Morgunblaðið - 17.12.1983, Blaðsíða 18

66
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
Sér framsýnn
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Kjartan Stefánsson: Með viljann
að vopni. 240 bls. Vaka. Reykjavík
1983.
Heiti þessarar bókar er lýsandi.
Guðmundur í Víði er maður vilja-
sterkur. Hann hefur verið blindur
frá bernsku. En »sér framsýnn
veg, þótt sitji í myrkri,« eins og
segir í bókinni. Guðmundur tók
snemma að sækja á brattann þótt
aðstaða hans væri alltaf sýnu
verri en annarra. Hann lærði
smíði. Og hann tók að koma undir
sig fótunum á kreppuárunum, á
sama tíma og margur barðist í
bökkum eða lagði upp laupana.
Með tímanum byggði hann upp
landsþekkt stórfyrirtæki. Hann
hefur ekki látið áföll buga sig
heldur lagt til atlögu við erfiðleik-
ana hverju sinni. Hann hefur ekki
verið þiggjandi heldur veitandi.
Og honum hefur ekki verið hlíft.
En Guðmundur er ekki mál-
skrafsmaður. Höfundi bókar þess-
arar var því nokkur vandi á hönd-
um. Ekki er auðvelt að skrá sögu
eftir manni sem er í senn dulur og
hógvær. Kjartan Stefánsson hefur
tekið það ráð að nálgast sögumann
sinn frá ýmsum hliðum, hafa sumt
beint eftir honum, rekja annað
með eigin frásögn. Aðferðin hefur
Lassi
Bókmenntir
Siguröur Haukur Guðjónsson
LASSI 1
íBARÁTTU
Höfundur: Thöger Birkeland
Þýðing: Sigurður Helgason
Prentverk: Prentsmiðjan Oddi hf.
Útgefandi: Æskan
f raun þarf ekki mörg orð um
þessa bók, eitt nægir: frábær.
Kemur þar einkum þrennt til. Það
fyrst, að hún fjallar um efni sem
snertir æ fleiri unglinga í þjóðfé-
lagi okkar, upplausnar þjóðfélagi.
Heimili drengsins er í rúst, vinnu-
álag, atvinnuleysi og lausung. í
þessu ölduróti er drengurinn rek-
ald, hinir fullorðnu sleikja sín eig-
in sár, en gleyma drengnum. Þau
mæðginin flytja til borgarinnar,
drengurinn er settur í skóla, þar
sem allur bragur er annar en í
þeim er hann þekkti úr þorpinu
heima. Og eins og allajafna, þá
kynnist drengurinn fyrst undir-
málsgemlingum úr hópi krakk-
anna, og í bókarlok kveðjum við
Guðmundur Guðmundsson
ekki heppnast nógu vel. Textinn
verður fyrir bragðið í sundurlaus-
asta lagi. Auk þess fyllir Kjartan
sums staðar upp í með almennum
hugleiðingum, t.d. um efnahags-
mál, og það er ekki nógu líflegt. Ef
sögumaður er hlédrægur verður
höfundur að sjá um fjörið. Það
hefur Kjartani því miður láðst.
Textinn gat verið hressilegri.
En sieppi maður öllu skemmti-
gildi og líti hlutlægt á málin er
auðvitað margt í frásögu Guð-
mundar sem merkilegt hlýtur að
teljast. Guðmundur hefur staðið í
því ianga starfsævi að koma á fót
og reka fyrirtæki í landi þar sem
Lassa á vegi sem allt bendir til að
liggi í skúmaskot mannlífsins.
Sú er önnur stoð undir ágæti
þessarar bókar, að efnistök höf-
undar eru afburða snjöll. Til þess
að undirstrika, hversu óheill
drengurinn gengur til verkefna
sinna, þá lætur höfundur skiptast
á lýsingar frá orustuvöllunum
tveim, heimili og skóla. Aldrei
heill, alltaf hálfur, það er hiut-
skipti Lassa, og af næmum skiln-
ingi lýsir höfundur þessu vítislífi.
Atburðarásin er hröð, heldur les-
andanum föngnum, svo hann
sleppir ekki bókinni fyrr en hún er
öll lesin.
Já, Birkeland kann til verka, og
væri ekki úr vegi að sumir sem
teljast vilja rithöfundar hér hjá
okkur færu í smiðju til hans og
lærðu af honum.
Þriðji þáttur í ágæti þessarar
bókar er þýðing Sigurðar. Mál
hans er létt og lipurt, virkilega
gaman að sjá það á unglingabók.
Þegar hann hefir losnað frá tízku-
setningunni: „Hellingur af þessu
eða hinu“, þá verður mál hans enn
fegurra. Það er undarlegt með
tízkuna, fyrir nokkrum árum vildu
menn ólmir skreyta ritmál sitt
með GLÁS og KÁSSU, þetta virð-
ist gleymt nú og HELLINGUR
kominn í stað.
Prentun góð, villur sárafáar.
Hafi útgáfan þökk fyrir prýð-
isbók, bæði fyrir unglinga og full-
orðna.
slíkt er ekki aðeins vanþakkað
heldur beinlínis úthrópað. Slíkur
maður hefur ekki einu sinni mátt
koma þaki yfir sig og fjölskyldu
sína án þess að vera hafður að
skotspæni í blöðum. Láti maður
hendur standa fram úr ermum er
strax farið að ala á tortryggni í
garð hans. Guðmundur hefur ekki
farið varhluta af því fremur en
aðrir.
»Einkareksturinn er undirstaða
velmegunar í þjóðfélaginu, samt
er verið að reyna að telja fólki trú
um, að forsvarsmenn einkarekstr-
ar séu undirrót alls efnahagslegs
misréttis.*
Minnt er á að í þrjátíu ár sam-
fellt ríkti haftastefna á íslandi,
eða frá 1930 til 1960. Þá voru lögð
á »innflutningshöft, verðlags-
hömlur, vöruskömmtun eða ríkis-
einkasölum komið á fót«. Ekki
bætti það úr skák.
Höfundur spyr Guðmund hvaða
orsakir kunni að liggja til þess að
fyrirtæki hans óx umfram önnur
slík. Því svarar Guðmundur:
»Ég lagði áherslu á fjöldafram-
leiðslu og markaðinn fyrir fjöld-
ann, fólkið, sem áður hafði ekki
haft efni á að kaupa mikið af hús-
gögnum.«
Fyrir nokkrum árum seldi Guð-
mundur Víðishúsið svokallaða.
Ærin blaðaskrif urðu um þá sölu á
sínum tíma. Guðmundur minnir á
að »kaupandinn, ríkið, fékk húsið
á eigin matsverði*. Þess var aldrei
getið að húsið var byggt sem verk-
smiðjuhúsnæði en átti að notast
sem skrifstofuhúsnæði. Það krafð-
ist auðvitað gagngerðra og mjög
kostnaðarsamra breytinga.
f lokakafla segir höfundur að
Guðmundur hafi ungur einsett sér
að láta fötlun sína ekki verða sér
til trafala.
»Alla tíð hefur hann komið
fram eins og sjáandi maður bæði í
tali og athöfnum.*
Hér er saga manns sem hefur
ekki látið baslið smækka sig held-
ur vaxið af mótlætinu.
Á
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Með reistan makka III: Erlingur
Davíðsson skráði.
Útg. Skjaldborg 1983.
Við skráum ekki aðeins endur-
minningar okkar og látum út á
þrykk ganga, við skrifum einnig
bækur um hestana okkar og sauð-
kindina. Mér er spurn, hvers eiga
hundar og kettir að gjalda að eng-
in ritsöfn eru til um þá? Eða kýrn-
ar? Liggja þær ekki óbættar hjá
garði líka? Að þessu sögðu ber að
taka fram að bækur um hesta og
upplifun manns með hesti sínum
eru yfirleitt skrifaðar af ekki síðri
hlýju og vinsemd en bækurnar um
feðurna, kennarana eða móðurina
Laura Ingalls Wilder
Húsið við Silfurvatn
Óskar Ingimarsson þýddi
Setberg, Reykjavík 1983
Sjónvarpsþættirnir um
Ingalls-fjölskylduna eru vinsælir
víða um heim — einnig hér á
landi.
Bak við þessa þætti eru margar
bækur og merkilegar. Sannar sög-
ur ritaðar á skáldlegan hátt af
mikilli konu og góðum rithöfundi,
Lauru Ingalls Wilder. Mig minnir
að bækur hennar séu tíu taisins.
Auk þess West from Home, sem í
eru bréf Lauru til eiginmanns
hennar, gefin út að henni látinni
1973.
Að mínu mati er sú bók merk-
ust. Bréf þessi eru frá 1915, en þá
ferðaðist Laura með lest frá Mis-
souri til Kaliforníu, eins og hún
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
áður hafði ferðast sem barn um
Miðvesturíkin, með fjölskyldu
sinni í hestvagni.
Laura Ingalls giftist 1885 Al-
manzo Wilder og settust þau að
þar sem nú er South-Dakota.
Þessa löngu lestarferð tókst
Laura Wilder á hendur til þess að
heimsækja einkadóttur þeirra,
Rose, sem búsett var í San Fran-
cisco. Bréfin eru til eiginmanns
Lauru, sem var eftir heima. Sum
þeirra skrifaði hún í lestunum á
leiðinni. í bókinni West from
Home kynnist lesandi best hinni
stórbrotnu konu. Öll sú kærleiks-
ríka umhyggja sem stelpan Laura
sýnir í Lauru-bókunum birtist í
látlausum raunveruleika í bréfum
hennar. Vonandi fá íslenskir les-
endur að komast í kynni við bréfin
seinna.
Húsið við Silfurvatn er fimmta
Lárubókin sem kemur út á ís-
lensku. Karl Ingalls hefur von um
vinnu vestur í Dakota. Þar eru
vinnubúðir járnbrautarstarfs-
manna, sem eru að leggja járn-
Krlingur Davíðsson
Laura Ingalls Wilder
brautarteina vestur eftir. Kaupið
er gott og undanfarin tvö ár hafði
Karl dreymt um að flytja vestur,
eignast þar landskika. Hann fer.
Seinna koma móðirin og dæturnar
með lest, svo langt sem hún getur
farið. Gamli hundurinn þeirra,
Jói, var dáinn sökum elli.
Lára missir þar góðan vin. Telp-
an sem er nú 13 ára og ekki há í
loftinu verður að treysta mikið á
sjálfa sig. María er blind og móð-
irin hefur nóg að gera, þar sem
litlu telpurnar tvær þurfa líka á
hjálp að halda. Ferðin vestur er
ströng og lífsbaráttan er hörð hjá
öllum sem þurfa að sjá sér og sín-
um farborða í járnbrautarbúðun-
um við Silfurvatn. Fjölskylda
Ingalls er kát og hress þrátt fyrir
kröpp kjör.
Það drífur margt á daga þeirra
áður en hinn langþráði draumur
um að eignast jarðnæði rætist.
Sagan er spennandi og raunsæ.
Hún gefur áhrifaríka mynd af
lífsbaráttu sögupersóna og höf-
undur lýsir vel erfiðu náttúrufari.
„Lárubækurnar" taka sjón-
varpsþáttunum fram.
Þýðingar Óskars Ingimarssonar
eru ávallt vandaðar.
húsfreyjuna og hvað þetta nú allt
saman snýst um, sem við finnum
hjá okkur hvöt til að tjá okkur um
fyrir alþjóð. Það er ekki frumlegt
að ítreka að hesturinn hafi lengi
verið þarfasti þjónninn og síðan
hafi afstaða okkar smám sman
verið að taka breytingum, hlut-
verk hans er annað nú og sjálfsagt
ekki síðra: hann er vinur þéttbýl-
inganna og einn beztur uppalandi
ungs fólks. Þetta eru allt vituð og
margtuggin sannindi.
Og hér er sem sé á ferðinni ein
bókin enn um hestinn, kaflarnir
eru hér nokkuð mismunandi að
anda og stíl vegna þess að fólk á
ýmsum aldurskeiðum segir frá og
því kemur fram í köflunum bara
töluverð fjölbreytni. En þó eiga
allir skriffinnarnir það sameigin-
legt að hafa átt hesta að vinum og
minnast þeirra að öllu góðu. Allt
slíkt er reglulega góðra gjalda
vert. Og ekki nokkur ástæða til að
fjölyrða um hvern kafla fyrir sig,
þeir hafa allir til síns ágætis
nokkuð innan þeirra ramma sem
þeim eru settir.
Ég vona að ekki sé farið jafn
illilega rangt með nöfn og stað-
arheiti, eins og í kaflanum um
Eyjólf í Sólheimum, þar er stór
vöntun á nákvæmni. Fyrir utan að
það skrif hefði mátt vanda stórum
betur, með annan eins efnivið í
höndunum og hesta/ saga Eyjólfs
er tvímælalaust.
Formálsorð eru skrifuð af Jóni
Helgasyni, dómsmálaráðherra, og
eru náttúrlega snyrtileg en eigin-
lega ekkert framyfir það. Frásögn
af fjórðungsmóti norðlenzkra
hesta á Melgerðismelum á sl.
sumri er fullkomlega óþarft inn-
legg. Og kápumyndin er nú ekki
beinlínis í samræmi við titil bók-
Slær Rás 3 alveg út
Hljóm-
plotur
Siguröur Sverrir Pálsson
Ýmsir flytjendur
Án vönigjalds
Skífan
Safnplötufárið nálgast nú há-
mark, enda orðið stutt til jóla.
Eftir að vörugjaldið illræmda
var fellt niður hefur komið um-
talsverður kippur í plötusöluna
hér á landi og e.t.v. má rekja
safnplötuæðið, sem gripið hefur
um sig, að einhverju leyti til
þeirrar ákvörðunar. Æðið á
reyndar ekki við um plötukaup-
endur, heldur einkanlega plötu-
útgefendur. Á skömmum tíma
hafa fjórar litið dagsins ljós: Rás
3, Milli tveggja elda, þá þessi og
nú allra síðast Rás 4.
Val laga á safnplötur er erfitt
ef vel á að takast til. Safnplötur
Steina hf. hafa haft til að bera
vissa stígandi og Rás 3 er glöggt
dæmi um góða safnplötu. Fálk-
inn hefur hins vegar ekki haft
heppnina alveg á sínu bandi og
báðar safnplötur hans til þessa
verið fremur misheppnaðar.
Mér varð því hreint ekki um
sel er ég frétti af því að Skífan
væri á leið með sína fyrstu
safnplötu. Efasemdir reyndust
óþarfar því ég er á því að Án
vörugjalds standi Rás 3 fyllilega
á sporði og er það þó mál manna,
þar á meðal undirritaðs, að þar
hafi farið besta hérlend safn-
plata til þessa. Reyndar er ég
sannfærður eftir nokkra hlustun
um að Án vörugjalds hefur hirt
toppsætið á safnplötuvettvang-
inum.
Á Án vörugjalds er að finna 14
lög, sem eru öll erlend, að tveim-
ur undanskildum. íslensku full-
trúarnir eru Magnús Þór Sig-
mundsson og Guðmundur Rúnar
Lúðvíksson. Lag Magnúsar Þórs
er besta framlag hans um langt
skeið og hann sýnir splunkunýja
hlið á sér í laginu Dancer.
Stefnumót er tvímælalaust besta
lagið á plötunni Gallabuxur, sem
Guðmundur Rúnar sendi frá sér.
f tólf erlendum lögum finn ég
engan veikan hlekk og minnist
ekki slíkrar útkomu á nokkurri
safnplötu. Hér fá menn sko
virkilega mikið fyrir aurinn.
Við þessa plötu verður þó ekki
skilið án þess að gera athuga-
semdir við umslagið. Hvers
vegna þarf að skrifa Magnús Þór
upp á enska vísu og hvaða til-
gangi þjónar það að segja að lög
hans og Guðmundar Rúnars séu
„Produced by“ ...? Á þessi piata
að fara á erlendan markað? Ég
hélt ekki. Hættum þessum hé-
góma. Þá er ártalið á lagi Magn-
úsar Þórs örugglega rangt. Á
plötunni stendur 1873, en á lík-
ast til að vera 1983. Smáatriði
e.t.v., en skipta samt máli þegar
á heildina er litið.
fáki fráum ...
Ný heimkynni
arinnar.