Morgunblaðið - 22.03.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. MARZ 1974
23
I blóra við afstæðiskenninguna
Baláur Hermannsson
FÓLK OG VÍSINDI .
TVEIR ástralskir vísindamenn
gerðu á síðastliðnu ári uppgötv-
un, sem kann að hrjóta í bága
við afstæðiskenningu Ein-
steins. Vísindamennirnir unnu
að rannsókn á orkumiklum
geimgeislum við háskólann í
Adelaide. Hin óvænta niður-
staða mælinganna gæti bent til
efnisagna, sem ferðast hraðar
en ljósið, í blóra við grundvall-
arreglu afstæðiskenningarinn-
ar.
Hinir svonefndu geimgeislar
eru efnisagnir (öreindir), sem
þjóta um geiminn á ofsahraða
— rétt undir ljóshraðanum. Um
uppruna þeirra er eiginlega lít-
ið vitað með vissu. Talið er
sennilegt, að sumir komi frá
stjörnum í vetrarbraut okkar,
aðrir frá loftkenndum útjöðr-
um vetrarbrautarinnar og enn
aðrir frá fjarlægum vetrar-
brautum.
Þegar geimgeislarnir þjóta
inn f gufuhvolf jarðar rekast
þeir stundum á sameindir lofts-
ins, og myndast þá fjöldinn all-
ur af nýjum öreindum. Þessar
öreindir þjóta einnig áfram
með geysihraða og lenda í
árekstrum. Geimgeislinn helyp-
ir þannig af stokkunum snöggri
geislahryðju, sem síðan dynur á
mælitækjum á jörðu niðri.
Aströlsku vísindamennirnir,
dr. Clay og dr. Crouch, athug-
aðu um það bil 1300 geisla-
hryðjur á tímabilinu febrúar-
ágúst síðastliðið ár. Þeir upp-
götvuðu þá, að rétt fyrir hverja
geislahryðju gáfu mælitækin til
kynna veikt merki. Þetta merki
hefur forskot á sjálfa hryðjuna,
sem nemur örfáum milljónustu
úr sekúndu. Hefur vísinda-
mönnunum ekki tekizt að gera
grein fyrir því á neinn venju-
legan hátt. Þeir impra á þeirri
skýringu, að nú sé loksins fund-
inn vottur öreinda, sem fari
hraðar en ljósið.
Samkvæmt venjulegri túlk-
un afstæðiskenningarinnar get-
ur engin efnisögn náð jöfnum
eða meiri hraða en ljósið,
þ.e.a.s. 300.000 km/sek. Með
bellibrögðum má þó túlka
stærðfræðiformúlur kenningar-
innar á þann veg, að meiri
hraði kemur fræðilega til
greina. Öreindirnar haga sér þá
gerólíkt því, sem við eigum að
venjast. Hraði þeirra eykst við
orkumissi i stað þess að
minnka. Þær stafa án afláts
orkugeislum, og hraði þeirra
eykst þvi endalaust.
Eðlisfræðingar hafa lengi
leitað að ögnum, sem færu
hraðar en ljósið. Þær hafa verið
skírðar fyrir fæðinguna og gef-
ið nafnið tachyón (úr grísku:
hraði). Fram að þessu hefur
leitin engan árangur borið;
Einstein hefur spjarað sig, þótt
stundum hafi skollið hurð
nærri hælum.
Hugmynd Ástralíumannanna
er á þá leið, að geimgeislarnir
myndi við árekstra hryðju af
tachyónum, auk venjulegra ör-
einda. Tachyónirnar fara hrað-
ar en ljósið, berast fyrstar til
mælitækjanna og mynda veikt
merki áundan aðalhryðjunni.
Ekki þarf að efa, að eðlis-
fræðistofnanir víða um heim
muni fara á stúfana með svip-
aða rannsókn til að staðfesta
eða kollvarpa niðurstöðu Ástra-
líumannanna. Sá kostur er að
sjálfsögðu fyrir hendi, að mæli-
tækin eigi sjálf sök á þessum
veiku merkjum, sem á undan
hryðjunum koma. Þess vegna
er nauðsynlegt að endurtaka
mælingarnar með öðrum að-
ferðum og annarri tækjasam-
stæðu.
Einnig kemur til álita, að
geimgeislarnir ferðist jafnan
fleiri saman; t.d. vegna eins
konar klofnings á leið sinni um
viddir himingeimsins. Ef svo
er, verður niðurstaðan skiljan-
legri.
Hvað sem þessum vangavelt-
um líður hefur rannsókn Ástra-
líumannanna opnað skemmti-
legar leiðir og hrundið af stað
hressandi skoðanaskiptum.
Sem útfarinn pókerspilari kýs
ég þó heldur að veðja á Ein-
steinen tachyónirnar.
Monitor
fundinn
Bryndrekinn Monitor
fundinn á hafsbotni eftir
111 ár.
31. desember 1862 fórst bryn-
drekinn Monitor fyrir sunnan
Hatteras-höfða á austurströnd
Bandaríkjanna. Borgara-
styrjöldin var þá í algleymingi.
Monitor var stolt Norðurríkja-
flotans og hafði 9. marz sama ár
borið sigur af hólmi í sögu-
frægri sjóorrustu við Merri-
mac, eitt af herskipum Suður-
ríkjanna.
10. mánuðum síðar mætti
Monitor ofjarli sínum, byrstum
Ægisdætrum, og laut í lægra
haldi. Skipið sökk og 16 sjó-
menn létu lifið. Monitor var þá
á leið til Beaufort að taka þátt i
einangrun strandlengju Suður-
ríkjanna. Monitor var útbúinn
gufuvél, en að jafnaði hafður í
drætti, þegar óvinaskip voru
hvergi nærri. Dráttarskipinu,
U.S.S. Rhode Island, tókst að
sigla úr óveðrinu og komast í
höfn.
Margir leiðangrar hafa leitað
bryndrekans horfna, en til
þessa ekki haft erindi sem erf-
iði. 30. september 1953 var
Monitor strikaður úr bókum
bandaríska flotans.
Sumarið 1973 var gerður út
leiðangur með fullkominn út-
búnað til neðansjávarrann-
sókna. Leiðangursmenn telja
sig nú hafa fundið flak Moni-
tors á hafsbotni 15 sjómílur
suð-suðvestan Hatteras-höfða.
Flakið liggur á 66 metra dýpi.
Þetta svæði er frá fornu fari
illræmt meðal sjófarenda og
gengur undir nafninu „Kirkju-
garður Atlantshafsins", enda
munu rúmlega 700 skipsflök
hvíla þar í votri gröf.
Fulltrúi leiðangursins, J. G.
Newton við Duke-háskólann í
Bandaríkjunum, hefur neitað
að gefa upp nákvæma staðar-
ákvörðun. Hann kveðst álíta, að
ekki sé kleift að Iyfta flakinu
með þeim útbúnaði og tækni,
sem nú er á boðstólum. Hann
hefur þó lagt fram sterk gögn
til stuðnings því, að þetta sé
raunverulega flak Monitors:
hljóð- og segulrit, TF-filmur,
tréflísar og kolamola.
Tréfllsarnar eru af þeirri teg-
und, sem notuð var við smfði
Monitors; skutur flaksins,
skrúfa, kjölur, brynturn, bryn-
hlíf og neglingar koma heim við
lýsingu Monitors.
Er hægt að koma í veg fyrir
80% krabbameinstilfella •
Það er mjög mismunandi, hve
hinar ýmsu tegundir krabba-
meins eru algengar á mismun-
andi stöðum á jörðinni. Nú hall-
ast vísindamenn að því, að
þetta megi beint eða óbeint
rekja til ýmissa þátta umhverf-
isins.
John Higginson, sem er for-
stöðumaður alþjóðarannsókna-
stofnunar sem fæst eingöngu
við rannsóknir á krabbameini
og er deild innan alþjóða heil-
brigðisstofnunarinnar, WHO,
heldur þvf fram, að þetta hafi
það í för með sér, að fræðilega,
að minnsta kosti, eigi að vera
unnt að koma í veg fyrir 80%
allra krabbameinstilfella.
Eitt af meginverkefnum
rannsóknarstöðvarinnar, sem
hann veitir forstöðu (Inter-
national Agency for Research
on Cancer), er að finna þá
þætti umhverfisins, sem kunna
að geta valdið krabbameini. í
ársskýrslu stofnunarinnar fyrir
1972—1973 er meðal annars frá
þvi greint, að hvað krabbamein
í hálsi varðar, geti tíðnimunur-
inn verið allt að þvf 200-faldur
hjá mismunandi hópum. Þann-
ig er tíðni hálskrabbameinstil-
fella 1,8 á ári hjá hverjum
hundrað íbúum f E1 paso í Tex-
as, en í Gonbad-héraði í íran er
tíðnin hins vegar 206,4 á hverja
hundrað þúsund íbúa.
Ennfremur kemur það í Ijós
við lestur skýrslu IARC, að
hálskrabbamein er oft að finna
á mjög staðbundnum svæðum
ograunarsérstaklega áákveðnu
belti, frá Mongólíu um Norður-
Kína, sovézku Mið-Asfu að
ströndum Kaspíahafs. Háls-
krabba i umtalsverðum mæli er
raunar einnig að finna á af-
mörkuðum svæðum utan þessa
beltis. Til dæmis í héruðunum
Normandí og Bretagne í Frakk-
landi, þar er tíðnin 40 á hverja
hundrað þúsund karlmenn, og
einnig verður halskrabbameins
vart í vaxandi mæli meðal
blökkumanna í Bandaríkjun-
um. En hvað varðar lifshætti
manna og umhverfi annars veg-
ar í Bretagne og hins vegar við
Kaspíahaf, þá er þar mikill
munur á, enda þótt tíðni háls-
krabbameins sé mikil á báðum
þessum svæðum. Tíðni háls-
krabbameins í Bretagne er að
nokkru, að minnsta kosti, talin
eiga rætur að rekja til þess, að
þar drekka menn mikið af
heimabrugguðu eplabrenni-
vfni, Calvados, en á því svæði í
Iran, þar sem hálskrabbamein
er algengast, getur hins vegar
varla heitið, að um nokkra
áfengisneyzlu sé að ræða.
I Iran er einnig munur á tíðni
þessa sjúkdóms eftir því, hvar
borið er niður. I Maz-
andaran-héraði er tfnin hjá
karlmönnum 44,5 á hver hundr-
að þúsund, en hjá kvenfólki
22,6 á hver hundrað þúsund. I
Gonbad-héraði eru hliðstæðar
tölur 206,4 að því er karlmenn
varðar, en ennþá hærri hjá
kvenfólki, eða 262,9. Við nánari
athugun kemur í ljós, að þar
sem hálskrabbamein er algeng-
ast, þar er loftslag þurrt og
þurrkar tíðir, en þar sem tíðni
þessa sjúkdóms er minni, er
yfirleitt meiri úrkoma og mild-
ara loftslag. Munur er einnig á
mataræði. Þar sem minna er
um hálskrabbamein eru hrís-
grjón meginfæðan, en brauðs
er mest neytt, þar sem tíðnin er
meiri. Te er mikið drukkið á
báðum svæðunum.
í skýrslunni segir, að víða
þarna sé það siður að drekka
brennandi heitt te (60 til 70
stig á Celsius). Nú er ætlunin
að framkvæina frekari rann-
sóknirtilað komastaðþví hvort
beint samband sé milli þess,
hve heita drykki menn drekka
og tfðni hálskrabbameins og
verður sú rannsókn fram-
kvæmd í Singapore, en þar
eru aðstæður allar taldar
sérlega heppilegar af ýmsum
ástæðum. Til dæmis er það
svo, að hálskrabbamein
hefur reynzt algengara hjá því
fólki í Singapore, sem talar
Hokkien eða Teochew, mál-
lýzkur, en aftur mun sjaldgæf-
ara hjá þeim, sem tala kan-
tónskar máliýzkur. Að því er
varðar konur í fyrrnefnda hópn
um er tíðnin 10.6 á hver hundr-
að þúsund, en í hinum síðar-
nefnda aðeins 3,3. I fyrri hðpn-
um voru fleiri, sem kváðust
hafa þann sið að drekka brenn-
heita drykki, en í síðari hópn-
um, þar sem tfðnin var rúmlega
þrefaltminni.
Nú skömmu eftir áramótin
var ákveðið að hefja í auknum
mæli rannsóknir á krabbameini
i meltingarfærum, lifur, þörm-
um og ristli. Til þessara rann-
sókna veittu tíu riki um 24
milljónir íslenzkra króna og
annars staðar fengust framlög
að upphæð 7,2 millj. til að
standa straum af starfseminni á
árinu 1973, en þá var alls unnið
að 83 rannsóknarverkefnum.
Þau tiu riki, sem lögðu stofnun-
inni þannig til fé, eru: Ástralia,
Belgía, Vestur-Þýzkaland,
Frakkland, ítalía, Japan, Hol-
land, Sovétríkin, Bretl^nd og
Bandaríkin.
Meðal þess, sem fram kemur í
skýrslunni, er eftirfarandi:
Rannsókn verður fram-
kvæmd á Norðurlöndum og i
Singapore á krabbameini i melt
ingarfærum neðan maga. Einn-
ig er þess að vænta, að hluti af
þessari rannsókn fari fram á
Nýja Sjálandi, ef tekst að afla
nægilegs fjármagns. Þessi teg-
und krabbameins hefur farið
vaxandi sem dánarorsök bæði í
Bretlandi og Bandarfkjunum
og settar hafa verið fram ýmsar
kenningar, sem ástæða þykir til
að sannreyna með slíkum rann-
sóknum, ef unnt er.
Á íslandi mun fara fram
rannsókn á brjóstkrabbameini
hjá konum. Verður einn megin-
tilgangur rannsóknarinnar að
reyna að greina á milli um-
hverfisþátta og ættgengi að því
er brjóstkrabba varðar. Það
sem gerir það að verkum, að
ísland varð fyrir valinu til þess-
arar rannsóknar eru sú stað-
reynd, að hvergi í veröldini er
eins auðvelt að afla ættfræði-
legra upplýsinga langt aftur i
tímann og á Islandi. Heilbrigð-
isyfirvöld á Islandi hafa skráð
krabbameinstilfelli allt frá ár-
inu 1910.
Þá verða gerðar rannsóknir
til að reyna að fá vissu fyrir
því, hvort um sé að ræða beint
samband milli efnisins aflatox-
ins og lifrakrabbameins, en
þetta efni hefur meðal annars
reynzt valda krabbameini i dýr-
um.
Vísindamenn i rannsókna-
miðstöð IARC f Nairobi i Kenya
eru einmitt byrjaðir að vinna
að rannsóknum á þessu sviði og
taka þeir sýnishorn af mat um
leið og hann er borinn á borð til
að komast að því, hve mikið sé
af aflatoxíni í fæðunni. Þeir
hafa einkum beint athygli sinni
að jarðhnetumjöli, en reynslan
hefur sýnt, að aflatöxin mynd-
ast auðveldlega I því samfara
myglu. Krabbamein f lifur er
fremur algengt í Afriku, eink-
um meðal karlmanna.
Þá fer nú fram rannsókn á
því í Bandaríkjunum, hvern
þátt áfengi eigi i krabbameini I
lifur og muni. Það hefur komið
í ljós við rannsóknir bæði í
Bretlandi og á Norðurlöndum,
að lifrarkrabbamein virðist al-
gengara hjá þeim, sem neyta
mikils áfengis, en hinum, sem
gera það ekki.
Ennfremur er IARC með að-
stoð bandarisku krabbameins-
rannsóknastofnunarinnar að
framkvæma rannsókn í
Uganda, þar sem sérstök teg-
und blóðkrabbameins er mjög
algeng. Þar verða tekin blóð-
sýni úr 35 þúsund börnum á
aldrinum tveggja til fimm ára.
Með rannsókninni er ætlunin
að reyna að komast að því,
hvort vfrus kunni að valda þess-
ari tegund krabbameins. Þetta
eru aðeins fá af þeim verkefn-
um, sem nú er unnið að til að
reyna að komast fyrir rætur
krabbameins.