Morgunblaðið - 17.12.1983, Qupperneq 28

76
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
Fóstureyðingar
— eftir Garðar
Vilhjálmsson
FormálsorÖ
Nú, þegar þessi ritgerð er skrif-
uð, hafa sjaldan verið eins miklar
umræður um fóstureyðingar,
hvort heldur sem er á almennum
vettvangi eða í fjölmiðlum. Nú
hefur verið lagt fram frumvarp til
laga um breytingar á lögum nr. 22,
frá 22. maí 1975 um fóstureyð-
ingar. Það er að segja, að ekki
verði lengur heimilað að deyða
mannslíf af félagslegum ástæðum.
Ég ætla að reyna að tína til kosti
og galla hins nýja frumvarps, en
umfram allt mun eg tala frá mínu
hjarta og prédika mínar skoðanir.
Fóstureyðingar hafa aukist gífur-
lega nú á síðustu árum, hvers
vegna? Spurningar svipuðum
þessari mun eg fjalla um. Meining
mín með þessari ritgerð er ekki sú
að segja að minn málflutningur sé
sá eini sanni, en vitaskuld þykir
hverjum sinn fugl fagur og jafnvel
fegurri en annarra. Frá mínum
bæjardyrum séð er þetta eitt það
viðkvæmasta vandamál, sem þjóð-
in þarf að ráða fram úr.
Sögulegt yfirlit
Ef maður les íslendingasögurn-
ar, sér maður að íslendingar hafa
verið villimenn. Dæmi um slíkt er
Hauksnesstaðabardagi 1256. Þar
voru drepnir á einu bretti 100
manns á hroðalegan hátt. Forfeð-
ur okkar voru þó ekki það miklir
villimenn að þeir bönnuðu útburð
barna á tólftu öld. Þeim hefur
senniiega boðið við þeim viðbjóði,
sem útburðurinn fól í sér. Nú á
dögum er þessi andstyggð sjálf-
sögð, að vísu undir nútíma-
tækniaðgerðum og sakleysislega
snyrtilegu orði: „fóstureyðing". Eg
sé engan mun á útburði og fóstur-
eyðingu, hugsunin á bak við verk-
naðinn er sú sama: barn er óvel-
komið, drepa það. Á miðöldum var
þó til sú fátækt sem á okkar dög-
um hreiniega þekkist alls ekki og
var því oft lífsins ómögulegt að
bæta einum munni við. Nú á dög-
um lifir enginn við það mikla fá-
tækt hér á landi að eitt barn spilli
öllum framtíðaráformum fólks.
Þess vegna lítur maður ekki eins
tárvotum augum á verknað mið-
aidamannanna. í dag getur einn
munnur bæst við. í ríkjum þriðja
heimsins er fóstureyðing notuð
gegn offjölgun, en það afsakar
ekki hinn helga rétt, réttinn til
lífsins. En þar er vandinn leystur,
en hér er verið að flýja vandann,
með „fóstureyðingu".
Að vera ábyrgur
gjöröa sinna
Skilyrði til þess að mega kallast
heilbrigður og geta átt mannlegt
og heiðarlegt samneyti við annað
fólk er m.a. það að vera ábyrgur
gjörða sinna. Margir eru þeir
ólánsmennirnir sem hafa misstig-
ið sig í lífinu og þurfa að gista
þéttrimluð hús lengri eða
skemmri tíma og eru ekki taldir
ábyrgir gjörða sinna og sitja inni
þess vegna. Samfaraslys er sá
þáttur ábyrgðarinnar sem þessari
ritgerð við kemur. Mér finnst að
„eyða fóstri“ sé ekki að vera
ábyrgur gjörða sinna. Ábyrgur
hvaða gjörða? Jú, þeirra gjörða er
kallast á fínu máii getnaður.
Ákvörðunin um fóstureyðingu
er í höndum móður, en verknaður-
inn er í fingrum læknis, og ekki
„Ég er á móti fóstureyö-
ingum á grundvelli ís-
lenskrar allsnægtar. ís-
land hefur allt þaö sem
til þarf til þess að barn
geti verið velkomið í
þennan heim. Þaö eina
sem verulega vantar er
meiri kærleikur manna
á meðal og aö meiri
virðing sé borin fyrir
náunganum, og finnst
aö fóstur teljist þar
heldur betur með.“
skil ég hvað fær lækna til þess að
gera umræddar aðgerðir. Ég get
ekki sett mig í spor virts læknis
sem gjöreyðir mannslífi og þiggur
fé fyrir. Hvað svo sem hann væri
ríkur gæti hann aldrei orðið
ábyrgur fóstureyðingarinnar.
Maður getur lftið annað gert en að
biðja fólk (krakka) að hugsa út
fyrir kynferðislega fullnægingu,
og hugsa hvort það geti tekið
mögulegum afleiðingum.
Engin menntun og
engin ráðgjöf
Nú er það ekkert launungarmál
að kynfræðsla og þar með fræðsla
um afleiðingar kynlífs er svívirði-
lega lítil, nánast engin, og ættu
því skólayfirvöld að rífa þéttings-
fast í hnakkadrambið á sér og
bæta þar um. Ég minnist þess þeg-
ar ég var ellefu eða tólf ára þá var
kafli í heilsufræðinni um getnað
og þvíumlíkt. í fyrstu var ákveðið
að sleppa þessum kafla, en eftir
þrýsting ákveðinna aðila var
ákveðið að fara í hann. Var sá
háttur á að kennarinn (sem var
karlmaður) þurfti að vera fyrir
aftan okkur öli þegar hann las og
þegar við litum um öxl eldroðnaði
hann niður í... Þetta dæmi er alls
ekki einstætt. Að mínu mati
finnst mér að kynfræðsla ætti að
vera skyldutímar einu sinni í viku
hjá tóif-þrettán ára börnum. Sam-
kvæmt bókinni Nordisk Statistik
1981 eru flestar fóstureyðingar á
ísiandi framkvæmdar á stelpum
14—16 ára og þori ég að fullyrða
að talan myndi minnka mikið ef
góð kynfræðsla hefði verið hjá
þeim í barna- eða gagnfræðaskóla,
því að á þessum árum er mikil
hætta á því að krakkar fikti og
geri sér ekki grein fyrir afleiðing-
unum. Einhvern veginn virðist
manni að í menntamálaráðuneyt-
inu sitji einungis menn, sem hafa
siðgæðisvitund þriðja áratugarins
og telja því kynferðismál algjört
feimnismál og glæpsamlegt að
ræða um þau. Þessa uppgerðarsið-
gæðisvitund þarf að þurrka út úr
heilum menntayfirvalda, nógu
fáránieg er uppbygging barna- og
grunnskólanna samt. I lögum nr.
25 frá 1975, 1. gr., segir svo orð-
rétt: „Gefa skal fólki kost á ráð-
gjöf og fræðslu varðandi kynlíf og
barneignir..." f annarri grein
segir svo: „Aðstoð skal veita eftir
því sem við á svo sem hér segir: 1)
fræðsla og ráðgjöf um notkun
getnaðarvarna og útvegun
þeirra ...“ Þessi önnur grein fjall-
ar öll um fræðslu og ráðgjöf og
greinin er í fjórum liðum alls.
Hver á að veita þessa fræðslu? Er
það landiæknir? Eða eiga börnin
sjálf að þurfa að hringja í land-
lækni eða aðra opinbera starfs-
menn sem með kynfræðslumál
fara og spyrja: „Hvernig á ég að
setja smokk upp á typpið á mér? f
hvorn endann á pillan að fara? Á
að gleypa lykkjuna? Það veit hver
heilvita maður að krakkar hringja
ekki og afla sér slíkra upplýsinga
og ekki hefi ég orðið var við að
opinberir starfsmenn hafi farið
hringferð um landið og kynnt
þessi mál. Og því endurtek ég: ef
kynfræðsla væri sett sem fastur
tími einu sinni í viku á stunda-
töflu unglinga, mundu 13 prósent-
in (sem er fóstureyðingahlutfall
stúlkna á aldrinum 14—16 ára)
lækka alveg stórkostlega.
Þörf félagslegra umbóta
Það vill svo til að í landi þessu
búum við við víðtæka almenna
tryggingalöggjöf og fjölbreytta
opinbera aðstoð í félagslegu tilliti
og raunar grobbum við af því hvað
mikið hefur áunnist á síðustu ára-
tugum til iausnar á félagsiegum
vandamálum. En satt er það, að
margt er enn ógert og illa frá-
gengið, t.d. kjör einstæðra for-
eldra. Fjölga mætti barnaheimil-
um, vöggustofum og mæðraheim-
ilum. Það þarf að bæta þjónustu
og ráðgjöf við barnshafandi konur
og síðast en ekki síst mætti hið
smánarlega lága barnameðlag
hækka þrefalt. Það þarf að beita
almannavaldinu til þess að bæta
aðstöðu bæði til sjávar og sveita,
svo að barn geti verið velkomið í
þennan heim og góður aðbúnaður
þess verði tryggður. Þetta kostar
vissulega mikið fjármagn. Samt
eru það smámunir sem ekki er til
að hafa orð á, samanborið við hið
óbætanlega tjón, sem blóðfórnir
fóstureyðinganna valda nú hinni
fámennu islensku þjóð, sem þarfn-
ast mest af öllu fleiri handa til að
halda uppi sjálfstæðri tilveru
sinni. Það eru auðvitað takmörk
fyrir því hvað margar hendur
mega bætast við, en við íslend-
ingar erum sú þjóð sem er einna
lengst frá offjölgun. Nú fara
margar konur í fóstureyðingu til
þess að leysa vandann. Sú reynsla
mín af þessari lausn er tvenns
konar: önnur stúlkan sem ég
þekkti var með mér í skóla. Hún
varð óvart ólétt og leitaði til fé-
iagsráðgjafa og sagði honum sína
ævisögu. Hann taldi ráðlegt að
hún eyddi fóstri ef hún ætlaði á
annað borð að halda áfram í skóla.
Hún lét eyða fóstrinu og féll svo
andlega saman að hún lokaði sig
frá samneyti við annað fólk en sitt
eigið. Hitt dæmið var aðeins öðru
vísi að því leyti að stúlkan lét sjá
sig úti. Báðar voru þær drífandi og
skemmtilegar og ómissandi í vina-
hóp. Öll framtíðaráform runnu út
í sandinn og við tók vonleysi á
hæsta stigi. Þetta er mín reynsla
af þessari tæknilausn. Svo eru það
þeir, sem þessari þjóð stjórna, að
eyða tíma sínum í það að rífast og
röfla til dæmis um frjálst útvarp á
meðan eytt er tveim mannslífum á
dag við hliðina á þeim. Væri ekki
nær að þeir beittu snilligáfum sín-
um til að leysa þetta þjóðarvanda-
mál? Einnig er verið að eyða til-
vonandi börnum fyrir framan fólk
sem ekki getur átt börn og vildi’
ekkert heitara en að eignast börn.
Slíkt fólk þarf að leita út fyrir
iandsteinana, alla leið til Indlands
eða Asíu. Mér finnst það bæði góð-
ur og kristilegur verknaður að
gefa barnið á gott heimili þar sem
það er hjartans velkomið. Þó
finnst sumum það greinilega
sjálfsagt að bjóða tilvonandi börn-
um sínum og annarra velkomin
ofan í dall sem merktur er „rusl“.
Hvenær er líf
og ekki líf?
Ekki ber öllum saman um hve-
Garðar Vilhjálmsson
nær líf er kviknað og hvenær hægt
sé að tala um að viðkomandi kona
gangi með barni. Ég lít þannig á
málin, að líf kvikni við getnað og
þá um leið sé hægt að tala um
mannsfóstur. Hins vegar fyrir-
finnast margir menn, sem líta á
fóstrið sem ósköp venjulegt æxli
eða „frumuhaug", sem nema megi
burt rétt eins og um sprunginn
botnlanga væri að ræða alveg
þangað til hjarta og taugakerfi
fara í gang. Sumir ganga jafnvel
svo langt að segja að fóstrið sé
ekki líf fyrr en það heyrist gráta
og naflastrengurinn hefur verið
klipptur. Ef fólk getur vanið sig á
að líta á mannsfóstur með svona
ísköldu blóði og gaddfreðnu hug-
arfari, getur það alveg eins vanið
sig á að líta á fóstrið sem
„skemmtanaskatt“. Ef slíkt fólk
sest niður og hugsar sinn gang, sér
það að allt líf hér á jörðu er ekkert
annað en frumuhaugar!
Einhverjir lifrarskorpnir skóia-
blápískar geta verið að bulla
svona barnarugl, að þetta sé bara
frumuhaugur o.s.frv., á meðan
þeir slefa hvert vaskafatið af öðru
fullt út af brjóstunum á Pamellu í
Dallas eða einhverju álíka sem
ekkert eru neitt annað en fitu-
kirtlar, frumuhaugur. Það væru
svipuð rök að segja að limur
karlmanns væri ekki limur fyrr en
hann væri orðinn nógu gamail til
að geta getið af sér niðja. Við get-
um ekki breytt líffræðinni, en
samkvæmt henni er líf kviknað
um leið og sæðisfruman snertir
eggið í þeirri merkingu að líf
hljótist af.
Vangaveltur og
niðurstada
Samkvæmt ritgerð þessari sést,
að höfundur er á móti fóstureyð-
ingum, þó aðallega vegna félags-
legra ástæðna. En ef ég væri
spurður hvað mér fyndist ætti að
gera við tólf ára stelpu sem yrði
ólétt í fylleríi og vissi ekki hver
faðirinn væri, foreldrar hennar
fráskildir og hún byggi hjá móður
sinni, þá langaði mig að sjálfsögðu
til að segja fóstureyðing. Slík til-
felli eru þó svo sárafá þar sem
félagslega ástandið er svona fer-
legt, miðað við hin þar sem fóstr-
um er eytt linnulaust án nokkurra
haldbærra ástæðna annarra en
þeirra að viðkomandi kona nennir
ekki að stússa og stjana við lítið
barn. Við finnum hvergi í okkar
tilveru þar sem engu er fórnað
fyrir annað. Því verðum við að
leggja slíka byrði á þá sárafáu
einstaklinga þar sem fyrrgreint
ástand ríkir af tæpum sex hundr-
uð tilefnislitlum fóstureyðingum á
ári. Ég réttlæti aldrei fóstureyð-
ingu til fulls nema líf móður og
fóstur sé í verulegri hættu. Þó lít
ég ekki eins svörtum augum á
verknaðinn ef útséð er um að
barnið verði háð varanlegum fá-
vitahætti, en eiga ekki þroskaheft
börn jafn mikinn rétt á að fæðast
og önnur? Ég veit ekki betur en
þau séu yfirleitt glöð og ham-
ingjusöm. Eitt er víst, að ekki
væri útrýming alls lífs á jörðinni
yfirvofandi, ekki væri til neitt
kynþáttahatur, engir voðaverkn-
aðir í Afganistan eða E1 Salvador
né heldur þetta manndrepandi
lífsgæðakapphlaup ef aðeins
þroskaheft börn byggju á þessari
jörð. En annað er það að slík börn
verða alltaf smábörn og það er
erfitt að hugsa um þau.
Tæknin hefur arfleitt okkur að
mörgu góðu, þó sérstaklega í sam-
bandi við lækningar. Barnadauða
hefur verið útrýmt og meðalaldur
fólks hefur hækkað. Margt annað
nauðsynlegt hefur áunnist tækn-
inni að þakka. Sárt er það að
tæknin hefur enn ekki fundið
lausn á félagslegum vandamálum
fólks, nema mjög takmarkað. Mis-
notkun tækninnar er algeng á
einn og annan hátt, t.d. við fóstur-
eyðingar.
Ef við skyggnumst fram í tím-
ann, sjáum við að margt getur
skeð, t.d. árið 2100. Kannski verða
frjálsar fóstureyðingar og allir
lifa í sátt og samlyndi, kannski
verða takmarkaðar fóstureyð-
ingar og fólk rífst og skammast
eins og gert er í dag, eða þá það
sem iíklegast væri miðað við þá
þróun sem orðið hefur í fóstureyð-
ingamálum, að það væri búið að
gera einhvern þjóðfélagshóp ann-
an en fóstur réttdræp, t.d. börn
undir 5 ára aldri, því þau eru
tímafrek og þvælast fyrir. Hver
veit? Það væri ekki ólíklegt miðað
við öll þau voðaverk sem hafa ver-
ið framin aðeins á þessari öld. T.d.
að sprengja kjarnorkusprengjur
til að prófa í Hiroshima og Bik-
ini-eyjum, gyðingaútrýmingar,
eða það sem verst er, að „þróuðu
löndin" framleiði meira en 7 sinn-
um meiri fæðu en þarf til þess að
næra allan heiminn. En megninu
er brennt til þess að halda mark-
aðinum frekar en að gefa hungr-
uðum heimi það. Það, sem er ekki
brennt, er seit til þeirra sem best
borga fyrir kílóið en ekki þeirra
sem mest þurfa. Það væri ekki
meiri grimmd að gera börn undir
5 ára aldri réttdræp. Okkur finnst
það meiri mannvonska af því að
við göngum til náða södd, vitum
að við vöknum alveg örugglega
aftur þótt við sofnum og við lifum
við 100% ailsnægtir.
Ég skrifa þessa ritgerð með ís-
lendinga í huga. Ég er á móti fóst-
ureyðingum (fósturdrápi) á
grundvelli íslenskrar allsnægtar.
Isiand hefur allt það sem til þarf
til þess að barn geti verið velkom-
ið í þennan heim. Það eina sem
verulega vantar er meiri kærleik-
ur manna á meðal og að meiri
virðing sé borin fyrir náunganum
og finnst að fóstur teljist þar held-
ur betur með.
Aðgát skal höfð
í nærveru kynlífs
Lokaorð
f þessum orðum felst mikill
hluti þessarar ritgerðar. í þessari
ritgerð minni hef ég rökstutt um-
deilda skoðun mína í fóstureyð-
ingarmálum. En þó held ég að
næstum öllum hljóti að finnast
þetta, — finnast fóstureyðing
svolítið grimmdarleg og ómann-
eskjuleg lausn á vandamáli. Vissu-
lega er fóstureyðing vandamái, en
vandamál á ekki að leysa með öðru
vandamáli.
í rauninni er þessi ritgerð líkari
æsiskrifum og einhverjum töff-
aragangi, en það er tilfellið, að
skrif ná ekki til eyru fólks nema í
henni sé svolítil „aksjón". Ég fer
ekki fram á annað en það, að þessi
ritgerð sé skoðuð sem alvara en
ekki gangsterarit höfundar þrátt
fyrir einkennandi yfirbragð.
Garðar Vilhjálmsson stundar nám
rið Menntaskólann á Egilsstöðum,
sálfræðibraut.