Morgunblaðið - 13.10.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. OKTÖBER 1973
17
Að Paavo IVurmi látnum:
AFREKLN LIFA
— þau gáfu finnsku þjóðinni aukinn kraft og
viljaþrek á erfiðum tímum
Stytta Waino Altouenus af Nurmi
við Olympfuleikvanginn í
Helsinki.
12. júlí árið 1924. Undanfarna
daga hafa Olympíuleikar staðið
yfir f Parfs og nú er komið að
þeirri keppnisgrein, sem beðið
hefur verið eftir af hvað mestri
eftirvæntingu — 10 kíiómetra
vfðavangshiaupinu. Fjörutfu
beztu hlauparar heimsins hafa
verið skráðir til þátttöku f
hlaupinu. En þennan dag gengur
hitabylgja yfir Frakkland. Hitinn
mældist 55 gráður á Celsius og
það er því að vonum, að forráða-
menn leikanna velta því fyrir sér,
hvort ekki sé rétt að fresta keppni
f hlaupinu. En slfkt setur
dagskrána úr skorðum, og þvf
kemur að þvf, að hlaupararnir
stilla sér upp og leggja af stað f
það hlaup, sem sfðan hefur verið
kallað „Sólororrustan f
Colombes“.
Hitinn segir brátt til sín. Einn
af öðrum örmagnast hlaupararnir
og hníga meðvitundarlitlir niður.
Sjúkralið og læknar eru önnum
kafnir við að aðstoða þá og flytja í
sjúkrahús. Það eru aðeins
þrír keppendanna, sem hitinn
virðist lítil áhrif hafa á. Allir eru
þeir frá löndum norðursins og
hafa mest þjálfað í vetrarkulda og
sjaldan keppt í miklum hita.
Þetta eru Finnarnir Nurmi og
Ritola og Svíinn Wide. Þegar
hlaupið er langt komið verður
Svíinn þó að gefa eftir og
Finnarnir tveir fjarlægjast óðum.
Þeir skiptast á um forystuna og
hjálpa þannig hvor öðrum, eins og
finnskir langhlauparar voru
frægir fyrir að gera. Það er ekki
fyrr en um 1000 metrar eru eftir
að Nurmi segir skilið við keppi-
naut sinn og þegar hann kemur
langfyrstur inn á leikvanginn eru
engin þreytumerki á honum að
sjá. Gífurleg fagnaðarlæti
áhorfenda fylgja honum alla leið í
mark. Tími Nurmis er 32:54,8
mín., næstum þremur mínútum
betri en Ritola sem varð annar.
Margan sigur hafði þessi frækni
Finni unnið á hlaupabrautinni,
en ef til vill var þessi sá fræki-
legasti. Og þó — nokkrum dögum
áður hafði hann unnið afrek, sem
enginn hefur leikið eftir, hvorki
fyrr né síðar; að sigra í tveimur
keppnisgreinum á Olympiu-
leikunum sama daginn — 1500
metra og 5000 metra hlaupi.
Nú er Paavo Nurmi allur. Hann
andaðist í s.l. viku, rúmlega 76 ára
að aldri, saddur lífdaga. Síðustu
ár ævinnar hafði hann átt við
mikla vanheilsu að striða og hann
var orðinn mjög bitur og leiður.
— Lífið hefur ekki boðið mér upp
á margt, sagði hann í einu af f áum
viðtölum, sem hann átti við blaða-
menn fyrir s.l. Olympíuleika, —
afreksíþróttir eru raunverulegur
fiflaskapur og Olympiuleikarnir
eru sirkus, sagði hann. En þótt
Nurmi sé nú liðinn mun afreks-
saga hans lifa um ókomin ár, ekki
einungis í Finnlandi, heldur um
heim allan. Fyrir Finna var hann
miklu meira en afreksmaður í
iþróttum. Á sinum tíma var hann
alþjóðlegur fulltrúi lands síns og
hann kveikti eld í brjósti finnskr-
ar æsku á erfiðum timum. Þann
eld, sem átti eftir að reynast
finnsku þjóðinni mikill.styrkur á
tlmum styrjalda og erfiðleika,
sem þjóðin varð að ganga i gegn-
um. Finnskri menningu varð
Nurmi einnig til hvatningar.
Afrek hans hrifu ekki síður skáld
og listamenn. Skáldin ortu honum
drápur og ein fegursta stytta, sem
gerð hefur verið af íþróttamanni,
er stytta af Nurmi, sem hinn
kunni finnski myndhöggvari
Aalthonen gerði. Sú stytta
stendur nú við Ieikvanginn í
Helsinki, þar sem Olympiu-
leikarnir voru haldnir 1952.
Þegar styttan var gerð af Nurmi,
var hann aðeins um fertugt, og
mun það ekki algengt að lifandi
íþróttamanni sé sýnd slík virðing.
Iþróttasaga Paavo Nurmis er
saga þess, hversu geysilegt vilja-
þrek getur áorkað. Það er sam-
dóma álit allra sérfræðinga um
íþróttir, að Paavo Nurmi hafi
síður en svo verið náttúrubarn í
íþróttum. Raunar hafi líkams-
bygging hans verið þannig, að
ekki var líklegt að hann gæti náð
langt. Það var þvi fyrst og fremst
skapferli Nurmis og eldmóður,
sem lögðu grundvöllinn að ódauð-
legum afrekum hans.
Paavo Nurmi var af fátæku
fólki kominn. Hann fæddist i smá-
bænum Loimaa I suðurhiuta
Finnlands 13. júní 1897. Föður
sinn missti hann 12 ára gamall, og
þar sem hann var elztur systkina
sinna, féll það í hans hlut að
hjálpa móður sinni við að fram-
fleyta heimilinu. Hann starfaði til
að byrja með sem sendill í
verzlunum, og þegar hann kom
heim á kvöldin þurfti hann að
hugsa um systkini sin, meðan
móðir hans vann við að skúra gólf
í verzlunum.
Arið 1912, þegar Nurmi var 15
ára, voru haldnir Olympíuleikar í
Stokkhólmi. Þá vann landi hans
Hannes Kolehmainen frækileg
hlaupaafrek og sú hrifningaralda
sem fór um Finnland vegna
þessara sigra snart Nurmi djúpt.
Hann ákvað þá að verða ekki
eftirbátur Kolehmainen og hóf
þegar íþróttaiðkanir. Það þýddi,
að hann varð að fara enn fyrr á
fætur en vant var, og enn síðar að
sofa, þar sem æfingatíma sinn
mátti hann ekki taka frá tíma
brauðstritsins. Litlum sögum fer
af Nurmi næstu árin. Hann æfði
sig mikið, en keppti sjaldan. Það
var ekki fyrr en árið 1919, að
hann vakti fyrst verulega athygli,
og þá ekki fyrir þátttöku í hlaup-
um. Nurmi var þá kominn í
finnska herinn og einn liðurinn í
herþjálfuninni var sá, að
hermennirnir áttu að ganga 20
kílómetra vegalengd í herklæðum
og bera allþunga byrði á baki.
Nurmi lauk þessari þolraun á
rösklega hálfrar klst. betri
tima en næsti maður. Liðsforingj-
um þótti framganga hans með
ölíkindum og héldu að hann hefði
svindlað. En við athugun kom I
ljós, að Nurmi hafði farið framhjá
öllum vörðunum. Þar með þótti
sjálfsagt að gefa þessum unga
manni tækifæri til þess að fara að
þjálfa hlaup, og honum var komið
til beztu hlaupaþjálfara Finn-
lands. En þá kom það i ljós, að
Nurmi fór sínar eigin leiðir. Hann
vildi semja æfingaskrá sína
sjálfur og skeiðklukka var það
eina, sem hann gat óskað sér í
sambandi við þjálfunina. Þjálfur-
um bar saman um, að hreyfingar
Nurmis i hlaupum hans væru
þannig, að hann eyddi mikilli
orku til einkis, en það var sama
hvað þeir reyndu, Nurmi var
þeim ósammála og fór sínu fram.
Þjálfarar nú á dögum, sem hlotið
hafa slíka menntun, að þeir vita
nákvæmlega hvernig hreyfingar
hæfa hvaða íþróttamanni, eru
sammála um að • Nurmi hefðii
getað náð langtum betri árangri,
hefði hann farið að ráðum
þjálfara sinna.
Fyrstu Olympíuleikarnir, sem
Nurmi keppti á, fóru fram i
Antwerpen árið 1920. Þar keppti
hann í 10 km hlaupi og víðavangs-
hlaupi og bar sigur úr býtum í
báðum hlaupunum. Þessi frammi-
staða aflaði Nurmi mikillar
f rægðar og aðdáunar í heimalandi
hans, en samt sem áður var hann
ekki ánægður. Hann ætlaði að
gera meira, og það miklu meira.
Árið eftir setti hann svo sitt
fyrsta heimsmet, er hann hljóp 10
km á 30:40,2 mín. á móti, sem
fram fór í Stokkhólmi. Met þetta
hafði ekkert gildi fyrir Nurmi,
enn bjó sú tilfinning, sem gripið
hafði hann vegna sigra
Kolehmainens 1912, í brjósti hans
og honum fannst hann ekki hafa
náð því að verða jafnoki hans.
Svo kom að Olympíuleikunum í
París 1924. Þá stóð Nurmi á
hátindi frægðar sinnar. Á úrtöku-
mótinu fyrir leikana setti hann
tvö ný heimsmet og þegar til
Ieikanna kom, vakti enginn kepp-
enda eins mikla athygli og hann.
„Finninn ósigrandi“ var hann
kallaður og Nurmi átti eftir að
sanna, að hann stóð undir því
nafni. Afrek hans á þessum leik-
um munu aldrei gleymast. Fyrst
sigraði hann i miklu einvigi í 1500
metra hlaupinu og fór þaðan
beint að rásmarkinu í 5000 metra
hlaupinu, sem hann vann einnig.
Síðan sigraði hann i „Sólarorrust-
unni“, — þeirri, sem vikið var að i
upphafi þessarar greinar. Nurmi
vildi einnig taka þátt í 10 km
hlaupi þessara leika, en forráða-
menn finnska Olympíuliðsins
meinuðu honum það. Á meðan
keppni í þvi hlaupi fór fram,
hljóp Nurmi 10 km einn sins liðs,
á æfingavelli skammt frá
Olympíuleikvanginum og náði
þar tæplega sekúndu betri tíma
en sigurvegarinn i hlaupinu á
leikunum.
Með þessum afrekum hafði
Nurmi, að vissu marki, náð tak-
marki sínu. Sú hrifningaralda
sem fór um Finnland var miklu
meiri en Kolehmainen hafði
nokkru sinni getað vakið. Nurmi
var tignaður og sæmdur æðstu
heiðursmerkjum Finnlands. Á
næstu árum ferðaðist hann
mikið og var landi sínu ómetanleg
kynning. Hann fór t.d. til Banda-
rikjanna, þar sem hann keppti 55
sinnum á 100 dögum og vann
jafnan sigur. Um'svipað leyti sótti
Finnland, eins og mörg önnur
Evrópulönd, eftir lánum i Banda
rikjunum, og þar voru finnsk
ríkisskuldabréf boðin út á
frjálsum markaði. Og öll bréfin
seldust á augabragði. Allir Banda-
ríkjamenn vissu eitt um Finn-
land.Þaðvar landið sem alið hafði
Sfðasta hlaup Nurmi, er hann
hljóp með Olympfueldinn inn á
leikvanginn i Helsinki 1952.
hinn frábæra hlaupara, Paavo
Nurmi. Á þessum árum var oft
sagt, að Finnar væru frægir fyrir
tvennt: Að standa í skilum með
allar skuldbindingar sínar, og svo
hlaupagarpinn Nurmi.
Paavo Nurmi keppti einnig á
Olympíuleikunum í Amsterdam
árið 1928. Þá var hann ekki jafn
ósigrandi og áður. Sigur hans i 10
km hlaupinu var reyndar nokkuð
öruggur, en i 5 km hlaupinu varð
hann að láta i minni pokann fyrir
Framhald á bls. 19.
Met Nurmis
Á ferli sfnum hlaut Paavo Nurmi alls 9
Olympfugull. Sex í einstaklingsgreinum
og þrjú f flokkahlaupum með Finnlandi.
Hann setti fjölmörg heimsmet, sum í
greinum, sem nú hafa ekki lengur viður-
kenningu sem keppnisgreinar. Heimsmet
Nurmis, sem staðfest voru, eru eftirtalin:
1500 METRA HLAUP:
3:53,0 mín.........................1923
3:52,6 —...........................1924
1 ENSK MtLA( 1609 metrar)
4:10,4 mín....................... 1928
2.000 METRA HLAUP:
5:26,4 mín.........................1922
5:24,6 —..........................1927
3.000 METRA HLAUP:
8:28,6 mín.........................1922
8:27,8 mfn ........................1923
8:25,4 —...........................1926
8:20,4 —...........................1926
2 ENSKAR MlLUR:
8:59,6 mfn........................1931
3 ENSKAR MlLUR:
14:11,2 mín....................1923
14:02,0 —...........*..........1924
5000 METRA HLAUP.
14:35,4 mfn....................1922
14:28,2 —.................... 1924
4 ENSKAR MtLUR:
19:15,6 mín....................1924
5 ENSKAR MlLUR:
24:06,2 mín....................1924
6 ENSKAR MlLUR:
29:36,4 mín....................1930
10.000 METRAR:
30:40,2 mfn....................1921
30:06,2 —......................1924
15.000 METRA HLAUP:
46:49,6 mfn....................1928
10 ENSKA R MlLUR:
50:15,0 mín ...................1928
KLUKKUSTUNDA RGLAUP:
19.211 metrar..................1928
20.000 METRA HLAUP:
1:04,38,4 klst.................1930
3.000 METRA HINDRUNARHLAUP:
9:54,2 mín.....................1922