Morgunblaðið - 21.10.1983, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. OKTÓBER 1983
„Almenningur langþreytt-
ur á stundarkjörum“
Þingræða Ragnhildar
Helgadóttur, mennta-
málaráðherra
Hér fer á eftir ræða Ragnhildar
Helgadóttur, menntamálaráðherra,
við útvarpsumræður sl. þriðjudag
(kaflafyrirsagnir eru blaðsins).
Skynsemi almennings
— traustari liðstyrkurinn
„Stundum hefur verið sagt og það
með nokkrum sanni, að útvarpsum-
ræður gefi ekki alltaf rétta mynd af
önn dagsins á Alþingi. Umræður í
heyranda hljóði eru þó hluti af lýð-
ræðinu i hefð þingsins. Þetta atriði
var þungt á metum strax fyrir 150
árum, er Fjölnismenn börðust fyrir
sérstöku þingi fyrir Islendinga. Höf-
undar bænaskránna um þetta efni
voru ekki í neinum vafa um það, að
innlent innkall mundi vekja þjóðina,
umræður í heyranda hljóði og þing-
tíðindi prentuð á islensku hefðu víð-
tæk og vekjandi áhrif. Einn þeirra
sagði árið 1835:
„Um nytsemi þvílíkrar stjórnar-
lögunar sýnist mér þó mannkyns-
sagan vera ljóst vitni og þá ætla ég
þjóðirnar hafa komist hæst þegar
þær hafa fengið að taka þátt i lög-
gjöfinni. Svo virðast mér bændur þá
upplýstir, að brátt muni þeim skilj-
ast, hvað um er að vera, ef til þeirra
kasta kæmi. Fár er svo ókænn að
ekki kunni skyn á hvað honum er
helst til óhæginda og hvernig ráða
mætti bót á því með nokkru móti.“
Lóst er af þessu að Fjölnismenn
höfðu mikla trú á skynsemi þings og
þjóðar. E.t.v. eru þingtíðindi okkar
tíma ekki jafn vinsæl og vekjandi
lesning og þeir töldu að vera myndi
þá, en hitt er víst að í skynsemi
almennings er traustasti liðstyrkur-
inn til nauðsynlegra verka við
stjórn landsins nú sem þá.
Stundarkjör
Ríkisstjórnin tók við sameigin-
legu búi okkar allra Islendinga, er
efnahagur þess stóð andspænis
hættum, sem voru stórfelldari en
nokkru sinni hafa blasað við frá
stofnun lýðveldisins. Þetta er ekki
umdeilt. Engar raunverulegar úr-
bætur gátu verið sársaukalausar.
Það var heldur ekki umdeilt.
Svavar Gestsson átti ekki orð til
að lýsa hneykslun sinni á því, hvern-
ig núverandi ríkisstjórn tæki á
efnahagsmálum. Hann hélt því
fram að kauplækkun hafi nú orðið
30%, en hið rétta er samkvæmt út-
reikningum Alþýðusambands ís-
lands, að lækkun verðbólgu um
100% jafngildi 20% kjarabót. Eða
man nú enginn eftir því fyrr á þessu
ári, er Alþýðubandalagið bauð upp á
samkomulag um „neyðaráæltun til
fjögurra ára“, þegar það sjálft hafði
setið í ríkisstjórn í fjögur ár? Ég
hygg að láglaunafólk hafi að feng-
inni reynslu frábeðið sér forsjá þess
og þess vegna brýst nú beiskja þess
fram.
Almenningur var orðinn lang-
þreyttur á stundarkjörum, sem
byggðust á blekkingum er fólust í
hækkandi erlendum lánum í staö
nægilegrar framleiðslu í landinu; og
lánunum er velt á herðar næstu
kynslóðar. Þessi þróun var komin í
það horf, að aðeins tvö lönd í veröld-
inni, Argentína og Brasilía, eru með
meiri skuldabyrði en við sem hlut-
fall þjóðarframleiðslu. Hinn skyn-
samari hluti þessarar þjóðar vill
auðvitað taka þátt í því að snúa
rekstri þjóðarbúsins til betri vegar.
Öllum sæmilegum mönnum er það
áskapað að vilja búa í haginn fyrir
næstu kynslóð og leggja nokkuð að
sér til þess að svo megi verða. Þess
vegna er það sem almenningur sýnir
stefnu stjórnarinnar skilning og
fylgi stjórnarinnar fer vaxandi
Ragnhildur Helgadóttir
samkv. skoðanakönnunum, sem nú
nýlega hafa birst.
Stefnt er til
réttrar áttar
Kjarasamningar hafa vissulega
verið skertir um skeið samfara stöð-
ugu gengi, minni verðhækkunum og
aðhaldi í fjármálum. 1 þeim tilgangi
að kjarasamningar geti raunveru-
lega orðið frjálsir til frambúðar, að
menn geti samið frjálst um kjör sín
og borið ábyrgð á samningum sínum
á grundvelli raunverulegra verð-
mæta. Spurning dagsins í dag er,
hvort almenningur í landinu er til-
búinn til þess með skynsemi sinni að
ljá ríkisstjórninni atfylgi til þess að
sá árangur í efnahagsmálum, sem
þegar er farinn að koma í ljós, fái aö
batna og verða til frambúðar.
Ýmislegt hefur það verið í aðgerð-
um ríkisstjórnarinnar sem mótast
af því viðhorfi að fjölskyldan er
grunneining þjóðfélagsins og eftir
því beri að styðja hana og vernda.
Svo var um sérstakar ráðstafanir
vegna barnmargra fjölskyldna,
vegna húsnæðislána og niðurfell-
ingar aðflutningsgjalda af ýmsum
nauðsynjavörum til heimilis. Það
var ekki síst núverandi forseti efri
deildar, Salome Þorkelsdóttir, sem
átti hlut að því máli. Marga fulltrúa
stjórnarandstöðunnar hefur því
miður skort stórhug til að viður-
kenna, að þarna var vel að verki
staðið og gerðu þeir lítið úr. Er þó
mála sannast, að verð ýmissa þess-
ara vara hefur staðið í stað og jafn-
vel lækkað. Má þar nefna ýmiss
konar búvöru, búsáhöld, borðbúnað
og heimilisvélar, allt nauðsynlegir
hlutir á nútíma heimilum.
Heimili og fjölskylda
í ýmsum málaflokkum setur þetta
viðhorf til heimilis og fjölskyldu
svip sinn á stefnu ríkisstjórnarinn-
ar. Á vegum menntamálaráðuneytis
er nú unnið að því að gera úttekt á
og tillögur um fjölmörg atriði, er öll
miða að því að tengja betur skóla-
starf og fjölskyldulíf í þeim tilgangi
að styrkja fjölskylduna í uppeldis-
hlutverki sínu á grundvelli jafnrétt-
is kynjanna. Aðalviðfangsefni þessa
verks eru tvö: Annars vegar hvernig
má samræma betur vinnutíma for-
eldra og barna og hins vegar, hvað
er unnt að gera í skólastarfi, m.a. i
námsgreinum og kennsluefni, til
þess að styrkja foreldra barna og
stuðla þar með að samheldni fjöl-
skyldna, efla fjölskylduna sem
bakhjarl barnanna. Ríkisstjórnin
bindur miklar vonir við þetta verk,
sem getur orðið til þess að styrkja
eina meginstoðina í þjóðlífinu og
allt hvílir þetta á þeirri hugsun, að
jafnrétti karla og kvenna sé og eigi
að vera bæði á heimili, i skóla og á
11
vinnumarkaði. 1 starfi skólanna
þarf að leggja megináherslu á þekk-
ingu, þekkingu huga og handar,
þekkingu sem myndar grundvöll
undir sjálfstæði í hugsun, hvetur til
sannleiksleitar, þjálfar menn í sam-
starfi við annað fólk. Bæta þarf
upplýsingaflæði milli skóla og at-
vinnulifs og auka bein tengsl milli
þessara þátta. Unnið er að sérstök-
um ráðstöfunum til að koma á
skynsamlegri tölvunotkun í skólum
til þess að undirbúa menn undir
þátttöku í fjölbreyttara og arðvæn-
legra atvinnulífi.
Nýtt útvarpslagafrumvarp
Ekki fer hjá því að sparnaður í
ríkisrekstri byggi um sinn á ýmsum
þörfum framkvæmdum. Þetta á við
um öll ráðuneytin. Á vegum
menntamálaráðuneytisins hefur
verið unnið að aðhaldi í rekstri og
framkvæmdum í samstarfi við skóla
og aðrar menningarstofnanir. Miðað
er við að þessar aðhaldsaðgerðir
skerði hvorki fræðslu, menningar-
starf eða íþróttir né heldur rann-
sóknir, sem eru nauðsynlegir þættir
fyrir lífvænlega byggð í landinu.
Ríkisstjórnin vill efla sjálfstæða
menningu og listir í landinu. Helstu
menningarstofnanir þessarar fá-
mennu þjóðar eru í augum sumra
útlendinga kraftaverk. En hér er
raunar um nauðsynjar að ræða fyrir
fámenna þjóð, sem vill bera virð-
ingu fyrir sjálfri sér og láta virða
sjálfstæði sitt.
í fjölmiðlun er unnið að auknu
frelsi og væntanlega verður nýtt út-
varpslagafrumvarp lagt fyrir Al-
þingi nú innan skamms. Ríkis-
stjórnin vill efla skilning æskulýðs
og fullorðinna á nauðsyn þess að
efla og bæta landið sjálft, náttúru
þess og auðlindir. Þessu tengist ný
atvinnuuppbygging til að skapa at-
vinnu fyrir sívaxandi fjölda ungra
íslendinga, sem á vinnumarkaðinn
koma á næstu árum. Á þessu sviði
verður auðlindasókn framtíðarinnar
eins og hún hefur lengi verið á haf-
inu. Ég hef leyft mér að líta aðeins
smástund til framtíðarinnar og
þeirra björtu vona, sem hún vekur.
Þegar erfiðleikar sækja að og vetur
gengur í garð er vert að minnast
þess að eftir vetur kemur vor. Við
skúlum búa okkur undir það.“
Samningsréttur og sæmandi
kjör — Verðbólguviðnámið
— eftir Arinbjörn
Kolbeinsson lækni
Flestum er ljóst að verðbólgan
er einn mesti skaðvaldur f ís-
lensku efnahags- og atvinnulífi, en
þar skerðir hún kaup og kjör
hinna verst settu mest. Á þessu
ári hefur verðbólga risið hærra og
hraðar en nokkru sinni, og raunar
farið yfir það hámark sem nokk-
urt velferðarríki getur risið undir
til lengdar. Þetta gerðist í tíð
ágætrar ríkisstjórnar „hinna
vinnandi stétta", sem hafði það að
meginmarkmiði að fara mjúkum
höndum um verðbólguna, en samt
að ráða niðurlögum hennar. Gam-
alreynd ráð voru tekin upp sem
fólu í sér skerðingu á samningum,
samningsrétti og vísitölum. Þetta
bar ekki fullnægjandi árangur og
var því of fljótt aflétt. En þá fór
sem vænta mátti að verðbólgan
æddi fram með áður óþekktum
hraða, gjaldþrot fyrirtækja blasti
við, með ískyggilegum uppsögnum
fólks. Þetta var undanfari þess
hruns, sem boðaði komu sína með
fárra mánaða fyrirvara síðastliðið
vor. Við þessar aðstæður skilaði sú
ríkisstjórn völdum sem sett hafði í
upphafi það markmið, að ná verð-
bólgunni niður á svipað stig og
gerðist í nágrannalöndum (þ.e.
1983, 5—12%). Þrátt fyrir marg-
slungna viðleitni og velþekkt ráð
tókst svo illa til að verðbólguhrað-
inn fór langt fram úr fyrri metum
og náði hraða sem nálgaðist 100%
á ársgrundvelli. Seint í maí tók við
ný ríkisstjórn, sem setti sér svipuð
markmið og sú fyrri í baráttunni
gegn verðbólgunni. Aðferðir eru í
meginatriðum þær sömu en beitt
með mun meiri þunga, enda óhjá-
kvæmilegt að stíga fastar á verð-
bólguhemla en áður.
Háværir hópar
Þetta herta en hefðbundna
verðbólguviðnám hefur sett af
stað mótmælaöldu í nafni „rétt-
lætis og lýðræðis", vegna afnáms
„samningsréttar" með lögbind-
ingu kaupgjalds og afnámi kaup-
gjaldsvísitölu. í þessu sambandi er
minnst á að fólk með lágmarks-
laun, sem talin eru um 11.000 kr. á
mánuði, geti ekki lengur risið und-
ir útgjöldum fyrir brýnustu lífs-
nauðsynjar og „gjaldþrot alþýðu-
heimila" sé yfirvofandi. Vissulega
þarf að halda spart á til þess að
11.000 krónur á mánuði nægi ein-
staklingi eða 14—20.000 krónur á
fjölskyldu fyrir nauðsynlegum út-
gjöldum. En neyðarástand getur
það naumast talist nema atvinnu-
leysi komi til. íslendingar hafa bú-
ið við knöpp kjör í skóla sparsem-
innar t ellefu aldir, því er óþarfi að
vantreysta þjóðinni til þess að
taka á sig eins árs sparnað til þess
að leggja að velli verðbólguna,
sem nú ógnar sjálfstæði þjóðar-
innar og afkomu þegnanna og
mest hinna verst settu.
Hæst ber mótmælin gegn af-
námi verðbóta hjá forystu-
mönnum stjórnarandstöðunnar
eins og venja er, en einnig hjá
stóru launþegasamtökunum, ASÍ,
BHM og BSRB. Heildartala fé-
lagsmanna í þessum samtökum
mun vera rúm 80.000, en aðeins
tæpur helmingur hefur undirritað
kröfur um að fá að setja verð-
bólguhjólið aftur i gang.
Hógværir þegnar
Fátt heyrist um mótmæli ann-
arra félagssamtaka. Þetta gefur
tilefni til þess að ætla að aðrir
þegnar hafi þann samningsrétt,
sem þeir geta sætt sig við eða
þurfi hann ekki, þ.e. geti sjálfir
ákveðið sín laun og kjör. Þessu er
þó ekki þannig farið. Mjög stórir
hópar í þjóðfélaginu hafa ekki og
hafa aldrei haft þann samnings-
rétt er hér um ræðir og geta ekki
ákveðið sín kjör á neinn hátt.
Þessir hópar eru öryrkjar og aldr-
aðir. Sumir þeirra hafa aldrei haft
samningsrétt í baráttumerkingu
þess orðs, aðrir hafa verið sviptir
honum með hefðbundnum lögum
eða misst hann sökum heilsu-
brests. Þetta er hinn stóri lág-
tekjuhópur þjóðfélagsins. Eignir
þessa fólks, ef einhverjar hafa
verið, eru brunnar upp á báli verð-
bólgunnar og hin raunverulegu
laun, sem þessu fólki eru skömmt-
uð, nema rúmum þrem þúsundum
á mánuði, þar við bætist svokölluð
tekjutrygging sem er álíka fjár-
hæð handa þeim, sem engar eignir
eiga eða tekjur hafa. Auk þess fá
þeir, sem eru verulega lasburða,
sérstaka aðstoð. Það er tæpileg
viðurkenning á þeirri staðreynd,
að það er dýrara að vera fatlaður
eða lasburða gamalmenni en
hraustur þjóðfélagsþegn. Þó er
það svo að hæstu mánaðargreiðsl-
ur til þessa fólks eftir síðustu
launahækkun eru aðeins tæpar
níu þúsund krónur en lágmarks-
tekjur annarra þegna eru ellefu
þúsund krónur á mánuði.
Láglaunafólk
Öryrkjar og aldraðir eru hinn
stóri láglaunahópur í þjóðfélag-
inu, sem orðið hefur fyrir lang-
þyngstu áfalli af völdum verðbólg-
unnar. Þetta fólk tekur á sig hlut-
fallslega þyngstu byrðarnar þegar
Arinbjörn Kolbeinsson
„Nú reynir á hvort hávær-
ir þrýstihópar fá að ráða
verðbólguferðum, eða
hvort hógværð og þjóðholl-
usta hinna lítillátu verður
metin réttilega, þannig að
hjálpin verði næst þar sem
neyðin er stærst.“
þjóðin verður á elleftu stundu að
rísa úr verðbólgufeninu. Þetta fólk
skilur að verðbólgan er þess versti
óvinur. Það hefur aldrei átt þátt i
að skapa verðbólguna með óhóf-
legri eyðslu. Þetta fólk er nægju-
samt, sparsamt, það sýnir þjóð-
hollustu, það safnar ekki liði til
verndar verðbólgu, það gengur
ekki í félag með verðbólguvinum.
Hvert er þá þakklæti þjóðfé-
lagsins til þessa fólks og mat ráða-
manna á þörfum þess? Svar við
þessari spurningu kemur í ljós ef
við lítum á mat þjóðfélagsins á
þörfum þessa fólks, sem er þannig
háttað að sá maður sem misst hef-
ur 75% af starfsorku eða meira
fær skömmtuð lífskjör, þ.e. bætur
samkvæmt lögum frá Alþingi og
reglugerðum þar að lútandi án
nokkurs samningsréttar. Fólk með
50—70% starfsorku fær stundum
örorkustyrk, þar ber að miða við
tekjur einstaklinga eða fjölskyldu-
aðila þeirra. Sé örorka minni en
50% greiða almennar tryggingar
yfirleitt engar bætur nema örork-
an stafi af slysi.
Niðurlag
Þannig hefur það verið frá upp-
hafi og er enn hér á landi, að sá
sem verður öryrki missir þau
frummannréttindi að geta samið
um sín lífskjör. Sama gildir um
aldraða, hvort sem þeir eru ör-
yrkjar eða vinnufærir, þeir eru
flestir sviptir vinnu og samnings-
rétti samkvæmt lögum Alþingis
eða reglum opinberra aðila. Eng-
um postulum réttlætisins hefur
dottið i hug að mótmæla þessu
hingað til. Hér er þó ekki um að
ræða neinn minnihlutahóp heldur
35.000 manns eða nálega einn
sjötta hluta allrar þjóðarinnar.
Þetta fólk veit vel hvað eru
mannsæmandi lífskjör, það veit
einnig að það nýtur þeirra yfir-
leitt ekki. Það veit hvað eru
mannsæmandi kröfur en því er
fyllilega ljóst að sannar kjarabæt-
ur koma aldrei með glæstum lof-
orðum, nema verðbólgan verði að
velli lögð.
Nú reynir á hvort háværir þrýsti-
hópar fá að ráða verðbólguferðum,
eða hvort hógværð og þjóðhollusta
hinna lítillátu verður metin rétti-
lega, þannig að hjálpin verði næst
þar sem neyðin er stærst.
Árinbjörn Kolbeinsson er formað-
ur Önrkjabandalags íslands.