Morgunblaðið - 21.05.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. MAÍ 1967.
15
Dulspeki og draumórar
EINHVER var að furða sig á
|>ví á dögunum í Morgunblaðinu,
að Halldór Laxness virtist vera
farinn að hneigjast að dulspeki-
leguxn heilabrotum. Ég man ekki,
Ihvernig þetta var orðað, en
meiningin var eitthvað á þá leið.
Þetta er ekki neitt undrunar-
efni. I>að er lélegt skáld, sem
hefur ekki í sér neina dulspeki-
lega „seð“, ef svo mætti að orði
feomast. En ég held, að ástæða
eé til að gena nokkra grein fyrir
þvi, hvað raunveruleg dulspeki
sé, því að sumir menn virðast
alls ekki hafa áttað sig á því, og
sýnast jafnvel gera ráð fyrir, að
hér sé um að ræða einhvers
konar draumóra, — einhverja
„de.Uu“, meira eða minma mein-
lausa, en alltaf þokukennda og
ósamboðna „gáfnaljósum“ nútím-
ans! —
Þess er þá fyrst að gæta, að
greina verður á milli þess, sem
feallað er „Mystik" á erlendu
máli, og er hin raunverulega
dulspeki (stundum kölluð „dul-
hyggja"), og þess, sem feallað er
okkultismi", dulfræði eða dulvis-
indi. Dulfræðin fjallar um það,
sem að vísu er lítt eða ekki
þekkt eða skilið af venjulegum
mönnum, en tilheyrir þó form-
hlið tilverunnar. Dulspekin (eða
dulhyggjan) tilheyrir lífshlið-
inni, og er að miklu leyti í því
fólgin að koma auga á og kunna
að meta andleg verðmæti eða
gildi („spiritual values“ á ensku
máli) Sönn „dulspeki“ byggist
alltaf á innri reynslu, á lifun
ákveðinna sanninda. Oft er erf-
irtt að lýsa þessari innri reynslu
með orðiun, en þó að hinir ýmsu
dulhugar lýsi henni ekki allir
á sama veg, er þó ailtaf um að
ræða einhvern sameiginlegan
kjama. Þó að þeir tali ekki allir
sama tungumál, er það, sem ver-
ið er að lýsa, í aðalatriðum hið
sama.
Það er mjög auðvelt að gera
grín að svona hlutum, en ekki
er það neitt nýtt, að skilnings-
sljóir menn hæðist að því, sem
þeir skilja ekki. Þó er hér ein
undantekning: Engum dettur í
hug að hæðast að stærðfræði-
legum formúlum, þó að þeir
botni ekkert í þeim. En það er
af því, að þær bera á sér ein-
hvern visindalegan stimpil, og
það er löfralykill, sem opnar all-
ar dyr á þessari vísindaöld!
Ég hef oft orðið þess var, að
þeir, sem komið hafa nálægt ein-
hverju því, sem kenna má við
dulspeki (eða dulhyggju) eða
hafa gengið í þjónustu andlegra
mála yfirleitt, eru álitnir ein-
hverjir aular í veraldlegum efn-
um, og það af mönnum, sem alls
ekki eru sjálfir nein sérstök
gáfnaljós, jafnvel ekki á hinu
takmarkaða sviði veraldlegra
viðfangsefna. En venjulega er
það sérkenni þessarra manna, að
þeir kljúfa tilveruna rækilega í
tvennt, sem þeir kalla anda og
efni, og þar á að vera lokað á
milli um alla eilífð!
Um svo kallaða „dulræna
skóla“ mætti margt segja. Þar
er ekki allt „gull, sem glóir“. —
Sumir þessarra skóla ættu frem-
ur að heita dulfræðaskólar en
dulspekiskólar, og má liklega
segja, að um þá gildi nokkuð
aðrar reglur. En um sanna dul-
spekiskóla hygg ég að fullyrða
megi, að þeir geri ekkd mikið að
því að auglýsa sig en kjósi jafn-
vel að starfa í algjörri þögn og
leyni. Einn af mestu spekingum
nútímans, Paul Bruton, segir og
einhvers staðar, að daglegt líf sé
hinn eðlilegi dulspekiskóli nú-
tímans, ef rétt sé á haldið, og
hygg ég það rétt vera.
Sá, sem þessar línur ritar, hef-
ur all sitt líf lagt höfuðáherzlu á
það, sem kallað er dómgreind
eða heilbrigð skynsemi, og full-
yrðir að enginn árefestur þurfi
að vera á milli dómgreindar og
duihyggju. Dulspekin eða dul-
hyggjan er aldrei gagnstæð heil-
brigðri skynsemi. Hún er „ultra
intellectus, non contra“, ein og
það er nefnt á latínu, — það er
að segja: Hún fer lengrra, en er
ekki á móti skynseminni. Hún
tefeur við, þar sem hugrænan
skilning þrýtur.
Að lokum þetta: Það er háska-
lega auðvelt að fara svo ógæti-
lega og ógáfulega með alla dul-
vísi (hvort sem er dulspeki eða
dulfræði), að úr verði draumór-
ar, en hið eina, sem getur varn-
að því, er nógu vakandi dóm-
greind og sannleikshollusta. —
Ástæða væri til að minnast á
þörf kirkjunnar fyrir nýja „dul-
spekilega“ vakningu, en það
verður að bíða betri tíða.
Grétar Fells.
Galdrakarl-
inn í Oz
B ARN ALEIKRITIÐ Galdrakarl
inn í Oz verður sýnt i síðasta
sinn í dag, sunnudaginn 21. mai
kl. 15. Þetta er 25. sýning leiks-
ins. Aðsókn hefur vetrið ágæt
eins og jafnan hefur verið með
barnaleikrit þau sem Þjóðleik-
húsið hefur sýnt.
Myndin er af Jóni Júliussyni
í hlutverki „Pjátur-karlsins".
Bókarfregn
RICHARD Beck: A sheaf of
verses. New and enlarged edi-
tion — Winnipeg 1966.
Kver undir sama titli var gef-
ið út í Winnipeg árið 1945 og
síðan í annað sinn aufeið árið
1952, en báðar útgáfurnar era
uppseldar fyrir allmörgum ár-
um. Kemur nú út ný og aukin
útgófa af kvæðum dr, Richards
Becks á ensku, en flest af þeim
hafa upphaflega birzt í blöð-
um og tímaritum vestan hafs og
sum þeirra verið tekin upp í úr
vals söfn bæði í New York og
London.
Bókin skiptist í tvo floklfea,
ahnenn kvæði og jólakvæði, og
bera einkum hin síðarnefndu
vott um trúrækni höfundar og
virðingu fyrir helgi jólanna, en
hin fyrrnefndu eru ýmislegs efn
is t.d. fallegt fcvæði um akur
frumbyggjanna, og annað hyl‘1-
ing til Noregs á stríðsárunum.
Öll era fevæðin vel ort og bera
vitni um ríka sfcáldhneigð og
sfeáldsfcapargáifu höfundar, en
hann er eins og kunnugt er,
prýðisgott sfeáld á Menzfcu og
etóki síður á ensfcu, eins og þessi
kvæði sýna. Vil ég mæla hið
bezta með bók þessarri, við þá,
sem ensku lesa, — þeir verða
ekki vonsviknir á henni.
Jakob Jóh. Smári.
BMW BIFREIÐAR í FARARBRODDI
Bandaríska bílablaðið Road
and Track birti nýlega lista
yfir 7 beztu bílategundir
heims og skipaði BMW í
fimmta sæti.
Yér bjóðum yður þrjár gerð-
ir af BMW — BMW 1600,
BMW 1800 og BMW 2000.
BMW bifreiðirnar vinna
stöðugt á hér á landi, þar
sem bifreiðaeigendur leita í
auknum mæli eftir sterkari
og vandaðri bifreiðum, sem
þola betur hina slæmu og
bröttu vegi. Sterk og kraft-
mikil vél BMW er trygging
fyrir góðri endingu. Sjálf-
stæð fjöðrun á öllum hjólum
gerir BMW betri og stöðugri
á ósléttum vegum hérlendis.
Sætin i BMW eru vönduð og
einstaklega þægileg. Útsýni
úr bílnum er mjög gott.
BMW bifreiðirnar eru vand-
aðar og glæsilegar, jafnt að
utan sem innan.
UMBOÐ, VIÐGERÐIR OG VARAIILUTIR
KRISTINN GUÐNASON HF
KLAPPARSTÍG 25—27, SÍMI 22675