Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 37

Hús við Lindargötu í Reykjavík. Olíumálverk eftir Alan Sorrell, brezkan listmálara, sem málaði hér á landi 1938. Málverk-
in frá íslandi, sem hér eru birt, keypti Mark Watson á sýningum og arfleiddi síðan hjónin Önnu Snorradóttur og Birgi
Þórhallsson að þeim og eru þau nú á heimili þeirra.
vinar. Þótt kynnin væru orðin löng, eða
rúmir fjórir áratugir, var aldrei rætt um
einkamál hans. Hann var fámáll um sjálfan
sig og fjölskyldu sína, eins og algengt er
meðal Breta úr yfirstétt. Mark Watson var
vel menntaður og hafði numið við bestu
skóla Bretlands og einnig á meginlandinu,
einkum í París. Hann talaði reiprennandi
frönsku og allgóða þýsku. Fyrir heimsstyij-
öldina var hann í utanríkisþjónustu lands
síns, bæði í París og Washington. Hann
ferðaðist víða um heim og hafði mikinn
áhuga á listviðburðum af margvíslegu tagi.
Oft fór hann til höfuðborga meginlandsins
til þess að sjá og heyra það helsta sem var
að gerast á sviði lista. A hvetjum vetri fór
hann til Sviss til að stunda þar skíðaíþrótt-
ina sem hann hafði mikla ánægju af. Fyrir
styijöldina 1939-45 átti hann forngripa-
verslun í New York, og löngu síðar, eftir
að hann var aftur fluttur heim til Bretlands
— en hann var búsettur í Kalifomíu á sjötta
áratugnum — rak hann verslun um skeið í
South Kensington í Lundúnum og seldi ein-
vörðungu foma muni, sem hann keypti í
Bretlandi. Greinarhöfundur var í Lundúnum,
þegar sú verslun var að komast á laggim-
ar, og þótti mikið til um, hve allt var þar
gert af miklum og góðum smekk og nostur-
semi. En smekkvísi og nákvæmni á öllum
sviðum var mjög einkennandi fyrir þennan
mann. Hann var t.a.m. svo stundvís, að
þeir sem ekki þekktu hann lentu stundum
í vandræðum. Hjá honum var klukkan tvö
nákvæmlega sá tími, en hvorki fimm né
fleiri mínútum meira eða minna. Ýmsum
þótti þetta ganga full langt, en þannig var
maðurinn, og miðnætursól vildi hann sjá
klukkan tólf á miðnætti en alls ekki tíu eða
tuttugu mínútum fyrr! Mark Watson var
hár maður og grannur með jarpt hár á
yngri árum. Hann var skemmtilegur, víðles-
inn og hámenntaður, en sumum þótti hann
nokkuð sérvitur, og víst er um það, að hann
var ólíkur flestum mönnum sem ég hefi
kynnst og sérvisku hans kunni ég ágætlega
við.
SJÁ SKÓGAFOSS OG deyja
Eitt sinn kom hann hér með háaldraðan
vin sinn frá Bretlandi. Daginn eftir komuna
ók hann með gamla manninn í leigubíl aust-
ur að Skógafossi og sendi síðan gest sinn
heim til Englands með næstu flugvél. Þegar
við höfðum orð á því, að dvölin hefði verið
í styttra lagi hjá blessuðum gamla mannin-
um svaraði Mark: „Ég gat ekki hugsað mér
að hann dæi, án þess að sjá Skógafoss."
Þessa merka manns hefir verið minnst í
nokkrum tímaritum og bókum, m.a. „Á
SÖGUSLÓÐUM", sem Menningarstjóður
gaf út árið 1969, en þar ritar Haraldur
Hannesson um W.G. Collingwood og segir
þar nokkuð frá Mark Watson. í þessari
umfjöllun segir Haraldur svo frá, að í skýrslu
Þjóðminjasafns það ár hafi verið talað um
málverkagjöf hans til safnsins sem ein-
hveija hina mestu, sem safnið hefði nokkru
sinni fengið.
Fyrsta Íslandsferðin
Mark Watson kom hingað til lands fyrst
sumarið 1937 og í fylgd með honum voru
þrír auðmenn, einn þýskur, annar frá Aust-
urríki og sá þriðji sænskur. í sumum frá-
sögnum um hann og ferðir hans hingað
fyrir stríð, hefir verið talað um „Englending-
ana“, m.a. í tímaritinu SÚLUM, en þar er
margt mishermt. Hið rétta er, að aðeins
einn Englendingur var í ferðum hans, 1937
og 38 og það var hann sjálfur. Hásumardag
1937 komu þessir ferðalangar norður til
Akureyrar, og þar hófst mikill undirbúning-
ur fýrir þriggja vikna ferðalag á hestum
um Þingeyjarsýslur. Haukur Snorrason rit-
stjóri, sem var afburða enskumaður, réðst
sem túlkur og fylgdarmaður í þessa ferð
og varð upp frá því náinn vinur og aðstoðar-
maður Marks Watson meðan hann lifði, eða
til vors 1958. í bréfi, sem Mark skrifaði
mér að Hauki látnum, segir á einum stað:
„For me Iceland will never be the same
without Haukur." (Fyrir mig verður ísland
aldrei það sem það var, án Hauks.) Vel man
ég sumardaginn, þegar Haukur bróðir minn
kom heim með þennan hávaxna útlending,
en við vorum þá bæði enn í foreldrahúsum
á Akureyri, og móðir okkar bar gestinum
kaffi og pönnukökur. Oft síðar í lífinu minnt-
ist Mark þessa dags og sagðist aldrei gleyma
fyrstu kynnum sínum af íslensku pönnukök-
unum. Gaman hefði verið að eiga á kvik-
mynd, þótt ekki hefði verið nema upphaf
ferðarinnar, þegar tuttugu trússahestar,
hestamenn og fimm glæsilegir og vel ríðandi
menn lögðu af stað upp Vaðlaheiði. Það var
mikil lest og ógleymanlegt á að horfa.
AFBURÐA LJÓSMYNDARI
Þetta sumar hafði Mark Watson með-
ferðis geysigóðar myndavélar og tók mikið
af ljósmyndum víða um land. Það voru ekki
aðeins þessi góðu tæki, sem skiluðu árangri,
heldur var maðurinn sjálfur frábær ljós-
myndari og hafði næmt auga og listrænt
innsæi til þess að taka óvenju góðar mynd-
ir. Hann tók einnig kvikmyndir í þessri
fyrstu ferð en svo illa tókst til, að þessar
filmur glötuðust hjá landa okkar, sem fékk
þær að láni og skilaði aldrei aftur, en Mark
gerði ítrekaðar tilraunir til þess að hafa upp
á þeim, án árangurs. Hann lagði að mestu
niður ljósmyndun, og ekki er mér kunnugt
um, að hann tæki ljósmyndir á íslandi að
neinu ráði í öllum sínum mörgu ferðum til
landsins, nema þetta eina sumar, þótt svo
kunni að hafa verið þau ár sem greinar-
höfundur var búsettur erlendis (1952-58).
Eftir heimkomuna hélt hann sýningu í Lond-
on á úrvali mynda úr þessari fyrstu íslands-
ferð, og voru Ingiríður þáverandi krónprins-
essa Danmerkur og Friðrik þáverandi Dana-
prins, síðar konungshjón Danmerkur, við
opnun sýningarinnar. Hauki, túlki sínum,
sendi hann úrval stækkaðra ljósmynda í
tveimur forkunnarfallega gerðum bókum,
og hafði Haukur þær með vestur til New
York á Heimssýninguna 1939, þar sem þær
voru til sýnis í íslands-deildinni, og þar
voru kvikmyndir hans einnig sýndar.
Ferðalög Og Frekari
Kynni
Sumarið 1938 kemur hann hér öðru sinni,
en þá er aðeins einn gestur með í för, Bo
Nisbeth, sænski félagi hans frá fyrra sumri.
Þetta sumár kynntist ég Mark Watson bet-
ur og frá þeim kynnum spratt vinátta sem
entist ævilangt, þótt stundum væri vík milli
vina. Hann heimsótti okkur hjónin, þegar
við vorum búsett í Kaupmannahöfn, marg-
oft vorum við gestir hans í Lundúnum, bæði
í borginni og í sveitinni þar sem hann átti
yndislegan bústað, og á Islandi ferðuðumst
við með honum ótal sinnum og fórum marg-
ar skoðunarferðir víða um land. Það var
alltaf tilhlökkunarefni að ferðast með Mark
um landið, sem hann dáði mjög. ísland átti
sérstakan sess í hjarta hans, og við brostum
stundum, þegar hann hélt því fram, að allt
væri best á Islandi. Þegar hundrað ár voru
liðin frá því að William Morris ferðaðist hér
á landi, fórum við í boði Marks í fótspor
hans. Var þá ekið víða um Borgarfjörð,
Snæfellsnés og Dali. Önnur ógleymanleg
ferð var í Herðubreiðarlindir og Öskju, en
þessi enski aðalsmaður var aldrei hrifnari
en þegar við vorum komin í óbyggðir eða
inn í einhvern afdal þar sem fjallakyrrðin
ein ríkti. í ferðalagi um Austurland heim-
sótti hann sveitabæi, sem hundar hans voru
ættaðir frá, og margar skoðunarferðir voru
farnar og gist á Hallormsstað, en þar kunni
hann alltaf mjög vel við sig. Hvergi sagðist
hann hafa fegið betri sveskjugraut en þar!
Ýmsar skoðunarferðir voru farnar þetta
sumar frá Akureyri, m.a. flugferð til
Grímseyjar, sem sagt var frá í útvarpi, þeg-
ar 40 ár voru liðin frá þeim atburði, sem
var sögulegur sökum þess, að það var í
fyrsta sinn að flugvél lenti við Grímsey.
Flugstjóri í þeirri ferð var Agnar Kofoed
Hansen. En aðalferðalagið þetta sumar var
eins og hið fyrra nokkurra vikna ferð á
hestum. Að þessu sinni var farið austur um
sveitir og alla leið austur fyrir Vatnajökul,
til Homafjarðar og þaðan að Kirkjubæjar-
klaustri. I þeirri för var Örn Snorrason kenn-
ari á Akureyri túlkur, og kunni hann marg-
ar skemmtilegar sögur að segja, þegar heim
Lesbók/Árni Sæberg.
Vetur í Esju. Málverk eftir Kristján H. Magnússon (1903-1937).
Á Þingvöllum, 1938. Málverk eftir Alan Sorrell.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1988 37