Vísir - 23.12.1945, Blaðsíða 41

JÓLAELAÐ VÍSIS
41
JJkeodór —ydt
mason:
Ferð fil landamæra Suður-Jótlands
haustið 1915.
H.austið 1915 slæddist eg
inn i félag eitt, ungraj
danskra námsmanna í
Kaiipmannahöfn, sem „Höj-1
skámliijg" var nefnt. Þetta
var ekki ýkja fjölmennt en
ærið starfsamt félag, og var
aðallilutverk þess og lil-
gangur a'ö liðsinna ungum
suður-józkum námsmönn-
um, sem í horginni stunduðu
nám, og áttu í ýmsum erf-
iðleikum, og þó einkum um
það að ná samhandi við for-
ehlra sína, þó að sumir
þeirra eða jafnvel flestir,
sem félagið hafði afskipti
af, voru „undir smásjá“
þýzkra njósnara, þeir sem
njósnararnir höfðu liaft uppi
á, gátu húizt við því að verða
reknir sem sláturfé til vig-
vaHanna í Veslur-Evrópu —
vegna þess að þá og þegar
mvndi vera komin röðin að
þeirra aldursOökkum heima
i Suður-Jótlandi.
Þeir hjuggust við öllu illu,
enda var það vitað að Suð-
ur-Jótar á lierskvldualdri,
sem leitað höfðu skjóls í
Danmörku, hæði námsmenn
og aðrir, höfðu „horfið“ en
á þessum ungu mönnum,
sem njósnararnir vissu um,
var haft vákandi auga af
ýmsum ástæðum, og vanda-
mönnum þeirra lieima. Þá
ináttu þeir t. d. ekki senda
peninga úr landi, og var það
einn mesti vandi félaganna
og( foreldranna, að leysa það
viðfangsefni. Og það vissu
menn þá þegar, að Þjóðverj-
ar hlífðust ekki við að skipa
einmitt Suður-Jótunum þar,
sem „heitast“ var á víglín-
unni, og þó að það kæmi
ekki til, var dönskum Suður-
Jólum harla óljúft, að herj-
ast með Þjóðverjum. IJins
vegar liafði einmitt nú vakn-
að von i hrjósti þeirra um
það, að þessari stvrjöld, sem
þá geisaði, lvki með ósigri
Þjóðverja, — þó að illa
horfði þá um sinn, — svo að
þeii’ fengju aftur sameinast
móðurlandinu, Danmörku,
sem þeir höfðu verið slitnir
frá. Á ýmsa lund liöfðu Þjóð-
verjar leikið þá illa síðan
T>4, cn nú liáfði keyrt um
þvcrthak um óhlífni þeirra
við Dani á Suður-Jótlandi.
Var þó enn aðeins skammt
lfðið styrjaldarinnar, því að
þetta var haustið 1915, eins
og áður er sagt.
Eins og fyrr segir, áltu
hinir ungu námsmenn í
ýmsum vandræðum. Bréf til
þeirra og námsstyrkir frá
ættfóíki sunnan landamær-
anna, varð að senda ýmis-
legar krókaleiðir. Og var það
eitt viðfangsefni „Höjskam-
Iings“-manna, að annast
slíka „klæki“ fyrir dálítinn
hóp Jiessara ungu manna.
Önnur félög voru svo til þar i
Ilöfn, scm höfðu samskonar
starf nieð liöndum, og mun
„Höjskamling" raunar hafa
verið Jxessara félaga getu-
minnst, J)ó að ekki vantaði
hrennandi áhugann, og at-
hafnirnar í félagana, eflir
þyí sem t.ími þeirra leyfði,
en allir stunduðu þ.eir eilt-
hvert skólanám, og voru
flestir menntaskólanemend-
ur í efri hekkjum. En ráðu-
nautur Jieirra var guðfræði-
neiui, Neiendam að nafni, —•
sem síðar kom liingað til
Rvikúr og flutti liáskólafyr-
vinna minni þjóð ofurlítið
gagn.
Nú skal ekki farið lengrá
út í þessa sálma, en snúið
sér að J)ví, sem hér á að
færa í frásögn.
Einn pilta þeirra, sexn var
undir okkar „vernd“ i Ilöj-
skamling, hét Ilans Peter-
sen, 18 ára menntskólanemi
ættaður frá Flenshorg, og
var l'aðir hans prenlsmiðju-
eigandi ])ar eða prentari, og
á bezta skeiði, svo að hann
hafði verið rekinn til víg-
stöðvana i Frakklandi. Var
pilturinn lilt mönnum sinn-
audi, eflir að hann spurði
þau tíðiudi og var ýmislegl
gert til að liafa ofan af fyrir
•Jionuin. Og loks var það ráð
tekið, að ná sambandi við
móður lians og koma í kring
um fjórir, svo að ekki var og kom hálfgert á fjórum
þá um annað að ræða, enjfótum upp á pallinn, og
að við sætum allir uppi um klaufalegar en þörf þefði
irlestra.
Ástæða,n til þess, að eg
slæddist í þclla félag var sú,J slefnumóli með þeim. Undir-
að piltar tveir, synir lieiðurs- búningur þessa stefnumóts
nóttina,,þvi að það Jiótti okk-
ur óhæverska, að leggja tvo
klefa undir okkur, og myndi
l)að þó liafa yerið liægt ó-
átalið.
verið á, vegna þess að eg var
með fiðluna og hugsaði fyrst
og freinsl um aÖ.hana sakaði
ekki, — og á Madsen var svo
mikill asi, að liann kom á
Ilans vildi lielzt tala um mig ofan. Hafði verið að
erindið, eða tilgang ferðar-
inay, og það, hvernig þvi
myndi reiða af. En um J)að
vildum við hinir alls ekki
tala. IJinsvegar liöfðum við
ágætt umtalsefni annað, þar
sem var stór kvöldskemmt-
un, sem „Höjskamling“ hafði
efnt til og haldin liafði ver-
ið J)á um kvöldið i Iv.E.U.M.-
salnum. Höfðum við fengið
þangað húsfylli áheyrenda,
J)essu brosað, og fyrir því
klappað í salnum jafnvel
ölju mcira, en J)vi, sem við
höfðum upp á að hjóða, þeg-
ar til kom.
Yfirleitt höfðu áheyrend-
ur verið okkur, félagsmönn-
ununi, sem upp á pallinn
komu, mjög velviljaðir. Var
J)að svo auðfundið, að það
jók ýmsum svo kjark, að
J)eir gerðu miklu hetur en
því að drengilega voru liin við var húizt.
suður-józku félög studd um
þessar mundir, og að J)essu
Um J)etla vorum við aö
Skrafa af miklu fjöri, alla
hjóna þéirra, sem eg hjó hjá
öll mín Hafnarár og voru af
józkum uppruna, voru nijög kveðinn skammt frá landa
hafði tekisl vonum betur, og
hafði staðurinn verið á-
fyrir framan í félaginu, ann-
ar Jieirra formaður þess, —
og voru sljórnarfundir oft-
ast lialdnir á heimili okkar-
og jafnvel stundum í stofu
minni, J)egar ekki var liægt
annars staðar að vera. En eg
slæddiSt J)á lika stundum
með hræðrunum á málfundi
og 1'j áröf 1 u n a rsamkom ur
J)eir'ra, \en J)ær voru venju-
lega haldnar í hinum prýði-
,le.ga samkomusal Iv.F.U.M.
við Gothersgötu, J)egar mik-
ið var við haft. Töldu J)ess-
ir góðu piltar mig J)ví brátt
sem „cinn af oss“, og liafði
eg ekkert á móti því, ekki
sízt vegna J)ess, að J)arna
gafst mér nokkurt tækifæri
um leið til J)ess, að fræða
mærunum, Danmerkur meg-
in, við Skamlingsliæðina
(austur við strönd), tiltek-
iiín sunnudag, í hyrjun októ-
bermánaðar, en tími var á-
kveðinn J)annig, að konan
skyldi skjótast yfir landa-
mærin, strax J)ei>ar nægilega
væri rökkvað. Til fylgdar
með Ilans höfðum við verið
valdir J)rír: Nielsens-hræð-
uri)ir (synir hjónanna, sem
eg hjó hjá), Axel og Ilarald-
ur, og eg, — en nm mitt val
immu hafa nokkuð ráðið
foreldrar Jieirra bræðrá, Jivi
að eg yar nokkuð eldrf en
þeir. Stundaði eg J)á nám í
kgl. tónlistarskólanum og
hugði gott til Jæssarar ferð-
ar, sem verða myndi ínér til
J)essa ungu Dani um Island, hressjngar og fróðleiks, J)ví
á málfundum Jæirra, þegar að á þær slóðir liafði eg ekki
sinni höfð.um við fengið ti 1 leið til Korsör, J)ar sem ferj-
nafnkenndan mann, að an tók við lestinni vfir sund-
flylja fræðsluerindi, eðajið. Við revndum að draga
Poul la Cour magisler, ogj llans inn í samtalið, en J)að
'var erindi hans aðafþátturj gekk há-lf-illa. Á ferjunni
dagskrárinnar, cn annarsjvorum við á vakki, á með-
liöfðu skemmt með upplestri
og söng ýmsir félagsmenn,
an }’fi r sundið var farið, og
fengum okkur kaffi. En þeg-
og eg liafði raulað' á fiðlujar vfir um kom, fór-um við
mína með undirleik skóla-
hróður míns, sem ættaður
aftur inn í klefann okkar,
og ætluðum að hvrja glens
var frá Ivolding, rétl við á nýjan leik, “én þá var all-
landamærin, eins og Jmu rniklu daufara vfir okkur
voru i J)á daga, og liafði Jæssi j öllum. Háns laumaðist fram
piltur unnið mikið að undir- á gang, án Jiess að við gæf-
húningi ferðalags okkarj mn J)ví gaúm, eiv við liinir
tóm var til. En um Island
vissu J)eir Iiarla lítið og J)ó
minnst um J)að livernig við-
skipti Dana við íslendinga
liöfðu verið l'yrr og síðar,
annað en ])á rótgrónu regin-
vitleysu að Islendingar liefði
jafnan verið þungur haggi á
Dönuin, og að Danir liefði
jafnan gert ákaflega vel til
íslendinga en. ekki fengið
annað en óþökk og vanþakk-
læti fvrir. En í þessu Télagi,
var cinmitt á þessum tíma
jarðvegur fvrir réttan sk.iln-
ing á þessum málum. Og eg
var jafnvel þráfaldlega heð-
inn um að flytja erindi um
Island og jslenzka hátlu og
viðskipti Dana og I slend-
ingja. Reyndi eg að verða
við J)eirri hón eftir hezlu
getu, og þóttist þar með
áður komið, sem Jæssari
ferð var heitið til.
Þetta var að vísu
skemmtiferðalag
ckki
orði
kveðnu, en það lá æði vel
á okkur, — að minnsla kosti
okkur J)rem fylgdarmönn-
unum, þegar við lögðum af
slað l'rá aðalbraularslöðinni
í Ilöfn, laust fyrir miðnætli
á Iaugíirdagskvöíd. iFátt var
fcrðamanna með J)essari
næturlest, og var þvi vanda-
lítið að finna mannla.usan
þriðja floklcs klcfa, — cn á
þriðja „farrými‘“ . skyldum
við vcra. Þar voru tveir
harðir tréhekkir, hvor and-
spænis öðruni, og ekki önn-
ur þægindi, og há'ðir svo
stuttir, að ékki gat nema
einn maður lagzt fyr-
ir ,í livorn hekk, en við vor-
meðal annars á þann hátt,
að útvega okkur athvarf hjá
foreldrum sínum, og gistingu
á ínáúudagsnóllina, — þeg-
ar þaiyað þæmi, — en fa'ðir
haiis yar niikilsmetinn at-
hafnamaður í Kolding. Var
])að nú auðvitað efst í okkur
fylgdarmönnum, að skrafa
um það, hveruig skemmtun
])essi hefði tekizt. En eins
og títt er um unglinga, liöfð-
um við tekið mjög nákvæm-
lega eftir J)ví, sem miður
hal'ði farið hjá félögum okk-
ar, sein í „eldinum“ höfðu
verið, J)ví að ekki voru ])að
„pallvanir“ menn, þó að sum
ir átæðujsig með prýði, enda
hafði hæði mér og öðrum
or'ðið fólaskortur þar á pall-
inum um kvöldið, og gátum
við nú liaft þau atvik að
Iilátursefni lánga stund. Mér
hafði lil dæmis orðið fóta-
skortur í bókstáflegri merk-
ingu. Eg liafði ætlað að
hlaupa rösklega upp á pall-
inn, með fiðluna undir
vinstri handlegg og hogann
í þeirri liendi, vingsandi
þeirri liægri, —; og Madsen,
félagi minn, kom hart á liæla
mér, en eg hafði, ])á rekið
annan fótinn i efsta J)rcpið,
fórum allir að dotla, enda
var nú nokkúð liðið á nótt-
ina. En eftir nokkra stund
hristi eg af mér svefndoð-
ann og vakti J)á bræður
skjótt, J)ví að mér varð hverft
við ]>að, að Iians var ókom-
inn inn í klefann, og var nú
liðin alllöng stund frá því
að liann hvarf. Þeim leizt
heldur ekki á blikuna,
hræðrunum, og flýltum við
okkur út á ganginn til Jæss
að huga að piltinum. Hann
var þar livergi sýnilegur, og
ekki heldur i neinum Jn’iðja
flokks klefanum, sem við
skygndumst inn í. Við iliilt-
um J)á að máli lestarvörð-
inn („kondúktörinn“) og
inntuni liann eftir þvi, livort
hann hefði orðið var við fé-
laga okkar. Hann kvað nei
við, en honum datt J)egar i
hug, að liann hefði slæðzt
inn í tóman annars-flokks
klefa, — og ])á leizt okkur
nú ekki á blikuna, J)vi að
slíkt var hin versta goðgá
og varðaði sektum, að J)riðja
flokks farj)egar svindluðu
J)annig, enda selti vörðurinn
upp valdsmanns-svip, er
hann hælti við einhverju um
J)að, að hann skyldi „kcnna