Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 38

kom. En minningin um eina af þessum
stuttu skoðunarferðum sumarið 1938 og sú
staðreynd, að fimmtíu ár eru liðin síðan, er
í raun ástæða þess að spjall þetta er sett á
blðð, enda varð eftirmáli all merkilegur, sem
síðar verður vikið að.
SUMARIÐ 1938
Ferðin til íslands sumarið 1937 varð til
þess að Mark Watson tók slíku ástfóstri við
landið, að hann beið ekki boðanna og er
kominn til Akureyrar hásumardag árið eftir
ásamt Bo Nisbeth, eins og fyrr var nefnt.
Haukur Snorrason var enn sem fyrr túlkur
og umqónarmaður með öllum ferðum og
annarri þjónustu. Sjálfur átti hann óvenju
annríkt þetta sumar og gat ekki tekið þátt
í skoðunarferðum að ráði en fékk aðra til
að hlaupa í skarðið. Dag nokkum í blíðskap-
arveðri kemur Haukur að máli við greinar-
höfund og biður mig að fara til Skagafjarð-
ar með þeim félögum og reyna að segja frá
því markverðasta á leiðinni. Hrædd er ég
um að leiðsögumaður hefði fallið á prófí
stéttarinnar í dag, en þótt fákunnátta væri
mikil gekk þetta vonum framar. Við ókum
upp úr hádegi frá Akureyri og hafði Krist-
ján Kristjánsson á BSA leigt okkur sinn
besta bíl og eftirlætisbílstjóra. Þetta var
sólbjartur dagur, hlýr og fallegur. Ekki bar
neitt sérstakt til tíðinda á leiðinni en að
sjálfsögðu var staldrað við á Víðimýri og
kirkjan skoðuð. Það leyndi sér ekki, að
Mark Watson varð yfír sig hrifínn af gömlu
kirkjunni, sem hann hafði þó séð árið áður.
Síðla dags komum við til Sauðárkróks og
gistum á Hótel Tindastóli. Kvöldið á Sauðár-
króki var undurfagurt, og þessir erlendu
gestir nutu þess að ganga meðfram sjónum
. og horfa á Skagafjörðinn baðaðan kvöldsól.
Þá bættust nokkur orð í enskuforða fylgdar-
manns, lýsingarorð flest og öll til að dásama
fegurð nattúrunnar.
ÍHeimsóknHjá
Skólasystur
A Sauðárkróki átti ég skólasystur úr MA,
Sigurbjörgu Guðmundsdóttur, og var ákveð-
in i að líta til hennar, áður en við færum
að sofa og sagði þeim félögum frá því.
Hafði ég í huga að fá fréttir hjá heima-
fólki, hvort ekki væri einhver staður í
grenndinni, sem gaman væri að sýna þess-
um eriendu gestum á leið heim til Akur-
eyrar næsta dag. Mér var íjarska vel tekið
á heimiTi Sigurbjargar og er ég spurði föður
hennar, hvort hann gæti bent mér á ein-
hvem sérkennilegan eða áhugaverðan stað
til að sýna þessum mönnum og sagði hon-
um, að Mark Watson hefði mikinn áhuga á
fomminjum hvers konar, svaraði hann að
bragði: „Blessuð góða, farðu með hann í
Glaumbæ." Maður þessi var Guðmundur
Sveinsson fuiltrúi hjá Kaupfélagi Skagfírð-
inga, þegar þetta var. Eg er honum þakklát
enn í dag fyrir ábendinguna, og aldrei datt
mér i' hug að þessi stutta heimsókn ætti
eftir að hafa jafn afdrifarík áhrif og raun
varð á. Guðmundur lýsti fyrir mér, hvar
fara ættii út af veginum til þess að komast
niður að Gláumb'æ, og ég kvaddi glöð og
hlakkaði til morgundagsins. Næsta morgun
komst ég í kynni við hafragraut, þykkari
og meirí um sig en ég hafði áður þekkt!
Oft síðar í lífínu áttum við Mark vinur minn
eftir að brosa, þegar þetta var rifjað upp.
Fyrst var mjólkin borðuð með skeið allt í
kringum grautarfjallið, en þegar þeir félag-
ar höfðu lokið snæðingi, og leiðsögumaður
sat enn með skelfíngarsvip yfír diski sínum,
segir Mark: „Eat your porridge" (Borðaðu
grautinn þinn). Þá varð ég að játa, að mér
væri það um megn. „Skipaði ég þér virki-
lega að éta grautinn," spurði hann eitt sinn,
og við hlógum dátt að þessu, en ég skamm-
aðist mín alltaf svolítið fyrir að hafa verið
svo vandlát á grautinn.
ÍGLAUMBÆ
Það sem gerðist næsta dag líður greinar-
höfundi seint úr minni. Eg hafði sagt
bílstjóranum okkar að beygja út af þjóðveg-
inum, þegar við kæmum á móts við
Glaumbæ, án þess að hafa til þess nokkra
heimild eða segja frá því, hvað til stóð.
„Hver hefír beðið um að hér sé beygt út
af þjóðveginum," spurði Mark, þegar
bílstjórinn okkar breytti stefnu. Þá greip
leiðsögumaður til einnar af fáum setningum,
sem tiltækar voru: „Just wait and see“
(bíðið bara og sjáið) og vonaði, að það
dygði. En ekki var gesturinn ánægður með
þetta tiltæki og kvaðst hafa ætlast til að
farið væri beinustu leið til Akureyrar. Við
sátum hljóð fáeinar mínútur en svo var ekið
í hlað á Glaumbæ. Þarna stóð þessi merki
bursta-bær, fallegur í sumarsólinni og virðu-
legur þrátt fyrir fátæklegt útlit og töluverða
hrörnun. En grasið á þökunum var grænt
og margir samhliða stafnar blöstu við aug-
um. Er skemmst frá að segja, að þama
urðu kærleikar við fyrstu sýn. Mark Watsón
hvarf inn í bæinn, kom að vörmu spori aft-
ur út til okkar og sagði óðamála, að við
skyldum halda ferðinni áfram til Akur-
eyrar, því að hann ætlaði að dvelja hér það
sem eftir væri dags og reyna að fá gistingu
næstu nótt. Áð svo mæltu hvarf hann aftur
inn í bæinn. Bo Nisbeth, sem þekkti hann
betur en ég, tók mig afsíðis og sagði að
við skyldum fara í gönguferð, hann myndi
jafna sig. Og það gekk eftir. Þegar við
komum aftur úr langri göngu, stóð vinur
okkar á hlaðinu, fáorður en tilbúinn til að
halda för áfram til Akureyrar.
Peningagjöf Sem Varð
Upphaf Minjasafns
Sagan gæti endað hér, en það sem á eft-
ir fyigdi er þó kjaminn. Mark Watson vildi
kaupa Glaumbæ og hafði áform um að end-
urreisa hann í upprunalegri mjmd og gera
að safni. Þetta sagði hann mér Iöngu síðar.
Þegar til átti að taka var bærinn ekki fal-
ur. Næst gerist það, að þegar hann er kom-
inn heim til Bretlands síðsumars, ákveður
hann að senda tvö hundruð sterlingspund
til íslands, svo að heíja megi viðgerðir á
Glaumbæ. Þetta var mikið fé árið 1938, og
ég held að ekki verði um það deilt, að gjöf-
in frá Mark Watson skipti sköpum, hvað
varðar örlög gamla bæjarins, sem nú er
meðal fallegustu minjasafna landsins. Hann
ætlaði að koma sumarið eftir og fylgjast
með framkvæmdum, en þá vom styijaldar-
blikur á lofti, og ekki varð úr þeirri ferð.
Það gladdi hann til æviloka að fylgjast með
því, hvemig mál þróuðust í Glaumbæ. Hann
kom þar nokkrum sinnum og hafði orð á,
að vel hefði til tekist.
Höfundurinn hefur ritaö í blöö og tímarit áratug-
um saman og samiö útvarpsefni, bæði fyrir
börn og fulloröna. Hún starfar nú aö útgáfumál-
um við eigiö fyrirtæki.
Ljósmynd/Birgir Þórhallsson.
Við opnun á
sýningu í
London á
Ijósmynd-
um úr ís-
landsferð-
inni 1937.
Friðrik
krónprins,
Ingiríður
krónprins-
essa, síðar
konungs-
hjón Dan-
merkur, og
Mark Wat-
son.
Mark Wat-
son á ferða-
lagi um
Þingeyjar-
sýslur,
1937.
VIÐFÓRUMSTÁMIS
Á útmánuðum 1979 var greinarhöfundur
nokkra daga í París að heimsækja tvö upp-
komin böm við nám. Ákveðið hafði verið
að fara heim um London og höfðum við
Mark skrifast á um að hittast, en hann var
þá önnum kafinn við að hafa upp á gömlum
myndum frá íslandi í ýmsum söfnum í Lund-
únum. Vegna yfirvofandi verkfalls heima á
Fróni varð breyting á áætlun óumflýjanleg,
og flaug ég til Lúxemborgar og þaðan heim.
Fáum dögum síðar barst fréttin um lát hans.
Hann hafði látist í svefni. Þetta voru mikil
sorgartíðindi og það hryggði mig lengi að
hafa ekki getað fundið hann í London að
þessu sinni, eins og um hafði verið samið.
En hér varð engu breytt. Horfínn var mik-
ill Islandsvinur, merkur maður og góður
fjölskylduvinur í fjóra áratugi, maður sem
endalaust hafði tilbúna handa okkur að-
göngumiða á bestu tónleika og leikhús,
fylgdi okkur um konungleg söfn og veitti
rausnarlega, hvort heldur var í borginni eða
sveitinni. Nú var hann skyndilega horfinn
og ekki væntanlegur til Islands framar.
Minningar einar eftir. Kannski var það eng-
in tilviljun, að morguninn, sem komið var
að honum látnum í heimili hans í Eaton
Place í Lundúnum, sat greinarhöfundur inni
í hinu mikla guðshúsi Notre Dame í París
og lét hugann reika án þess að eiga þar'
nokkurt augljóst erindi.
Skrifað í september 1988.
TRYGGVI V. LÍNDAL
Hvarf hljóm-
sveitarinnar
Stórsveit Glens Millers
hersveit sveiflunnar
yfír Ermarsundi 1944:
Gráar bárur skvetta hælum.
Drunur silfurlitra hreyfíanna
einsog þægilegar básúnur.
Eftirvænting og leiði ríkja
er fíugvélin nálgast hvarfið.
Talstöðvarsamband rofnar
er flugvélin sogast með brestum
upp í gegnum hretið,
flugstjórinn brosir einsog barn.
Þau skoða gullspangargleraugun
og gljástrokið hár MiIIers,
stijúka víð gljáfötin
og horfa í augu
manneskjunnar sem er að breytast
í vaxmynd á himnum.
Við erum
yfirgefnir
(í tilefni brotthvarfs Rómverja frá
Bretlandi árið 419)
Þið hafíð yfirgefíð hofín
og hráslagalegan Norðurmúrinn.
Evrópa er einsog rúst
því rústarinn mikli er farinn.
Aldrei trúðum við Atlasi
til að hlaupast af stalli.
Við erum einir:
Hórumar komnar á vergang,
hundar Rómvetja á flæking.
Vegimir eru að hyljast grasi,
vatnsveitumar verða mýrarfen.
Bömin tala keltneskuskotna latína.
Bækumar liggja ólesnar.
Hugleiðingar Lúkretíusar, Árelí-
usar;
hver vill stunda heimspeki
þegar ósiðaðir ættingjar
þiýsta á borgarhliðið,
vilja uppræta Londinium.
Hvar eru skattpínendumir sveittu
með framrétta blikandi hjálma,
talandi mælska latínu,
með ennþá mælskara stuttsverð?
Við erfðum við þá skattgjaldið,
stungum kominu undan
en fengum í staðinn vernd
gegn uppivöðslusömum heiðingjum.
Aldagömul vinátta reyndist þó
einsog upprifínn tjaldhæll
þegar Rómaborg veinaði.
Höfundur er þjóöfélagsfræöingur.
fc
38