Morgunblaðið - 26.01.1969, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1969.
11
Jóhann Hjálmarsson
skiifar um
BÓKMENNTIR
Skáld karlmennskunnar
Hannes Hafstein:
LJÓÐ OG LAUST MÁL.
Tómas Guðmundsson sá um
útgáfuna.
Helgafell.
Reykjavík 1968.
Um Hannes Hafstein hefur ver-
ið rætt og ritað umfram flesta
aðra menn á íslandi. Hann var
í senn þjóðhetja og skáld; nú
tákn liðins tíma, áður sá, sem
vísaði veginn. Orðið glæsileiki
kemur fram á varir flestra þeg-
ar þeir minnast Hannesar Haf-
steins. Er nokkur jafnoki hans
lengur með þjóðinni; kemur
hann ekki aftur? Þannig er hægt
að spyrja án þess að máli skipti
hvert svarið verður.
Ekki hvarflar það að mér að
gera tilraun til að vega og meta
það sem um Hannes Hafstein
hefur verið ritað, en fáein inn-
gangsorð Tómasar Guðmunds-
sonar, sem fylgja nýrri útgáfu
á verkum Hannesar, eru fagur
minnisvarði um skáldið, kunn-
áttusamlega gerður, vekjandi.
Tómas segir, að Hannes Hafstein
hafi lifað „til að gera skáldskap
sinn að veruleika." Hann var bar
áttumaður, skáld karlmennskunn
ar, hefur stundum verið sagt.
Hvað sem öðru líður er storm-
urinn alltaf nálægur í ljóðum
hans: „Ég elska þig, stormur,
sem geisar um grund“, og fleiri
ljóðlínur Hannesar eru til vitn-
is um það.
Sú kemur tíð, er sárin foldar
gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja
móa,
brauð veitir sonum móðurmoldin
frjóa,
menningin vex í lundi nýrra
skóga.
Ætli þeir íslendingar séu ekki
vandfundnir, sem ekki kannast
við eða kunna þetta erindi úr
Aldamótaljóði Hannesar? Hefur
spá skáldsins rætst? „Þú álfu
vorrar yngsta land“, segir skáld-
ið á öðrum stað. „Þrátt fyrir allt
þú skalt, þú skalt samt fram“,
bætir hann við og gerir játn-
ingu: „Allt, sem vér höfum, höf-
um vér frá þér“.
Að eignast forystumann eins
og Hannes Hafstein, var það ekki
gæfa lítillar þjóðar? Ég talaði
í upphafi um hann sem tákn lið-
ins tíma. Svo að enginn misskilji
þau orð, merktu þau einfaldlega
að persónuleika hans væri ekki
framar að finna með þjóðinni:
þetta sambýli drauma og fram-
kvæmda. Skáldskapur hans er
orðinn veruleiki, svo aftur sé
stuðst við ummæli Tómasar
Guðm'undssonar. Sá andi, sem
ljóð hans eru gagntekin af, hann
er orðinn hluti af lífsmynd hvers
íslendings.
Aftur á móti er langt frá þvi
að skáldskapur Hannesar Haf-
steins sé úreltur. Að Hannes Haf-
stein var snjallt skáld, að vísu
misjafn að gæðum eins og fleiri,
sanna Ljóð og laust mál. Þess
eru fá dæmi, að jafn ungur mað-
ur yrki ljóð sem óhætt sé að
nefna í sömu andránni og sum
æskuljóð Hannesar Hafsteins.
Hann gerðist tvítugur höfuð-
skáld, eins og Tómas Guðmunds-
son bendir á.
Skáldskapur Hannesar Haf-
steins er tilkomumestur í lengri
kvæðum hans. f þeim fær stór-
brotinn andi hans mest svigrúm.
Ég néfni tvö kvæði, sem auð-
veldlega sannfæra lesendur hans
um þetta: í hafísnum, og Land-
sýn. En framhjá styttri kvæðum
hans verður ekki gengið með
sanngirni. Eru ekki Visur á sjó
til dæmis með hugþekkustu ljóð-
um hans?
Bernsku draumar,
blíðir eins og ljúfrar móður hönd
andann leiða inn í blómskrýdd
lönd.
Þarf að rifja upp fleira úr
þessu ljóði til þess að það verði
„eins og heitir straumar“?
Unaðssemdir lífsins gleymdust
ekki skáldinu þótt hvatningin til
þjóðarinnar að herða sig, væru
því efst í huga, ljóð þess send
út í heiminn til að boða, örva
og styrkja. Hann orti fjölda ljóða
í léttri tóntegund, söng lof ást-
inni, víninu, frelsinu í faðmi nátt-
úrunnar. Ástarljóð hans eru
mörg hver nýjung í íslenskum
skáldskap. Gamansemi hans er
óvenjuleg, mótuð af viðhorfum
ungrar borgarastéttar.
Það sambland af angurværð
ag gáska, sem einkennir skáld-
skap Heines, tileinkaði Hannes
Hafstein sér. Hann þýddi mörg
ljóð eftir Heine og fleiri skáld.
Þýðingar hans hafa reynst líf-
seigar, sumar orðið jafn minnis-
stæðar og frumsamin ljóð skálds
ins. Brot úr ljóðleiknum Brandi,
eftir Henrik Ibsen, verður að
telja til helstu afreka ljóðaþýð-
andans Hannesar Hafsteins. Sú
hljóðláta tign, sem yfir þessari
þýðingu er, fær lesandann til að
harma, að Hannes skuli ekki
hafa þýtt allan Brand. Þannig
eru lokaorðin:
Allt að missa er sigra sigur.
Sál! ver trú til marksins yzta.
Eitt er sífelld eign: hið missta.
Annað: hjóm og brotgjörn
vigur.
Hannes Hafstein fékkst lítið
við sagnagerð, en gamansagan
Brennivínshatturinn, og „Lands-
ins gagn og nauðsynjar", brot
úr skáldsögu, bæði þessi sýnis-
horn prentuð í Ljóðum og lausu
máli, sýna að Hannes hefði get-
að náð drjúgum árangri sem
sagnaskáld. Sögurnar njóta
kímni hans og lífsskilnings í
anda raunsæishöfundanna, enda
var Hannes einn af Verðandi-
mönnum. Hannes kynntist Brand
esi hreifst á námsárum sínum
af kenningum hans; sjálfur naut
hann þess löngum að eiga víðan
sjóndeildarhring, bæði í skáld-
skaparefnum og veraldlegri mál-
um.
Ungum var honum falið að
fylgja úr hlaði útgáfum á ritum
tveggja skálda, þeirra Jónasar
Hallgrímssonar og Hjálmars
Jónssonar. Ritgerðirnar tvær
eru birtar í Ljóðum og lausu
máli, og eru báðar merkar, en
einkum er það athyglisvert, sem
hann hefur að segja um Jónas
Hallgrímsson. Hannes segir m.a.
um Jónas, að hann leiði jafnan
„manninn fram í umgerð máls
og náttúru, og því er það hon-
um mjög eiginlegt, þegar hann
byrjar ástarkvæði til stúlku á
því, að lýsa inndæli málsins, sem
á eins fallegt nafn eins og nafn-
ið hennar, en dettur ekki í hug
að lýsa henni sjálfri." Af ást-
arljóðum Hannesar Hafsteins er
aftur á móti Ijóst, að hin „lík-
amlega fegurð“ er honum fyr-
ir mestu. Lýsingarnar á smala-
stúlkunni í samnefndu kvæði
eru holdlegar til að mynda, og
í Ljósum lokkum finna augu
skáldsins hvíld í mjúkum lín-
um. Eða segir ekki kvæðið Af-
brýði okkur mikið um skáldið
Hannes Hafstein?:
Ef einhver sveinn mér segir:
„Ég svanna leit svo fríðan,
að alla yfirstígur",
þá óðar hrekk ég saman.
Og ef hann síðan segir:
„Hún sýndist átján vetra,
var ljós og létt á fæti,“
þá lemst um í mér hjartað.
Og ef hann ennþá segir:
„Svo ástblítt hló hún til mín,“
þá kreppist á mér knefinn
og kippast allir vöðvar.
En haldi hann svo áfram:
„Og hár í fléttum glóði,“
þá lyftir loksins bjargi,
sem lá á hjarta mínu.
Því meyjan mín hin bjarta
ei meiðir fegurð þannig,
að hár í fléttur fjötri.
í frjálsum lokkum bylgjast
það gullið henni um herðar
og háls og rjóðar kinnar.
Skilningur Hannesar Hafsteins,
skoðun hans, málfar, stendur því
nær nútímanum en margur hygg
ur. Ef til vill hefur hann átt
meiri þátt í því en önnur skáld
að ryðja braut nýjum og djarf-
ari kveðskap. Um það skal ekki
fullyrt að sinni, en varla er það
tilviljun, að Tómas Guðmunds-
son hefur séð um útgáfuna á
verkum hans. Sú samfylgd er góð
eflir trú á áreiðanleik þessarar
sannkölluðu fullveldisbókar.
Jóhann Hjálmarsson.
Markmiöið er að bókasafn Norræna hússins
verði lifandi stofnun
Rœtt við Else Mia Sigurðsson bókavörð
um undirbúningsstarfið í bókasafninu
Norræna Húsið í Reykja-
vík *r þegar orðið mikil og
fjölsótt menningarmiðstöð,
þótt ekki séu nema nokkrir
mánuðir síðan það var opn-
að. Hefur Norræna bókasýn-
ingin dregið að sér mikinn
fjölda ungra sem gamalla og
gefur sá áhugi, sem almenn-
ingur hefur sýnt, vísbend-
ingu um að það muni verða
gestkvæmt í Bókasafni Nor-
ræna Hússins, þegar það
kemst á laggirnar. Þar mun
ráða ríkjum frú Else Mia Sig
urðsson bókavörður, aðlað-
andi í framkomu og með
brennandi áhuga á starfinu.
„Markmiðið er að gera
Bókasafn Norræna Hússins
að lifandi stofnun, en ekki
safni, þar sem einungis eru
dauðir hlutir“, segir frú Else
er við spjöllum stundarkorn
við hana. „Bókasafnið er fyrst
og fremst ætlað íslendingum
— hér á að vera opinn gluggi
til Norðurfandanna, og gegn-
um hann á að vera hægt að
fylgjast með flestu því, sem
efst er á baugi hjá þeim. Hér
verða ekki aðeins bækur og
tímarit til aflestrar og út-
láns, heldur og upplýsingamið-
stöð varðandi Norðurlönd-
þar, sem hægt á að vera að
fá tölulegar upplýsingar t.d.
um verzlun og efnahagsmál,
upplýsingar um félagsmál,
bókmenntir, listir og annað,
sem varðar menningu þjóð-
anna“.
„Hvernig er svona safn
byggtupp?“
„Það er geysi'lega umfangs-
mikið starf að koma slíku
safni á fót og enn sem kom-
ið er, er starfsemin á undir-
búningsstigi. Hér verða bæk-
ur tímarit, hljómplötur og tal
plötur og til þess að gera
safnið sem bezt úr garði, mun
um við hafa sérfróða ráðu-
nauta á mörgum sviðum og
kaupa inn samkvæmt ráðlegg
ingum þeirra. Það er mikil-
vægt að bókavörður hafi
vit á að leita til fagmanna,
því að sjálfur getur hann
ekki verið sérfræðingur í öllu
því, sem bækur tsafnsins
fjalla um. — Það stendur til
að bókaverðir frá háskóla-
bókasöfnum Norðurlanda
komi hingað ti'l ráðuneytis. Þá
höfum við þegar leitað sam-
starfs við önnur bókasöfn hér
á landi og hafa samskiptin
við þau, sem við höfum þeg-
ar haft samband við, verið
sérlega ánægjuleg. Er þegar
kominn vísir að samstarfi".
„Á hvaða sviðum er þetta
samstarf?"
„Það verður í sambandi við
gerð spjaldskrár og bóka-
kaup, því að við þurfum að
einhverju leyti að samræma
okkar bókakaup því, sem fyr-
ir er í söfnum hér“.
„Hvað kemur bókasafnið
til með að fá mikið fé árlega
til bókakaupa?"
„Fjármál safnsins eru að-
skilin frá öðrum fjármál-
um Norræna Hússins. Á fjár
lögum hvers lands er okkur
ætluð upphæð en síðan fáum
við fjárhæð úr Menningarsjóði
Norðurlanda. Við höfum feng
ið flestar bækurnar á Nor-
rænu bókasýningunni að gjöf
og auk þess hafa safninu bor
izt mangar verðmœtar gjafir".
„Verður bókunum raðað í
hillur eftir löndum?“
..Nei. alls ekki. Þetta er
norrænt safn og bækurn-
ar verða einungis flokkaðar
eftir efni. Það geta staðið
hlið við hlið bækur frá ís-
Framhalð á bls. 20
Frú Else Mia Sigurðssonbókavörður: ... það h-efur
mikið að segja að hafa fag-urt útsýni á vinnustað".