Morgunblaðið - 21.10.1983, Qupperneq 24
24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. OKTÓBER 1983
Norður/Suður:
Frá betli til bjargálna
Skólinn í Karatina.
Börn að vinna í skólagörðunum. Hvert þeirra hefur sinn eiginn reit
— eftir Ragnheiði
Karlsdóttur
„Á þessum síðustu og verstu
tímum" er setning, sem lætur
kunnuglega í eyrum íslendinga á
hvaða aldri sem þeir eru. Alltaf
eru hér „síðustu og verstu tímar".
Barlómur okkar er þó grátbrosleg-
ur, þegar litið er til aðstæðna og
lífsafkomu hinna vanþróuðu og fá-
tæku þjóða á suðurhveli jarðar.
Viðræður helstu forystumanna
heims um norður/suður virðast
ganga hægt og færast lengra og
lengra úr jafnvægi vegna hags-
muna. Á meðan deyja um 15 millj-
ónir barna ár hvert í þriðja heim-
inum, þar af er helmingur dauðs-
fallanna vannæringu að kenna,
ýmist vegna matarskorts eða lé-
legrar fæðu.
Skorað hefur verið á þjóðir
heims að taka höndum saman og
leitast við að auka skilning milli
norðurs og suðurs (efnaðra og
snauðra) með alheimsfrið að loka-
takmarki. Samstarfshreyfingar
hafa vaknað víða um heim og lagt
lóð á vogarskálarnar, auk þess
sem kirkjan, Rauði krossinn og
fleiri slíkar hjálparstofnanir
vinna ómetanlegt starf. En þörfin
er slík, að fleiri hendur þarf til að
vinna verkið.
Fulltrúar á 36. heimsþingi JC
hreyfingarinnar, sem haldið var í
Berlín í nóvember 1981, tóku þess-
ari áskorun og hafa ráðist í mörg
verkefni í samvinnu við suður-
þjóðirnar. Þannig hafa t.d. frænd-
ur okkar á Norðurlöndum unnið
að byggingu vatnsbrunna í Zimb-
abwe. Islenska hreyfingin tók að
sér verkefni í Kenya.
Kenya er mörgum íslendingum
að góðu kunn, því þar hafa bæði
starfað ráðunautar héðan, og
einnig hefur Ferðaskrifstofan Út-
sýn farið þangað í velheppnaðar
hópferðir. í einni hópferðinni var
Ásta R. Jóhannesdóttir útvarps-
maður, og tók hún upp þátt fyrir
„Viðræður helstu for-
ystumanna heims um
norður/suður virðast
ganga hægt og færast
lengra og lengra úr jafn-
vægi vegna hagsmuna.
Á meðan deyja um 15
milljónir barna ár hvert
í þriðja heiminum ... “
ríkisútvarpið. í þessum þætti var
m.a. viðtal við hjón, sem búið
höfðu í Kenya, fluttu svo til ís-
lands, en voru nú aftur komin til
starfa í Kenya. Það sem vakti at-
hygli hjónanna við endurkomu til
landsins var, hve miklu færri börn
sæjust betlandi á götunum. Sögðu
þau að þetta væri því að þakka, að
ýmis félagasamtök hefðu sett á
stofn skóla fyrir börnin og þannig
bjargað þeim frá götunni.
Einn þessara skóla er í Karat-
ina. Sá bær er við rætur Kenya-
fjalls, um 125 km norður af Nair-
obi. Þar hefur JC á íslandi í sam-
vinnu við Junior Chamber Nairobi
unnið að verkefni, sem byggir að
endurreisn og uppbyggingu skól-
ans. í þessum skóla eru nú 43 börn
á aldrinum 6—21 árs. Börnin eru
öll fötluð eða þroskaheft, og stafar
fötlunin í mörgum tilfellum af
vannæringu á fyrstu æviárum.
Skólinn í Karatina er dagskóli
og er kennt frá kl. 9—15. Þrír
launaðir kennarar eru starfandi
og einn verknámskennari, sem er
sjálfboðaliði. Kennt er í tveimur
deildum: „efri“ og „neðri" bekk og
er skipt eftir getu nemendanna.
f „neðri" bekk er börnunum
kenndur myndlestur á þremur
tungumálum, þ.e. kikuyu (mál-
lýsku innfæddra), swahili og
ensku. Samskonar kennslu fá
börnin í að þekkja hluti og tölur.
í „efri“ bekknum fá börnin
kennslu í lestri, reikningi, skrift
og tungumálum.
Morguntímarnir fara í bóklega
kennslu, s.s. reikning og búðar-
leiki, þar sem þeim er kennd með-
ferð peninga, tungumálaæfingar,
lestur, skrift, sögulestur kennara
og nemenda, svo og leikþætti.
Tíminn eftir hádegi er nýttur í
verklegt nám. Tvo daga í viku er
myndmennt. Handmennt er lítil-
lega kennd og árangurinn er sá að
stúlkurnar eru farnar að prjóna í
matartímunum og drengirnir búa
til bíla úr tinbútum og spýtum,
sem falla til. Von forráðamanna
skólans er hins vegar sú, að hægt
verði að hefja kennslu í fatasaumi,
útsaumi og teppahnýtingum, en fé
vantar til kaupa á útbúnaði varð-
andi þá kennsluþætti.
Þrír eftirmiðdagar fara í
kennslu og vinnu í nokkurs konar
skólagörðum. Ein ekra af landi
skólans var tekin til ræktunar
grænmetis og henni skipt niður á
nemendurna, svo hver og einn
hugsar um sinn skika.
Áuk þessa stunda börnin hús-
dýrarækt í litlum mæli. Þeim er
kennt að annast geitur, kanínur og
kjúklinga. „Kjúklingabúið" er af-
rakstur af framlagi Samtaka
kanadískra kvenna. I byrjun var
„búið“ 100 stk. mánaðagamlir
kjúklingar. — Fjögur börn eru á
„kjúklingavakt" eina viku í senn.
Sjá þau þá um fóðrun, brynningu
og hreinsun dýranna.
Árangurinn af þessum frum-
stæða landbúnaði er sá, að tekist
hefur að sjá skólanum fyrir nægu
fersku grænmeti og eggjum, en
það sem skólinn ekki nýtir er selt
á markaðstorgi og í verslunum í
Karatinabæ.
Börnin í Karatina koma yfir-
leitt frá mjög fátækum heimilum.
Jarðaskikar eru um V2—I ekra
lands og reyna foreldrarnir að
fæða og klæða fjölskyldur sínar af
gæðum þessa lands. Ekki er óal-
gengt að börn séu 5—9 í hverri
fjölskyldu og er því augljóst að
ekki er mikið til skiptanna.
Hreinlæti er mjög ábótavant, en
kennarar og starfsfólk skólans
byrja hvern morgun á því að
fylgja því eftir að allir nemend-
urnir séu hreinir og kenna börn-
unum að þrífa sig. Einnig eru
gerðar leikfimisæfingar og þá
oftast undir berum himni.
Markmiðið er að börnin geti í
framtíðinni séð um sig sjálf, í stað
þess að vera alltaf öðrum háð með
fæði og klæði.
Daglegur rekstur skólans er
fjármagnaður af þremur aðilum:
The Christoffel Blinden Mission,
Kenya Action Aid og The Teach-
ers Service Commission, en þessir
aðilar sjá um laun tveggja kenn-
ara og skólastjóra, sjá börnunum
fyrir einni heitri máltíð á dag og
leggja til skólaföt. Aftur á móti er
fjármagn til alls þess, sem lýtur
að uppbyggingu, áhaldakaupum
og viðhaldi, ekkert. Núverandi
skólahúsnæði samanstendur af
tveimur skólastofum, sem einnig
eru notaðar sem matsalir, og er
aðstaða öll mjög bágborin. Junior
Chamber í Nairobi kannaði hvað
það nauðsynlegasta væri, sem
skólann vantaði. Sá listi var býsna
langur og kennir þar margra
grasa, allt frá plastfötum og skófl-
um upp í skólastofur og skrifstofu.
Óhægt er þó um vik með ýmsan
Enn um vexti, vero-
bólgu og efnahagsmál
— eftir Egil
Sigurðsson
Það má ekki dragast lengur að
ræða nánar um íslenzk efnahags-
mál, eins og þau standa í dag.
Talsverður hluti þessarar grein-
ar minnar mun fjalla um Seðla-
banka tslands, samanber skrif
mín frá 29.7. sl.
Ástandið er orðið það alvarlegt,
að ekki verður lengur við unað. í
áðurnefndri grein minni er rætt
um hagnað Seðlabankans af refsi-
vöxtum frá viðskiptabönkunum,
sem hlýtur að draga verulega úr
getu þeirra til að fjármagna atvin-
nuvegina og íbúðarbyggingar. Auk
þess er binding Seðlabankans,
svonefnd bindiskylda, langtum
hærri en þekkist. Það lamar alla
starfsemi viðskiptabankanna.
Seðlabanki á ekki að vera al-
menn lánastofnun, heldur aðeins
að lána ríkissjóði, og þá til
skamms tíma, svo og öðrum bönk-
um í neyð, einnig til skamms tíma.
Bindiskyldan hlýtur að vera ætluð
til að draga úr þenslu (peninga-
magni í umferð), en ég held að svo
hafi ekki orðið raunin hér. Seðla-
bankinn er nefnilega sjálfur orð-
inn viðskiptabanki, sem lánar til
atvinnuvega.
Fyrir skömmu kom seðlabanka-
stjóri fram í sjór.varpi og taldi, að
bygging hins mikla seðlabanka-
húss væri ekki verðbólguhvati, þar
sem kreppuástand ríkti í landinu.
Mér er ekki ljóst, hvað hann átti
við með þessu. Það er t.d. erfitt að
trúa því, að hinir óhóflegu refsi-
vextir, sem orsökuðu hagnað
bankans 1982, auk samansafnaðs
hagnaðar fyrri ára, og er notaður
til byggingaframkvæmda banka-
hússins, komi hvergi við verðlag í
landinu. Einnig er erfitt að sam-
þykkja, að verðbólga sé lítil og
virðist skjóta skökku við, þar sem
um svipað leyti var' einmitt til-
kynnt, að lánskjaravísitalan fyrir
júní hefði hækkað um 50 stig frá
mánuðinum áður, eða um 8,25%,
sem jafngildir 158,9% hækkun
miðað við ár.
Ég vil vekja athygli á, að tekju-
afgangur Seðlabanka á að renna
óskertur til ríkissjóðs, eins og ger-
ist með siðmenntuðum þjóðum. Þá
þarf seðlabankastjórinn að fá
heimild á fjárlögum til að byggja
slík hús.
Það eru fleiri hliðar á þessu
máli, sem vert er að ræða hér.
Fjöldi bygginga hjá atvinnuveg-
unum standa ófullgerðar vegna
fjármagnsskorts. Margar þessara
framkvæmda eru bráðnauðsynleg-
ar, til að halda eðlilegri atvinnu-
starfsemi uppi. Sama er að segja
um hundruð íbúðarbygginga.
Húsnæðiskostnaður er mikill,
og húsaleiga rýkur upp ur öilu
valdi. Einmitt leigugjaldið er einn
erfiðasti þátturinn í fjölskylduút-
gjöldum og knýr mest á kröfur um
launahækkanir.
Á meðan þessar framkvæmdir
verða að bíða vegna fjármagns-
skorts, leggur seðlabankastjóri
höfuðáherzlu á að hraða byggingu
þessa stórhýsis yfir stofnun, sem
þegar er orðin alltof stór. Það
virðist vaka fyrir seðlabanka-
stjóra að þenja þessa stofnun út,
sem er í raun orðin „ríki í ríkinu",
í stað þess að draga saman seglin
og smækka í þá stærð, sem henni
hæfir í ístenzka hagkerfinu. Þess
vegna á að stöðva framvæmdir nú
þegar, unz önnur not finnast fyrir
þessa byggingu.
Mér hefir verið tjáð að bygging
Seðlabankahússins sé talin 48.435
rúmmetrar, auk bifreiðageymslu
borgarinnar 15.790 rúmmetrar,
samtals 64.225 rúmmetrar. Erfitt
er að segja nú, hver endanlegur
kostnaður verður við þessar fram-
kvæmdir, sumir nefna 400 til 500
milljónir nýkróna. Ég læt lesend-
ur um að reikna út, hve margar
meðalstórar íbúðir væri hægt að
byggja fyrir þessar fjárhæðir, sem
lagðar verða í þetta „monthús",
eins og Halldór Laxness nefndi
það í símskeyti, sem sent var til
fundar á Arnarhólstúni á sfnum
tíma.
Þetta fjármagn myndi eiga tals-
verðan þátt í að leysa húsnæðis-
vandann, lækka húsaleigu og þar
rnr-m.
Kgill Sigurðsson
„Á meöan þessar fram-
kvæmdir verða að bíða
vegna fjármagnsskorts
leggur seðlabankastjóri
höfuöáherzlu á að hraða
byggingu þessa stórhýs-
is yfir stofnun, sem þeg-
ar er orðin alltof stór.
Það virðist vaka fyrir
seðlabankastjóra að
þenja þessa stofnun út,
sem er í raun orðin „rfki
í ríkinu“, í stað þess að
draga saman seglin og
smækka í þá stærð, sem
henni hæfir í íslenzka
hagkerfinu.“
með að stuðla að hjöðnun verð-
bólgu.
Það er annað atriði í sambandi
við byggingu þessa húss, sem
ástæða er til að íhuga. Bygging
hússins á þessum stað mun
væntanlega valda verulegri
umferðarteppu, sem gæti orsakað
mörg slys. Það er þegar búið að
mynda tvær hraðbrautir umhverf-
is borgina til að draga úr umferð í
þéttbýliskjarnanum, þ.e. Miklu-
braut og Hringbraut að sunnan,
Skúlagötu, Sætún o.fl. að norðan.
Seðlabankabyggingin mun senni-
lega stífla norðurleiðina að veru-
legu marki, og hefta samgöngur
milli austur- og vesturbæjar, þar
með milli Reykjavíkurhafnar og
Sundahafnar, auk slysahættunn-
ar, sem þessu fylgir.
Ég hefi rætt um vald Seðla-
bankans í fjármálum, samanber
fyrri grein mína. En þegar seðla-
bankastjóri seilist til valda inn í
stjórnardeildir og vill jafnvel ráða
gerðum ríkisstjórna, er mælirinn
fullur. Það tekur þó út yfir allan
þjófabálk þegar slík stofnun, sem
Seðlabanki er, gefur villandi upp-
lýsingar. Þannig tilkynnti seðla-
bankastjóri í sjónvarpi 16. sept. sl.
að vextir yrðu lækkaðir af því að
verðbólga hafi lækkað. Hann virð-
ist ætla landsmenn svo skiln-
igssljóa að þeir viti ekki, að verð-
bólga er há vegna hárra vaxta og
að hún lækkar ekki varanlega,
fyrr en vextir hafa verið lækkaðir.
Sannast hér, að flest er talin góð
og gild vara, þegar menn þurfa að
bjarga andlitinu.
Ég hefi ekki enn heyrt hann
leggja fram nema þrennt til
lausnar efnahagsvandanum, þ.e.
fella verðgildi krónunnar, skerða
kjör launþega og taka lán í útlönd-
um, og þá að talsverðum hluta til