Morgunblaðið - 12.03.2002, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. MARS 2002 C 27HeimiliFasteignir
Er einhver litur einkennandi fyrir
þessa stefnu?
Um þetta leyti kom fram hér á
landi ákveðin múraðferð, svokölluð
steining, til að mynda varanlegt yf-
irborð á steinsteyptum útveggjum,
Íslenskar bergmulningur úr hrafn-
tinnu, silfurbergi eða kvarsi var
blandaður í ákveðnum hlutföllum og
notaður til að húða veggina í ýmsum
blæbrigðum. Síðar notuðu menn
ódýrari efni eins og skeljasand. Þessi
húðun er eitt af sérkennum þessa
tímabils hér á landi, því menn voru að
leita að hentugu og viðhaldsfríu efni á
steinsteypta útveggi. Þetta var gert
til að komast mætti hjá því að mála
húsin að utan. Því voru skeljasands-
og hrafntinnulit hús einkennandi fyr-
ir þennan stíl hér á landi. Þökin voru
hins vegar oftast úr bárujárni. Það
þurfti að mála og kannski þess vegna
urðu þökin litríkari hér en erlendis.
Útlit funkishúsa mótaðist því að
miklu leyti eftir aðstæðum í hverju
landi. Í Danmörku var mönnum tamt
að byggja úr múrsteini, þannig að
þeirra funkis-arkitektúr var múr-
steinsarkitektúr. Þannig að þetta var
breytilegt eftir löndum og þessi nýja
stefna í húsagerð þróaðist því smám
saman í ólíkar áttir eftir aðstæðum í
hverju landi.
Voru hverfi skipulögð með þessa
byggingarstefnu í huga?
Einar Sveinsson var ráðinn húsa-
meistari Reykjavíkurbæjar 1934, en
hann var einn af boðberum þessarar
stefnu. Það var m.a. í hans verka-
hring að skipuleggja ný hverfi í
Reykjavík í samráði við bæjarverk-
fræðing. Hans hugmyndir um það
hvernig ætti að skipuleggja íbúða-
hverfi tóku mið af ákveðinni rökhugs-
un, þ.e.a.s. að húsin áttu að vera stað-
sett á lóðum með tilliti sólaráttar,
þannig að garðurinn væri alltaf sólar-
megin. Dæmi voru um þessa skipu-
lagshugsun í eldri hverfum í Reykja-
vík frá fyrri tíð, en í þessum hverfum
Einars Sveinssonar fór saman rök-
hugsun í mótun umhverfisins og jafn-
framt var útlit húsanna undir skýrum
áhrifum frá þessari nýju stefnu. Er-
lendis voru menn mun róttækari í
þessum skipulagshugmyndum. Þar
komu fram hugmyndir eins og að
byggja stór íbúðarháhýsi á opnum
svæðum, en horfið frá því að byggja
samfelldar húsaraðir meðfram göt-
um, og byggðar voru stakstæðar
byggingar með stórum opnum svæð-
um. Sú lausn kom fram í Evrópu á
þessum tíma, en berst ekki hingað til
lands fyrr en eftir stríð. Slíkt er kall-
að funkis-skipulag á hinum Norður-
löndunum og á það einnig við hér,
þótt hugmyndirnar kæmu síðar
fram.
Hvernig tók fólk þessari stefnu?
Víða urðu viðbrögð manna við
funkisstefnunni mjög hörð. Hún var
nánast bannfærð í sumum löndum,
s.s þriðja ríki Hitlers og í Sovétríkj-
unum, fyrir það að vera ekki nógu
þjóðleg. Hún þótti ekki í samræmi
við hinar háleitu hugmyndir sem
menn gerðu sér um þau fyrirmynd-
arríki sem þar var verið að reyna að
skapa. Í Þýskalandi var funkisstefn-
an kennd við bolsévisma og úrkynjun
líkt og önnur fordæmd framúrstefnu-
list. Og víða féll þessi stefna ekki að
smekk fólks.
Er funkis í sókn hér á landi?
Það er með þessa stefnu eins og öll
önnur tímabil stílsögunnar að þau
ganga í gegnum ákveðið skeið þar
sem fólki finnst fátt um hana. En eft-
ir slíkt tímabil vaknar áhugi aftur, og
nú má segja að funkis-tímabilið sé
komið í þá sögulegu fjarlægð sem
þarf til þess að það verði áhugavert á
ný. Margir ungir arkitektar hafa
hrifist af formeinkennum þessarar
stefnu og eru að reyna að vinna með
hana í sínum nýju byggingum. Margt
af þeim lausnum, sem þessi stefna
kom fram með, á mikið erindi við
hönnun húsa í dag. Þessi einföldu
notagildissjónarmið og áherslan á
hreinskorin, einföld form með sterk-
um litum, eru orðin hluti af hinni
sögulegu hefð, ekki síður en báru-
járnsklæddu timburhúsin. Það sem
er ólíkt með þessari stefnu í kringum
1930 og í dag er það að þá trúðu menn
á að tæknin mundi skapa mannkyn-
inu betri heim. Menn hafa kannski
ekki alveg þá sömu trú í dag, heldur
má segja að nú sé verið að nota sömu
formin með breyttum forsendum.
gudlaug@mbl.is
TALIÐ er að Einar Jónsson stúd-
ent, hafi manna fyrstur byggt á lóð-
inni árið 1835. Einnig átti Einar lóð
sunnan götunnar og var þar brunn-
hús.
Árið 1850 eignaðist Þórður Svein-
björnsson háyfirdómari húsið.
Hann var faðir Sveinbjörns Svein-
björnssonar tónskálds. Þórður
reisti nýtt hús á lóðinni, mun
stærra. Árið 1875 lét kjörsonur
Þórðar, Lárus Edv. Sveinbjörnsson
dómstjóri, rífa húsið og byggði á
lóðinni húsið sem enn stendur.
Brunavirðingum og B-skjali ber
ekki saman um ártal húsbygging-
arinnar. Samkvæmt fyrstu bruna-
virðingu var húsið bygt 1874. Þar
segir m.a. að íbúðarhúsið sé 25 1⁄4 x 9
1⁄4 álnir að grunnfleti, veggjahæð að
þakskeggi er 3 1⁄2 álnir. Það er byggt
úr múruðum bindingi, klætt með
borðum að utan og með borðaþaki. Í
húsinu eru átta herbergi og eldhús.
Geymsluskúr er áfastur við vest-
urhlið íbúðarhússins, 3 x 3 3⁄4 álnir
að grunnfleti, hann er byggður úr
múruðum bindingi, klæddur að utan
með borðum og með helluþaki.
Einnig var byggt geymsluhús á
lóðinni, 20 x 7 1⁄4 að grunnfleti, 3 1⁄4 á
hæð, byggt af ómúruðum bindingi,
klæddur utan með borðum bæði á
veggjum og þaki. Þegar þessi
virðing var gerð var húsið ekki full-
gert.
Lárus Edvard Sveinbjörnsson
var fæddur 31. ágúst 1834 í Reykja-
vík. Hann var kjörsonur Þórðar
Sveinbjörnssonar, háyfirdómara og
alþingismanns í Nesi við Seltjörn,
en seinni kona hans var Kristine
Cathrine Lauritzdóttir, móðir Lár-
usar Edv. Faðir hans var Hans
Edvard Thomsen, verslunarstjóri í
Reykjavík og víðar. Lárus Edv.
varð stúdent 1855 og cand. juris frá
Hafnarháskóla 15. júní 1863. Fyrstu
árin eftir að hann lauk námi var
hann sýslumaður í Árnessýslu, síð-
an í Þingeyjarsýslu. Skipaður bæj-
arfógeti í Reykjavík og jafnframt
sýslumaður í Gullbringu- og Kjós-
arsýslu og gegndi því embætti til
ársins 1878. Síðan yfirdómari og
dómsmálaritari í landsyfirrétti og
háyfirdómari frá 1. maí 1889 til árs-
ins 1908. Lárus Edv. sat á Alþingi í
meira en áratug og var bankastjóri
Landsbanka Íslands frá stofnun
hans, 24. okt. 1885 til 1. maí 1893.
Hann vann mörg önnur trún-
aðarstörf og skrifaði bækur um lög-
fræði. Árið 1868 kvæntist hann
Jörgine Margrethe Sigríði Guð-
mundsdóttur Sveinbjörnsson,
fæddri 25. apríl 1849. Faðir hennar
var faktor hjá Lefoliiverslun á Eyr-
arbakka. Sonur þeirra var Jón
Sveinbjörnsson konungsritari. Lár-
us Edv. lést 7. jan 1910 í Reykjavík.
Jörgine Margrethe lést 6. desember
1915.
26. apríl 1915 eru brunavirð-
ingamenn kvaddir á staðinn að
virða hús Lárusar Edv. Svein-
björnssonar háyfirdómara, sem þá
er skráð dánarbú hans. Þá var búið
að gera endurbætur á húsinu. Í
þeirri virðingu segir: Húsið er ein-
lyft með porti, kvisti og sex álna háu
risi, byggt af bindingi, klætt utan
með 5⁄4 plægðum borðum, pappa,
listum og járni yfir og með skífum á
þaki á 5⁄4" borðasúð. Í binding er
múrað að mestu leyti með múrsteini
og eitthvað með holtahellu. Niðri í
húsinu eru fimm íbúðarherbergi,
eldhús, búr og gangur. Öll loftin eru
reyrlögð og múrsléttuð, einnig
veggir í eldhúsi og gangi. Her-
bergin eru með striga og pappír á
blindlistum á veggjum. Herbergin
eru ýmist betrekkt eða máluð og í
flestum þeirra eru brjóstþil. Á hæð-
inni eru fjórir ofnar og ein eldavél.
Uppi eru þrjú íbúðarherbergi,
fjórar geymslukompur og framloft.
Sami frágangur er á íbúðar-
herbergjunum uppi og er niðri, eitt
herbergið er með spjaldaloftum og
geymslukompurnar eru þiljaðar.
Þar eru þrír ofnar og í einu af her-
bergjunum er álímdur lin-
olíumdúkur á gólfi. Ári eftir að þessi
virðing var gerð lét Magnús byggja
breiðar tröppur við útidyr hússins
sem þá voru á suðurgafli þess. Þess-
ar tröppur eru ekki lengur á húsinu
og inngangur á vesturhlið.
Vatns -, gas- og skólpleiðslur eru
í húsinu. Undir því er kjallari að
stærð 5 x 8 álnir, í honum er timb-
urgólf.
Við vesturhlið er inn- og upp-
gönguskúr, byggður líkt og húsið,
járnklæddur og með risi.
Ásta Sigríður, dóttir Lárusar og
Jörgine, giftist Magnúsi Einarssyni
dýralækni sem er skráður eigandi
hússins í desember 1915. Magnús
var fæddur 16. apríl 1870 á Hösk-
uldsstöðum í Breiðdal. Foreldrar
hans voru Einar Gíslason, alþm. og
hreppstjóri, og Guðrún Helga Jóns-
dóttir, bónda á Gilsá í Breiðdal,
Einarssonar. Magnús tók upp ætt-
arnafnið Einarson. Í bókinni „Ís-
lenskir Hafnarstúdentar“ segir að
hann hafi verið fyrsti dýralæknir á
Íslandi sem hafði fullnaðarpróf í
þeirri grein. Magnús kom talsvert
við sögu stjórnmála og var einn af
stofnendum Íhaldsflokksins árið
1924. Hann andaðist í Reykjavík 2.
október 1927.
Stór og vel hirtur garður var við
húsið þar sem nú er bílaplan. Kofo-
ed Hansen garðyrkjufræðingur
hannaði garðinn sem af gömlum
myndum má sjá að hefur verið mjög
fallegur. Aðeins eitt tré stendur eft-
ir, álmur sem fyrir nokkrum árum
var valinn tré ársins af Reykjavík-
urborg. Af því tilefni afhenti Skóg-
ræktarfélagið heiðursskjal sem
Magnús Finnsson blaðamaður tók
við fyrir hönd móður sinnar, Guð-
rúnar Einarsson. Hinn einmana
álmur sem í gegnum árin hefur
glatt augu vegfarenda sem um Tún-
götu fara, er enn óvarinn fyrir bíl-
um sem á planinu aka. Ekki hefur
verið staðið við loforð um að smíða
hlíf til að verja tréð hnjaski.
Eftir lát Magnúsar bjó ekkja
hans, Ásta Einarson, áfram í hús-
inu. Hún stundaði píanókennslu og
hafði lært hjá frú Melsted en síðan
fór hún til Edinborgar og fulln-
umaði sig þar. Á meðan hún dvaldi
þar bjó hún hjá föðurbróður sínum
Sveinbirni Sveinbjörnssyni tón-
skáld. Ásta var listfeng og góðum
gáfum gædd, hún var í nokkur ár
skautadrottning Reykjavíkur. Hún
seldi húsið seint á fjórða áratugn-
um.
Ásta Einarsson lést 27. mars
1959.
Seint í nóvember 1940 gerðist það
að deild frá breska hjálpræð-
ishernum hugðist byggja sér hús á
lóðinni. Ekki höfðu Bretarnir sótt
um byggingarleyfi en voru búnir að
grafa skurð og byrjaðir að slá upp
fyrir húsgrunni þegar að var komið.
Ekkert varð af húsbyggingunni því
að ríkisstjórnin stöðvaði fram-
kvæmdir.
Árið 1941 er Elitric hf. með starf-
semi í húsinu, innflutning og sölu-
búð rafmagnstækja. Þá var gerður
útstillingagluggi á suðvesturhorn
hússins.
Hannes Þórðarson og Ólafur
Jónsson voru eigendur að Elitric.
Hekla kaupir síðan umboðin sem
Elitric var með. Um tíma var Ólafur
Jónsson með íbúð í risi hússins en
síðan var það tekið
undir kaffistofu og
skrifstofur.
Í mati frá árinu
1943 kemur fram að
búið er að vírleggja
veggi á herbergjum
og múrhúða. Loft og
veggir í eldhúsi voru
reyrlögð og múr-
sléttuð þegar húsið
var byggt.
Steindór Haarde og
Gunnar Rósinkranz,
sem báðir eru verk-
fræðingar, taka húsið
á leigu árið 1978 fyrir
verkfræðistofuna
„Vægi“. Í árslok 1984
kaupir Steindór
Haarde húsið ásamt
Ágúst Þór Jónssyni
verkfræðingi. Nokkru
eftir kaupin gerðu
þeir miklar end-
urbætur á húsinu.
Skipt var um alla
glugga og útlit þeirra
gert upphaflegir.
Skipt var um járn
bæði á þaki og hlið-
um. Að innan var allt tekið í gegn,
gólf í risi parketlögð og settir dúkar
og flísar á gólf niðri. Ekki var hrófl-
að við upphaflegri herbergjaskipan
að öðru leyti en því að sums staðar
voru settir upp léttveggir með gleri
sem hægt að fjarlægja án þess að
raska neinu sem upphaflegt er.
Árið 1986 byggðu þeir húsið í
Grjótagötu 7. Skúrbygging sem
stóð á lóðinni var fjarlægð áður.
Húsið er byggt af steinsteypu,
klætt utan með járni og með járn-
þaki. Það er tvær hæðir og ris,
hannað í gömlum stíl sem fellur vel
við aðrar byggingar í Grjótaþorpi.
Steindór og Ágúst Þór leigðu Yddu
ehf. húsið og létu eigendur Yddu
innrétta það undir starfsemi sína.
Vel hefur tekist með þessa bygg-
ingu og þegar komið er inn í húsið
minnir það óneitanlega á vel upp-
gert gamalt hús. Gengt er milli
húsanna Grjótagötu 7 og Túngötu 6
um glerskála sem gerður var á milli
þeirra.
Árið 1986 flutti Ydda ehf. í Tún-
götu 6 og var með starfsemi sína á
neðri hæðinni. Uppi voru verk-
fræðistofur Steindórs Haarde og
Ágústar Þórs Jónssonar.
Árið 2000 kaupir Ydda húsin á
Grjótagötu 7 og Túngötu 6. Mikið af
því sem Ydda hannar er á heimilum
landsmanna og má þar nefna frí-
merki, almanök og ýmiss konar
auglýsingar í dagblöðum, tímarit-
um, útvarpi og sjónvarpi.
Núna eru húsin á Túngötu 6 og
Grjótagötu 7 til sölu eða leigu eftir
að Ydda flutti starfsemi sína í nýtt
húsnæði í Brautarholti.
Þeir sem áhuga hafa á að fræðast
meira um fólkið sem bjó á Túngötu
6 er bent á grein í Morgunblaðinu
frá 29. júlí 2001 eftir Pétur Péturs-
son þul „Trjágróður og tónlist“.
Morgunblaðið/Ásdís
Túngata 6, eins og húsið lítur út í dag.
Stór og vel hirtur garður var við húsið, þar sem nú er bílaplan.
Tún-
gata 6
Af gömlum myndum má
sjá að garðurinn við Tún-
götu 6 hefur verið mjög
fallegur, segir Freyja
Jónsdóttir. Aðeins eitt
tré stendur eftir, álmur,
sem Reykjavíkurborg
kaus tré ársins fyrir
nokkrum árum.
Helstu heimildir:
B-skjöl, brunavirðingar, fasteignamöt og
íbúaskrá Reykjavíkur.