Morgunblaðið - 21.10.1987, Blaðsíða 40
40
MORGUNBIABIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1987
-4'
„Svarti fimmtudagurinn** fyrir 58 árum:
Verðhrunið í Wall
Street og kreppan
Eftir verðhrunið I Wall Street misstu margir traust á bönkunum og
mynduðust þá víða langar biðraðir þegar fólk kom til að taka út
sparifé sitt.
„MIKIL skelfing ríkti í Wall
Street, í dag og virtist enginn
þess umkominn að greiða úr
vandanum ... Fólk seldi hluta-
bréfin eins og það ætti lífið að
leysa ... markaðshrunið var al-
gert... margir hlutabréfaeigend-
ui misstu allt, sem þeir áttu.“
Þessar setningar gætu verið úr
fréttaskeytum frá i fyrradag en
en í rítun nærri 60 ára gamlar.
Mer þessum orðum skýrði The
Brooklyn Daily Eagle, dagblað,
sen hætti að koma út fyrir 30
árum, frá hruninu í Wall Street
i október árið 1929 en það varð
upphafið að Kreppunni miklu. í
bókinnt Saga mannkyns. Ritröð
AB. 13. bindi, segir frá þessum
örlagariku atburðum og verður
frásögnin rakin hér á eftir mikið
stytt.
Á árunum 1927-29 stóð verð-
bréfamarkaðurinn í Bandaríkjunum
meú miklum blóma og einkum í
Wali Street. Tóku milljónir manna
þát>; í þessu braski og var ástæðan
sí mikla bjartsýni, sem blöðin ýttu
undir með fréttum sínum um ævin-
týralegan hagnað. Af því að hluta-
bréfafjármagnið var hjá mörgum
fyrirtækjum aðeins lítill hluti heild-
arfjármagnsins, en afgangurinn
fenginn að láni með föstum vöxtum,
ga lítii gróðaaukning leitt til stór-
felldrar hækkunar á ágóða hluta-
bréfaeigenda. Hlutabréfagróði, sem
nam 50-100% á einu ári var ekki
óalgengur.
Auðvelt er að sjá eftir á, að hluta-
bréfamarkaðurinn á þessum tíma
stóð völtum fótum. Menn keyptu
ekki lengur hlutabréf í von um góð-
an hagnað af því fé, sem þeir lögðu
í þau, heldur í þeirri von, að bréf,
sem keypt var einn daginn, væri
hægt að selja fyrir meira verð dag-
inn eftir. Þess vegna var það aðeins
spuming um tíma hvenær hmnið
yrði. Hér var einungis um að ræða
skjöl, sem búist var við, að myndu
hækka í verði von úr viti.
Skriðan fer af stað
Haustið 1929 varð allmikið verð-
fall á mörgum vörutegundum vegna
sölutregðu og varð það til að hrinda
skriðunni af stað. 24. október,
„Fimmtudaginn svarta“ eins og
hann var kallaður, greip skeifingin
um sig. Allir vildu selja en enginn
kaupa og verðið á hlutabréfunum
hrapaði niður úr öllu valdi. Forystu-
menn í flármálalífinu skutu þá á
húsfundi og þegar fulltrúar þeirra
komu í kauphöllina um hádegi
þennan sama dag og fóru að kaupa
linnti mestu látunum og verðlagið
jafnaði sig nokkuð aftur. Hér var
þó aðeins um gálgafrest að ræða
því að 29. október, „Svarta þriðju-
daginn“, endurtók hmnið sig og nú
var ekkert til ráða.
Afleiðingamar vom mikil efna-
hagskreppa, sem læsti sig um allt
bandaríska samfélagið. A ámnum
1929-33 hrapaði meðalgengi hluta-
bréfa úr 216 í 42; heildarverðmæti
framleiðslunnar féll úr 93 milljörð-
um dollara í 52; allur hagvöxtur
þriðja áratugarins glataðist og
meira til.
Deilt um ástæður
kreppunnar
Kreppan mikla teygði sig um all-
an heim og enn deila menn um
ástæður hennar. Sumir telja, að
framleiðslan hafí verið of mikil,
aðrir, að eftirspumin hafi verið of
lítil en eitt er víst, að markaðurinn
var allur úr lagi genginn. Sífellt
fleiri vömtegundir var aðeins hægt
að selja með afborgunum og þegar
stöðnunin tók við í framleiðslu full-
unninnar vöm hmndi að nokkm
byggingariðnaðurinn og vélafram-
leiðslan.
Margir fræðimenn hafa helst
staðnæmst við þá ástæðu minnk-
andi eftirspumar, að laun iðnverka-
manna höfðu ekkert hreyfst eftir
miðjan þriðja áratuginn og einnig
við mikla erfiðleika í landbúnaði.
Vaxandi heimsframleiðsla og aukin
samkeppni á þessum ámm leiddi
til mikils verðfalls á landbúnaðar-
vömm og kom það ekki síst niður
á bandarískum bændum, sem höfðu
fjárfest mikið eftir uppganginn á
dögum fyrri heimsstyijaldar. Það
er því engin tilviljun, að fyrstu fyrir-
tækin í borgunum til að finna fyrir
kreppunni vom póstkröfufyrirtækin
en þau skiptu mikið við bændur.
Repúblikönum, sem héldu um
stjómvölinn, var kennt um hvemig
komið var og bændur snerust nú á
sveif með denókrötum. Átti það sinn
þátt í kosningasigri Franklins D.
Roosevelt árið 1932.
Roosevelt var fæddur árið 1882,
kominn af auðugu fólki og stundaði
landbúnað áður en hann sneri sér
að stjómmálunum. Hann var að-
stoðarflotamálaráðherra í stjóm
Woodrows Wilson en 1921 veiktist
hann af lömunarveiki og var bund-
inn við hjólastól upp frá því. Hann
lét þó veikindin ekki buga sig og
1928 var hann kjörinn ríkisstjóri í
New York.
Roosevelt og- New Deal
Roosevelt gekk til forsetakosn-
inganna undir kjörorðinu „Lækning
og umbætur" og stefnu sína dró
hann saman í vígorðinu „New
raðauglýsingar
raðauglýsingar
raðauglýsingar
• 651160 ALHUÐA EIGNASALA
Fyrírtækjamiðlun
Góður söluturn og myndbandaleiga
Höfum til sölu mjög góðan söluturn ásamt
myndbandaleigu. Arðbær rekstur. Upplýs-
ingar aðeins veittar á skrifstofu.
Tímapantanir í síma 651160.
Gissur V. Kristjánsson
héraósdómslógmaóur
Reykjavikurveg 62
verkstæði
Véísmiðjur
Til sölu
I Gírmótorar VEM (nýjir)
0,37 kw, 63 sn. 14stk.
0,55 kw, 63 sn. 18stk.
í Gr75kw, 63 sn. 22stk.
Mótorar
VEM, 0,75 kw, 1.380 sn. 5stk.
Ercole Marelli, 0,55 kw, 1.390 sn. 1 stk.
Ercole Marelli, 0,75 kw, 1.390 sn. 1. stk.
Einnig notaðir mótorar og gírar.
Mæionhiól m/festingum Flexelló
WNY 6m 20 70 stk.
Ryðfríar stálstangir
Fótlegur RHP 3/4“ self lube 150 stk.
Fotiegur RHP 5/8" self lube 150 stk.
Myson hitablásari 1 stk.
Tannhjól og keðjur
Einnig eftirgreind notuð verkfæri:
Handsmergel, borðsmergel, lítil borðsög,
SDK light cutter (sög) o.fl.
Upplýsingar í síma 18420 í vinnutíma, 16949
eftir kl. 18.00.
Söluskattur
Viðurlög falla á söluskatt fyrir september
mánuð 1987, hafi hann ekki verið greiddur
í síðasta lagi 26. þ.m. Viðurlög eru 4% af
vangreiddum söluskatti fyrir hvern byrjaðan
virkan dag eftir eindaga uns þau eru orðin
20%, en síðan reiknast dráttarvextir til við-
bótar fyrir hvern byrjaðan mánuð, talið frá
og með 16. nóvember.
Fjármálaráðuneytið 20. október 1987.
Framleiðsluráð
Landbúnaðarins auglýsir
Með til vísun til 10. gr. reglugerðar númer
445/1986 „um fullvirðisrétt til framleiðslu
sauðfjárafurða verðlagsárið 1987/1988“
skulu þeirframleiðendur, sem ætla að geyma
framleiðslurétt vegna slátrunar á tímabilinu
frá 10. nóv. nk. til maí loka 1988 tilkynna til
Framleiðsluráðs fyrir 20. nóv. nk. fyrirætlan-
ir sínar um það efni.
Framleiðsluráð landbúnaðarins.
Eigendur Volswagen- og
Audi-bifreiða
Hjá okkur er staddur tæknisérfræðingur frá
VW.-Audi-verksmiðjunum og mun hann
verða til viðtals og ráðgjafar dagana 26., 27.
og 28. þ.m. á bifreiðaverkstæði okkar.
Þeir, sem óska eftir viðtali við hann, eru vin-
samlega beðnir að hafa samband við
móttökustjóra í síma 695640 eða 695641.
IhIHEKIAI
I Laugavegi 170-172. Simi 695500.
HF
Sjálfstæðismenn Garðabæ
og Bessastaðahreppi
Kjördæmisráð Sjálf-
stæðisflokksins i
Reykjaneskjördæmi
og fulltrúaráð sjálf-
stæöisfélaganna i
Garðabæ og Bessa-
staðahreppi boða til
fundar meö fulltrúa-
ráösmönnum og
öðrum trúnaðar-
mönnum Sjálfstæð-
isflokksins i
Garðabæ og Bessa-
staöahreppi, í
Lyngási 12, Garðabæ, miðvikudaginn 21. október kl.^0.30.
Gestir fundarins verða Salóme Þorkelsdóttir, alþingismaður og Bragi
Michaelsson, varaformaður kjördæmisráðs.
Árnessýsla félagsfundur
Sjálfstæðiskvenna-
félag Árnessýslu
heldur félagsfund
miðvikudaginn 21.
okt. á Hótel Sel-
fossi.
Fundurinn hefst kl.
19.00 með léttum
kvöldverði.
Dagskrá:
1. Arndis Jónsdóttir
varaþingmaður
flytur ávarp.
2. Hulda Jensdóttir
forstööukona ræðir um fóstureyðingar.
3. Óli Jón Ólafsson feröamálafulltrúi talar um feröamál á Suðurlandi.
Fundurinn er öllum opinn.
Sjálfstæðiskvennafélag Árnessýslu.