Morgunblaðið - 26.01.1969, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1969.
Gísli, Stefán Th.
og Sæmundur
1 möng ár, eða ölilu heldur heil-
an áratug, var það helzta hrós-
efni Framsóknarmanna, að þeim
hefði tekizt að gera gjaldþrota
nokkra mestu atvinnurekendur
landsins. Margir muna enn eftir
romsunni um Gísla í Eyjum,
Stefán Th. á Seyðisfirði og Sæm-
und í Hólminum. Allir voru þess
ir menn landskunnir fyrir dugn-
að, áræði og útsjónarsemi, enda
starfaði fjöldi fólks við marg-
breytilegan atvinnurekstur
þeirra. En öldugangurinn í af-
komu íslenzkra atvinnuvega og
þá einkum sjávarútvegs, bitnaði
Gæsirnar við Reykjavíkurtjöm. (Ljóam. Mbl.: Sv. Þorm)
REYKJAVÍKURBRÉF
á þeim, eins og óteljandi at-
hafncunönnum fyrr og síðar. 1
stað þess að létta undir með
•þeim í öldudalnum, var stjóm-
málaáhrifum beitt í viðskipta-
banka þeirra til að stöðva rekst-
ur þeirra. Þá var ekki um það
hugsað, þó aö heil byggðarlög
lægju eftir í sárum og mörg ár
tæki að koma þar upp eðlileg-
um atvinnurekstri í stað þess,
sem brotinn hafði verið niður.
Þessir menn, sem höfðu tekið á
sig miklar skuldbindingar í því
skyni að halda uppi atvinnu og
efla framfarir, voru úthrópaðir
á mannfundum um allt land og
í málgögnum Framsóknarflokks-
ins sem einstakir óráðsíiunenn,
sem nánast hefði verið glæp-
samlegt að láta fé í hendurnar
á. Þeir Sæmundur í Hólminum
og Stefán Th. voru þá or'ðnir
aldraðir menn og réttu sig ekki
við aftur, en Gísli Jothnsen var
enn í fullu fjöri og átti eftir
langan starfsferil og m.a. að
vera kosinn heiðursborgari í
Vestmannaeyjum, þar sem Fram
sóknarflokkurinn áður hafði
öfluglega að því unnið að koma
á hann orði varhugaverðs
glæframanns.
Umhyggjan fyrir
þeim smáu
Því fer fjarri, að ofsóknirnar
gegn þessum þremenningum
hafi verið einsdæmi. í minna
mæli má svipaðs minnast úr
flestum byggðarlögum landsins.
Rosknir Reykvikingar muna
einnig eftir þvi, hvernig at-
vinnurekstur Thor Jensens á
Korpúlfsstö’ðum var eyðilagður
með öllu og útgerð þeirra Kveld-
úlfsmanna hundeit árum saman.
Köpuryrði um atvinnurekendur,
útvegsmenn og sjómenn, sem
birtust í Tímanum á þeim ár-
um, eru fleiri en tölu verði á
komið. Svívirðingarnar um at-
vinnurekendur almennt og ein-
staka þeirra voru þó ekki hið
versta, heldur hitt, hvernig
Framsóknarmenn beittu á mestu
valdaárum sínum ríkisvaldinu,
bankavaldinu og peningavaldi
SÍS til þess að brjóta niður ein-
staklingsrekstur, hvar sem því
varð við komið. Gerræði í þess-
um efnum lýsti sér glögglega,
þegar einn helzti valdamaður
Framsóknar komst einu sinni
svo að or'ði um KRON, er hon-
um líkaði ekki við rétt í þann
svipinn, að Framsóknarmenn
hefðu eflt það með innflutninigs-
leyfum, sem vel hefði mátt ráð-
stafa með öðrum hætti! Enn eru
1 hugum manna víðsvegar um
land dæmi um það, hvernig
brotin voru niður fyrirtæki ein-
staklinga, t.d. í iðnaði, ef þau
þót/tu álitleg með því að setja
upp vfð hlið þeirra kaupfélags-
fyrirtæki, er höfðu forréttindi
um innflutning og lánsútvegan-
ir. Erfiðleikarnir af þessum sök-
um bitna enn á almenningi. Ein
mesta meinsemdin í afkomu
hraðfrystihúsa er t.d. sú, að kaup
félögin settu sums staðar upp
Laugardagrir 25. jan.
hraðfrystihús til að keppa við
það, er fyrir var, með þeim
árangri, að þótt eitt hús gæti
vel staðizt, þá hljóta tvö á sama
stað að hanga á stöðugri hor-
rim.
Fylgt fornu
fordæmi
Það bar því vitni um ánægju-
lega hugarfarsbreytingu, þegar
einn af framámönnum SÍS lét
það uppi á iðnsýningu nú fyrir
nokkrum mánuðum, að menn
yrðu að gefa gætur að smáfyrir-
tækjum og vernda þau. Enginn
ástæða er til að efast um a’ð sá,
sem svo talaði, hafi mælt af heil-
um hug. En mjög voru orð hans
á annan veg en athafnir ráða-
manna SÍS og Framsóknarflokks
ins áratugum saman. Vegur
þeirra og völd eru nú minni en
áður. Við þeirri hrörnun hafa
forráðamennirnir brugðizt með
mismunandi móti. Sumir með
breyttu hugarfari eins og
lýsti sér í tilvitnuðum orðum, en
um of marga á við lýsingin í
Njálu á Valgarði gráa og Merði
syni hans. í Njálu segir:
„Valgarður hinn grái kom út;
hann var þá heiðinn. Hann fór
til Hofs til Marðar, sonar síns,
og var þar um veturinn. Hann
mælti til Marðar: „Riðið hefi eg
hér um byggðina víða, og þykir
mér eigi mega kenna að hin
sama sé. Eg kom á Hvítanes, og
sá eg þar búðartóftir margar og
umbrot mikil. Eg kom og á Þing-
skálaþing, og sá eg þar ofan
brotna búð vora alla, eða hví
sæta firn slík?“ Möröur segir:
„Hér eru tekin upp ný goðorð
og fimmtardómslög, og hafa
menn sig sagt úr þingi frá mér
og í þing með Höskuldi." Val-
garður mælti: „Illa hefur þú
launað mér goðorðið, er eg
fékk þér í hendur, að fara svo
ómannlega með. Vil eg nú, að
þú launir þeirn því, að þeim
dragi öllum til bana. En það er
til þess, a’ð þú rægir þá saman
og drepi synir Njáls Höskuld.
En þar eru margir til eftirmáls
um hann, og munu þá Njálssyn-
ir af þeim sökum drepnir verða.“
„Eigi mun eg það gert geta,“
segir Mörður. „Eg skal leggja
ráð til,“ segir Valgarður; „þú
skalt bjóða heim Njálssonum og
leysa þá í brott með gjöf-
um. En svo fremi skaltu rógið
frammi hafa, er orðin er vinátta
mikil með yður og þeir trúa þér
eigi verr en sér. Mátt þú hefn-
ast við Skarphéðinn þess, er þeir
tóku féið af þér eftir lát Gunn-
ars. Muntu svo fremi taka höfð-
ingsskap, er þessir eru allir
dauðir." Þessa ráðagerð festu
þeir með sér, er nú skyldi fram
koma.“
Ómannlega
með farið
Augljóst er, að ýmsum Fram-
sóknarmönnum þykir núverandi

ráðamenn flobksins hafa farið
ómannlega með það mikla vald,
sem þeim var fengið í hendur.
Framsóknarflokkurinn átti
menn í ríkisstjórn allt frá árinu
1917 fram til 1958, einungis með
skömmum hléum, og réði flokk-
urinn oft mestu um meðferð
mála. Þau ráð voru löngum not-
uð til þess að sitja yfir hlut ann-
arra og raunar æ ofan í æ til
beinna ofsókna gegn andstæð-
ingunum.
Þegar Framsóknarmenn víta
forystumenn sína fyrir að hafa
farið ómannlega að, er þeir
misstu völdin 1958 og náðu þeim
ekki síðan, þá gæta gagnrýnend-
urnir þess þó ekki svo sem
skyldi, að völd Framsóknar
byggðust fremur á ranglátri
kjördæmaskipun en miklu fylgi
eða snilld forystumannanna.
Bætt kjördæmaskipun, þótt enn
sé hún ekki fullkomin, og auk-
ið jafnrétti eiga því meiri hlut
að eyðimerkurgöngu Framsókn-
ar síðasta áratuginn en ómennska
forystumannanna á því tímabiii.
Augljóst er afitur á móti, að
ráðamennirnir velja hinn versta
kost, þegar þeir nú hafa tekið
fordæmi MadðEu* Valgarðssonar
sér til fyrirmyndar í því skyni
að reyna að rétta hlut sinn og
flokksins. Þar fara þeir sannar-
lega ómannlega að.
Tíminn fetar
í fótspor Marðar
Af skrifum Tímans undanfarið
er greinilegt, að Tíminn hefur
nú hafið nýja herferð til við-
réttingar völdum Framsóknar-
flokksins. Aðalvopnin í þessari
herferð eru tvennskonar. Ann-
arsvegar er reynt að rægja sam-
an Sjálfstæðisflokkinn og at-
vinnurekendur. Ætlunin er sú,
að telja atvinnurekendum trú
um, að Sjálfistæ'ðisflokkurinn
hafi brugðizt þeim á seinni ár-
um. Flokkurinn hafi verið þeim
hliðhollur undir ágætri forystu
Ólafs Thors, en nú sé þetta á
allt annan veg. Skjallyrði Tím-
ans um Ólaf Thors eftir ára/tuga
óslitna skammarunu bera sann-
ast að segja ekki einlægnisvip.
Á sínum tíma var Ólafi fundið
allt til foráttu. Árum saman var
t.d. á því hamrað, að hann hefði
sannað ósæmilega eigingirni með
því að haga orðaröð á annan
hátt en Tímanum líkaði, þó að
mörg dæmi væru um, að í ágæt-
ustu fornritum var orðum hagað
á sama hátt og Ólafur hafði gert.
Þessi eltingaleikur var sannar-
lega í eðli sínu skoplegur, en
hann var gott dæmi um að ekk-
ert var of lítilfjörlegt til að
leggja það út Ólafi til lasts. Þeir
atvinnurekendur, sem nú kynnu
að taka skjallyrði Timans trú-
anleg, mundu fljótlega hljóta
skell fyrir skildinga, ef Fram-
sóknarmenn kæmust til valda á
l ný. Þessi ráðagerð er og ekki
líkleg til mikils árangurs. Auð-
vitað þekkja atvinnurekendur
það öllum öðrum betur, að erfið-
leikarnir, sem nú er við etja,
eru ekki að kenna ríkisstjórn-
inni, heldur hefur hún þvert á
móti gert allt, sem í hennar
valdi stendur til að létta umdir
með atvinnurekendum. Enda
munu undirtektirnar, sem Fram
sóknarbroddarnir fengu, er þeir
ætluðu að ánetja nokkra for-
ystumenn úr Landssambandi ísl.
útvegsmanna eftir aðalfund
þeirra samtaka nú í vetur, ekki
hafa verið sérstaklega uppörv-
andi. Þess vegna er einnig grip-
ið til hins, að reyma að rægja
saman forystumenn núverandi
stjórnarflokka í þeirri trú, að
metnaður og tortryggni muni
gera samstarf þeirra erfiðara.
Forystumenn Sjálfstæðisflokks-
ins þekkja þessar aðfarir Tím-
ans frá fornu fari. Tíminn hef-
ur endalaust reynt að sá illu á
milli hinna áhrifamestu þeirra
en rógsiðjan hefur einungis orð-
ið til að magna fyrirlitningu á
slíkum starfsháttum. Svo mun
enn reynast og vegur Tímans
sízt vaxa við það að feta enn í
fótspor Marðar Valgarðssonar.
Erm glöggt hvað
þeir vilja
Raunverulegar óskir og fyrir-
ætlanir ráðamanna Tímans og
Þjóðviljans lýsa sér í viðtoörgð-
um þessara blaða við samkomu-
lagi ríkisstjórnarinnar, Alþýðu-
sambandsins og vinnuveitenda
um atvinnumál. Ætla hefði mátt,
að þessir aðilar hefðu tekið sam-
komulaginu fegins hugar, ekki
sízt vegna þess að það er að
verulegu leyti byggt á atvinnu-
málasamþykkt síðasta Alþýðu-
sambandsþings, eins og Eðvarð
Sigurðsson hefur ótvírætt hald-
ið fram við Þjóðviljinn. En Þjó'ð-
viljinn gengur í berhögg við
þennan mikilsvirtasta verkalýðs-
foringja, sem enn telst til komm
únista. Sálufélögunum, Tímanum
og Þjóðviljanum, verður tíðrætt
um, að ekki hafi tekizt að hindra
atvinnuleysi á árinu 1968 og það
sem af er þessu ári, og hafi rík-
isstjórnin þó lýst vilja sínum til
að svo mætti verða. Þýðingarlít-
ið eða laust er að tala um at-
vinnumál vfð nöldurmenni er lát
ið hafa uppi, eins og aðalrit-
stjóri Þjóðviljans, aðframkvæmd
irnar í Straumsvík, sem einnig
eru forsenda þess að hægt var
að virkja Þjórsá, hafi stóraukið
atvinnuleysi í landinu! Þá er
það einnig algjörlega út í hött,
þegar þessir sömu aðilar öðru
hvoru halda því fram, að und-
anfarin ár hafi verið lögð of mik-
il áherzla á síldveiði en þorsk-
veiðar vanræktar. Á meðan hin-
ar miklu síldveiðar héldust lágu
stjórnarvöld undir ásökunum ein
mitt af hálfu þessara sömu að-
ila, fyrir að greiða ekki nægi-
lega fyrir veiði og hagnýtingu
síldariinnar. Sannleikurinn er
sá, að stjórnvöld gerðu það sem
skynsamlegt var til að greiða
fyrir síldveiðum. Jafn fráleitt er
að halda því fram, að þá miklu
auðsuppsprettu hefði ekki átt að
nýta á meðan hún hélzt, eins og
að láta svo sem hvarf hennar
um sinn hljóti ekki að hafa
áhrif á afkomu og lífskjör al-
mennings. Auðvitað eru íslend-
ingar miklu betur efnum búnir,
vegna góðæranna að undan-
förnu og þá einkum síldveið-
anna. Og hvað sem öll stjóm-
völd hefðu á sínum tíma sagt,
þá yar gersamlega þýðingarlaust
að ætla að standa á móti hag-
nýtingu síldarinnar á meðan
hún var við landi'ð, svo auðfeng-
inn og mikill gróði, sem þar var
á ferðum.
Margháttuð
fyrirgreiðsla
Um það verður ekki deilt, að
ríkisstjórnin hefur með mörgu
rnóti unnið að eflingu atvinnu-
vega á árinu 1968. Mest var um
það vert, að ef ekki hefði til
komið fyrirgreiðsla hennar, þá
hefði ekkert or'ðið úr síldveið-
um. Játað skal, að sú fyrir-
greiðsla varð að minna gagni en
ella vegna þess hve veiðarnar
brugðust. En hvað hefði verið
sagt, ef ekki hefði verið reynt
að afla neinnar síldar? Þá hefði
fyrst veri’ð unnt að ráðast með
réttu á stjórnina. En úr því að
síldveiðamar bruigðust, varð
ekki komið í veg fyrir atvinnu-
leysi víðsvegar. Lækkandi verð-
lag á fiskafurðum hlaut að hafa
sllkt hið sama í för með sér á
íslandi eins og hvarvetna ann-
ars staðar. Úr hvalveiðum hefði
sökum verðfalls ekkert orðfð, ef
atbeini ríkisstjórnarinnar hefði
ekki komið til. Fyrir utan fyr-
irgreiðslu við síld- og hvalveið-
ar og við hraðfrystihúsin, svo
þau lokuðu ekki á miðju sumri,
þá má minna á ákvörðun um
byggingu tveggja strandferða-
skipa á Akureyri og fyrir-
greiðslu um smíði fiskiskipa inn-
anlands, sem skipasmfðastöðvarn
ar hafa þó ekki nýtt til hlýtar.
En ríkisstjórmin verður ekki sök-
uð um það. Þannig mætti lengi
telja, en rökin bíta ekki á þessi
málgögn stjórnarandstæðiniga,
einfaldlega af því, að fyrir þeim
vakir ekki að kryfja sjálf mál-
in til mergjar, heldur að vinna
að því öllum árum, að víðtæk
verkföll skelli á og haldist sem
lengst. Valdagræðgin gerir þessa
menn gersamlega óminnuga á
höfuðskyldur sínar við almertn-
ing, er þeir þó þykjast vera að
vinna fyrir.
Fráleit tillaga
Mörg fjarstæðan hefur fyrr og
sfðar verið sögð um skipti okk-
ar við Bandaríkjamenn í sam-
bandi við varnir landsins. Sum-
ir ókunnugir útlendingar hafa
haldið, að við íslendingar byggj-
um við svo góð kjör sem raun
ber vitni vegna þess, að við
hefðum stórhag af vörnunum.
Auðvitað er þetta alger fjar-
stæða. Hinu ber ekki að neita,
að vamirnar hafa fært okkur
verulega fjármuni, einkanlega í
því formi, að við þær hafa unnið
margir menn, sem a.m.k. öðru
hvoru mundu ekki hafa hlotið
eins arðtoæra vinnu. Og að sjálf-
sögðu er mikill munur á því
fyrir íslendinga að hafa þannig
hag af vörnunum, þótt ekki ráði
neinum úrslitum um afkomu
þjóðarinnar eða fyrir aðrar þjóð
ir, sem verða að leggja á siig
stórkostleg útgjöld til þess að
halda uppi vömum í landi sínu.
En eins og oft hefur verið sagt,
þá er þáð ein höfuðskylda allxa
sjálfstæðra, fullvalda ríkja að
annast með einum eða öðrum
hætti varnir á landssvæði sínu.
Ef þau gera það ekki, þá bregð-
ast þau frumskyldu, sem sjálf-
stæðinu fylgir, og skapa hættu
fyrir öryggi sitt og tilveru. Þetta
hefur meirihluti íslendinga gert
sér ljóst, og e.t.v. hefur mönn-
um sjaldan verið ljósari nauð-
syn á vörnum hér eins og í öðr-
um þjóðlöndum en á síðustu
mánuðum. Þess vegna er rík
ástæ'ða til þess, að menn velti
því fyrir sér, þegar haldið er
fram að Við eigum að fara að
leigja landið, hvað við mundum
gera ef Bandaríkjamenn segðust
ekki hafa áhuga fyrir því að
vera hér gegn þeim kjörum.
Mundum við þá vera reiðubún-
ir til þess að láta landið vera
varnarlaust með öllum þeim
hættum, sem varnarleysinu
fylgja?