Morgunblaðið - 13.10.1973, Page 10
10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 1973
ElNino
við Perú-
ansiósuna
ogn
(heimild:
Scientifie American)
Efri myndin: Ansjósu-
bátar við akkeri utan
við höfnina Pisco.
Neðri myndin:
Ansjósunni landað.
Kortið sýnir hvað
veiðar Perúmanna
féllu skyndilega f
fyrra eftir stöðuga
aukningu frá 1957.
O) O v- CNJ CO
lí) (D (O (O (O
O) O) O) O) O)
O T- C\J
h* h*
0)0)0)
Veröld Perú ansjósunnar er
sveipur úr miklum köldum haf-
straumi. Þær berast hægt með
straumnum, ásamt óteljandi smá-
plöntum og dýrum. Ansjósurnar
mynda stórar torfur, sem oft er
splundrað að ofan. Fuglar tína
ansjósurnar upp í hundruð þús-
unda tali og milljónir lenda í
netum sjómanna. A stuttri ævi
ansjósunnar (sjaldan lengri en
þrjú ár) verða yfirleitt ekki nema
litlar breytingar á því kalda um-
hverfi, sem hún lifir f. Um aldur
nokkurra kynslóða, getur heimur
þeirra hins vegar orðið fyrir mik-
illi röskun. Hinn hægi norður-
straumur, verður enn hægari og
getur jafnvel snúist. Vatnið
hitnar og saltmagn minnkar,
breyting verður á lífheimi
þessum, og mörgum hinna ör-
smáu plantna og dýra fækkar, og
sum hverfa. Ólífvænlegt verður
þá f heimi ansjósunnar og hún
dreifist, margar deyja ungar og
ksmslóðir, sem enn eru ókomnar,
koma e.t.v. aldrei. Sú breyting á
hafinu, sem þekkt er undir nafn-
inu E1 Nino, hefur átt sér stað.
Við strönd Perú er venjulega
svalt og þokusamt, gagnstætt þvf
sem gerist á sömu breiddargráðu
á hitabeltissvæðunum á austur
strönd Suður-Ameriku. Það er
hinn kaldi hafstraumur, sem ekki
er nema 10 gráður á Celcius fyrir
sunnan, en verður allt að 22 gráða
kaldur, þegar norðar dregur, sem
því veldur.
Perú straumurinn saman-
stendur af fjórum hlutum. Sam-
spil þeirra skapar, og breytir
veröld ansjósunnar. Tveir hlut-
anna streyma í norður: strand-
straumurinn næst ströndinni, og
hafstraumurinn, lengra út, til
hafs. Á milli þessara tveggja
strauma, á og við yfirborðið, er
Perú-gagnstraumurinn oe undir
öllum þrem er Perú-neðanstraum
urinn. Bæði gangstraumurinn og
neðanstraumurinn streyma í
suður.
Strandstraumurinn nær djúpt
og brotnar á strandlengjunni allt
frá Valparaiso í Chile norður
fyrir Chimbote f Perú. Ansjósan
lifir aðallega í norðurhluta þess-
arar vatnslengju. Staðvindar,
blása þarna frá suðri eða suð-
austri, samsfða ströndinni.
Staðvindarnir flytja yfirborðs-
vatnið norður og vestur. Um leið
og yfirborðsvatnið leitar frá
ströndinni, verður uppstreymi af
köldu undirborðsvatnj, sem
kemurf staðþess.
22 prósent alls af la
Líffræðileg áhrif uppstreymis-
ins eru gífurleg. Þessi vatns-
ræma, sem aðeins er örsmátt brot
hafflatarins gefur af sér 22
prósent alls þess fisks, sem
veiddur er í heiminum. Frjósemi
hennar stafar af stöðugri endur-
nýjun næringarefnabirgða —
aðallega fosfötum og nitrötum —
sem hafa góð áhrif á gróður. Þetta
mikla magn næringarefna, sem er
allt frá þrefalt upp i fimmtánfalt
meira en í nærliggjandi hafsvæð-
um, hefur skapað geysilegan
fjölda af lífverum, sem gefa sér
stærri lífverum orku. Heldur
þannig áfram koll af kolli þar til
orkuflóðið stöðvast að mestu á
ansjósunni. Þessari einu fisk-
tegund hefur tekist að ná óvenju
háu hlutfalli af þeirri næringar-
orku, sem umhverfið býður upp á
og breytir henni f geysi mikið
magn af lífverum. Þegar ansjósu-
stofninn er í sínu árlega hámarki
er hann líklega um 15 til 20
milljón lestir.
Ansjósutorfurnar dreifa sér
lítið um hafið, heldur halda þær
sig á takmörkuðu svæði í hinum
kalda strandstraumi. Hann er
mjóstur yfir sumarið og nær stutt
út frá ströndinni og er sjaldan
dýpri en 200 metrar. I þessum
litla heimi halda ansjósurnar sig
saman f þéttum geysimiklum
torfum nálægt ströndinni og uppi
við yfirborðið. Það er um þetta
leyti, sem óvinunum vegnar bezt.
Stærri fiskar og krabbar lifa góðu
lífi og sjávarfuglar þurfa ekki að
fljúga langt eða kafa djúpt eftir
bráð sinni. Mestur óvinanna er þó
sjómaðurinn, sem oft þarf ekki að
fara nema rétt út úr höfninni til
að ná í 100 lestir af ansjósum.
E1 Nino á sér stað með óreglu-
legu millibili. Sagt er, að um sjö
ára sveiflur sé að ræða, en í raun-
inni er fyrirbærið mjög óreglu-
Iegt. Stundum endurtaka þessar
miklu umhverfistruflanir sig f tvö
ár f röð, stundum verður þeirra
ekki vart í áratug eða meir. E1
Nino fylgir þó einni áveðinni
reglu, sem nafnið er dregið af.
Breytingarnar byrja venjulega
um jólaleytið, og þvf fá þær
spánska nafnið á Jesúbarninu, E1
Nino. Hin flókna atburðakeðja á
E1 Nino ári kemur ansjósunum
stundum verulega úr jafnvægi.
Nú eru vindarnir að vestan í stað
suðaustan, og bera með sér mollu
frá Kyrrahafinu.
Fyrsta aðvörun um, að E1 Nino
sé á leiðinni, er hækkandi sjávar-
hiti. Með hlýja vatninu koma
framandi skepnur norðan frá
hitabeltishafsvæðunum, gulugga
túnfiskur, höfrungar, sleggju-
hákarl o.fl. Sumar þeirra nærast á
ansjósum. Það stofnar ansjós-
unum þó í enn meiri hættu, að
norðurstreymi strandstraumsins
verður enn hægara, og upp-
streymið minnkar eða hættir
alveg. Birgðir fæðuefna dragast
saman og sjávarplöntur, sem eru
grundvöllur myndunar fæðu á
hafsvæðinu, deyja, og lífkeðjan
deyr stig af stigi. Auk þess er
sjávarhitinn orðinn of hár til að
henta ansjósunum. Jafnvel þó að
fæðuskortur hafi ekki dregið
verulega úr fjölda þeirra, þá
dreifa þær sér og hætta að vera
f uglum og sjómönnum auðlind.
Þegar vestlægir vindar verða
ríkjandi, þrýstir gagnstraumur-
inn, sem venjulega er veikur,
tungu af heitu vatni á milli
strandstraumsins og hafstraums-
ins, sem stöðugt verða veikari.
Gagnstraumurinn nær æ sunnar
og þekur kalda vatnið með 30
metra þykku lagi af heitum sjó,
sem er minna saltur, súrefnislítill
og fátækur af fæðuefnum.
Þær lífverur, sem verst verða
fyrir barðinu á þessu fyrirbrigði,
eru sjávarfuglarnir. Eftir hið
slæma E1 Nino ár 1957 fækkaði
þeim ur 27 milljónum í 5.5
milljónir. Þeim fjölgaði svo aftur
þar til þeir voru orðnir 17
milljónir, þegar E1 Nino kom
aftur 1965, og þá féll tala þeirra
niður í 4.3 milljónir.
Ekki gera allir sér grein fyrir
því, að ansjósan hefur á síðustu
árum gert Perú að einni mestu
fiskveiðiþjóð heims. Til skamms
tlma veiddu Perúmenn 10
milljónir lesta á ári, sem er meira
en öll veiði einstakra ríkja f
gamla heiminum. Árið 1970 voru
tekjur af útfluttum fiskafurðum
þriðjungur af gjaldeyristekjum
Perú. Ansjósuiðnaðurinn er ekki
gamall. Það var ekki fyrr en 1957,
að farið var að vinna mjöl úr
henni að einhverju gagni. A
næstu 10 árum voru byggðar á
milli 10 og 15 fiskimjölsverk-
smiðjur og mörg hundruð bátar
voru gerðir út á veiðarnar.
líftir Nino árið 1965 komu
nokkur mjög góð aflaár, og náði
aflinn hámarki 1970, þegar hann
komst upp í 12,3 milljónir lesta. I
lok apríl 1972, stuttu eftir að
vertíðin hófst, brást svo aflinn
gjörsamlega, og í árslok höfðu
ekki veiðst nema 4,5 milljónir
lesta. Allt bendir til þess að aflinn
verði enn minni í ár. Og það sem
meira er — óttast er, að ansjósu-
stofninn hafi orðið fyrir varan-
legu tjóni, og ef svo er, þýðir það
algjört hrun fyrir fiskiðnað lands-
ins. Þessi svartsýni er byggð á
tveim staðreyndum. Fyrir það
fyrstá þá er ansjósustofninn nú
mun minni en eðlilegt getur
talist. Líklega er hann ekki nema
ein eða tvær milljónir metralesta
í stað lá, sem eðlilegt getur talist.
I öðru lagi er sá fiskur, sem nú fer
í vinnslu, minni en nokkru sinni
áður.
Þó E1 Nino eigi hér mesta sök
eru vísindamenn ekki á því að
gefa þvf alla sökina. Veiði hefur
undanfarin ár verið töluvert
miklu meiri en fiskifræðingar
hafa talið ráðlegt, og kemur það
heim við þá staðreynd, að meðal-
aldur ansjósu var farinn að falla,
áður en E1 Nino birtist.
Þó að útlitið sé nú svartar I
ansjósuiðnaði Perú, þá bíða menn
eftir þróun mála nú í október,
þegar seiðin eru orðin nógu stór,
til að hægt sé að vinna þau. Ekki
er þó búist við því, að mikil breyt-
ing verði til batnaðar, enda spá
menn ekki meiri afla en þrem
milljónum lesta.