins og púkinn á fjósbitanum forð-
um af því fóðri, er honum féll best.
— En í för með þrenningunni slóst
„eitthvað þaðan af verra“, svo að
ég noti enn orð lyfjafr., „þaðan af
verra“ vegna þess að hann hefur
lagt kapp á að sá tortryggni gegn
kvöldrósarolíunni í stað þess að
fagna bata alvarlegra sjúklinga,
og líklegum möguleika að hún geti
bjargað einhverjum heilablæð-
ingarsjúklingum, einnig hér, frá
örkumlum.
Á sama hátt vinnur hann gegn
vítamínum og hliðstæðum efnum
á rakalausum og fölskum forsend-
um, þótt þau hafi gjörbreytt
heilsu margra eftir að lyf höfðu
brugðist. En baráttuna gegn þeim
vill lyfjafr. herða. — Já, það finnst
vissulega eilítið skrýtið víðar en í
kýrhausnum. — En vill hann ekki
lesa upp og læra betur, áður en
hann skiptir sér meira af nær-
ingarefnum, og snúa sér að um-
bótum í sinni grein, en hætta að
ljúga því að sjálfum sér og síðan
öðrum, að „vítamín, steinefni og
lyf“ séu nánast eitt og hið sama.
Trúi hann þeirri fjarstæðu, ætti
hann að íhuga vel það sem dr.
med. og próf. Hackethal sagði um
hefðbundnu lyfin — eftir áratuga
reynslu: Að fleiri myndu vera heil-
brigðir, væru þau ekki til. Með bit-
ur vopn lyfjanna færu of margir
slyngir verslunarmenn.
Þessu má svo snúa við og segja
með fullri vissu: Væru vítamín og
steinefni tekin af markaðnum,
myndu fleiri verða sjúkir, því að
við fáum ekki nægð þeirra í dag-
legri fæðu.
Grein lyfjafræðingsins er svo
hlaðin fjarstæðum, að helst mætti
halda að hún væri þáttur í fjar-
stæðukeppni. Sem slík er hún
ágæt. En sem alvörugrein — ótæk.
Marteinn Skaftíells er fyrrr. kenn-
ari og formaður Heilsuhringsins.
Radíóbúðin gefur Krabbameinsfélaginu myndbandstæki
RADÍÓBÚÐIN gaf Krabbameinsfélaginu mjög fullkomið Marantz 2000 myndbandstæki nýlega. Þessi gjöf
verður notuð í sambandi við fræðslu- og kennsluefni, en mikil þörf hefur verið fyrir slíkt tæki.
Myndin er af afhendingu tækisins: Halldór Laxdal verslunarstjóri í Radíóbúðinni afhendir Gunnlaugi
Snædal, formanni Krabbameinsfélags íslands (t.v.), tækið. Með á myndinni er Hal. ra Thoroddsen fram-
kvæmdastjóri félagsins.