Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 26

Fæðing Jesú. Bókarskreyting frá lokum 15. aldar ettir ítalann Bartolomeo della
Gatta.
undir kinn, þreytulegur á svip. Bak við hann
eru húsarústir og þær eiga að tákna Betle-
hem, borg Davíðs og rústimar eru leyfamar
af höll hans.
FæðingkristsÍ
Nútímalist
Þegar komið er fram á sautjándu öld virð-
ist sem táknmál hinna ólíku trúardeilda inn-
an kristnu kirkjunnar hafí fest í sessi að
því marki, að lítið er um nýjar myndtúlkan-
ir á atburðinum þegar Jesús var í heim
borinn.
í upphafi þessarar aldar verða slík um-
brot í heimi myndlistarinnar að engin dæmi
fyrirfínnast um annað eins. Nútímamynd-
listin, modemisminn, berst gegn hefðbundn-
um túlkunaraðferðum og það kemur einnig
fram í kirkjulistinni. Þjóðverjinn Emil Nolde
(1867—1956) var um tíma félagi í Die
Brucke, þýskum samtökum expressionista,
sem settu mjög mark sitt á myndlistina þar
í landi á fyrstu áratugum þessarar aldar.
Hann var að því leyti frábrugðinn félögum
sínum að hann fékkst mikið við trúarleg
efni. I altaristöflunni Líf Krists (sjá mynd),
sem hann gerði á árunum 1911—1912, kem-
ur glögglega fram áhugi hans fyrir list hinna
svokölluðu frumstæðu þjóða. Það er ekki
verið að föndra við smáatriðin, heldur reynt
af fremsta megni að fá fram persónulega
tjáningu á viðfangsefninu. Emil Nolde sagð-
ist ekki vera kristinnar trúar og að ástæðan
fyrir vali hans á viðfangsefnum réðist ann-
arsvegar af því að trúarmyndir tengdu hann
við germanska myndlistarhefð og hinsvegar
að með skírskotun til trúarlegra viðfangs-
efna væri hægt að tjá sammannlega rejmslu.
I fyrrgreindri mynd sést að túlkun Nolde á
fæðingu Jesú er mjög frábrugðin fyrri tíma
m}mdum. María heldur á baminu uppréttum
örmum og virðir það fyrir sér og Jósef stend-
ur íbygginn hjá. Þetta er stund þeirra
þriggja og engir utanaðkomandi koma þar
við sögu.
Rússnesk-franski málarinn March Chag-
all (1887—1985) var gyðingur en fékkst það
mikið við viðfangsefni, sem tengjast trú
kristinna, að reist hefur verið sérstakt safn
yfír trúarlegar myndir hans i Nice í Frakk-
landi. Mynd hans Fæðingin (sjá mynd) frá
árinu 1910, hefur löngrum verið notuð sem
dæmi um kristin áhrif í myndum Chagalls
og annarra listamanna, sem ekki eru kristn-
ir. Har.n hefur sagt frá þessari mynd í
ævisögu sinni og segist þar vera að túlka
það sérstaka andrúmsloft sem fylgdi þeim
atburði er yngsti bróðir hans fæddist. Það
þarf ekki mikið hugmyndaflug til að sjá
Fæðing Jesú. Mynd frá 1420-30 eftir
Þjóðverjann Meister Franke. Nú í
Kunsthalle í Hamborg.
tengsl milli þessarar myndar og hefðbund-
inna mynda af fæðingu frelsarans. Hirðam-
ir og kýrin eru í bakgrunni, faðirinn (Jó-
sef?) undarlega á skjön við það sem er að
gerast og yfír allri myndinni sérstakur blær
sem tengir hana helgimyndum. Chagall
sleppir þó flestu því sem er sérstakt í tákn-
máli kristinna manna og hefur því myndina
yfír sértækar túlkanir.
Íslenskir myndlistarmenn hafa lítið feng-
ist við að gera myndir sem túlka fæðingu
Jesú nema um sé að ræða mjmdskrejrtingar
í bókum. Hringur Jóhannesson listmálari
gerði mjmdir i bók hans og Áma Bjömsson-
ar, „í jólaskapi", og er ein þeirra prentuð
hér. Mynd þessi er í senn nútímaleg og
sfgild. María og vitringamir þrír eru klædd
á þá vísu sem tíðkast í gömlum mjmdum,
staðurinn gæti eins verið fjárhús og hvað
annað og jólastjaman sendir geisla sína inn
um gluggann. Einfaldleiki og látleysi mynd-
arinnar ljær henni þó nútímalegan blæ og
listamaðurinn fellur ekki í þá gildru að hlaða
hana táknum, sem eru nútímafólki fram-
andi. Hún fellur því vel að trúarvitund Is-
lendinga nú á dögum, sem einkennist frem-
ur af látleysi og innri trú en skrauti og
jrfirborðsmennsku.
Höfundur er listfræðingur og dagskrárfulltrúi
hjá Ríkisútvarpinu.
Aðalheimild: „Jesu Uv i konsten“ eftir
Patrik Reuterswárd.
Mynd: Jón Oskar.
SIGURÐUR PÁLSSON
Vatnsberinn
Einhvem tíma
milli nætur og dags
eða dags og nætur
kemur hann til okkar
alveg óvænt
Vatnsberínn sárþyrsti
Kemur hann
á Iíðandi stundu
Eða hver man ekki kvalræði
á hótelherbergi á efri hæðum
við lestarstöðina
þúsundrásasýn
í blindu sjónvarpinu
gluggatjöldin auka á hrollinn
Eða hver man ekki
haust við nyrsta haf
hlustað var eftir huggun
í skini næturíjóskastarans
tárvotum augum rennt
yfir óhuggandi haf
sem enga huggun veitti
þúsundárasýn
í öðru auganu blindu
Eða var það kannski
í brennandi hitanum
undir stráþaki sólhlífar
við bylgjuiðandi strönd
brennandi Ijós í gulum sandinum
lítill skuggi og óráð
Og þá er hann skyndilega mættur
vatnsberinn sárþyrsti
Eða þá þeysireið
á þreyttum löðrandi hestum
að ná í Ijósmóður
litbrigðafjöll á stöðugri hreyfingu
þjóð á löðrandi hestum
að koma brýnum boðum til skila
að ná skipi
að komast af
í þúsund ár
Og vatnsberinn sárþyrsti
skyndilega mættur
Eða kannski löngu síðar
á beiskasta síðdegi vonleysisvetrar
í Pére-Lachaise kirkjugarðinum
eða var það kvalræðið
í úthverh Moskvu 1
/ titrandi ramma falinnar tökuvélar
eða kvalræði um miðja tvístraða nótt
á miðju fertugasta og öðru stræti
New York
eða Lima
var það í Lima?
Já
Þar
og annars staðarjá
Ovænt
Milli nætur og dags
Kemur hann til okkar
Á hverri líðandi stundu
Vatnsþerinn sárþyrsti
Höfundur er skáld í Reykjavik.