Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1984, Blaðsíða 15

með máluðum, brenndum leir-
flögum. Þegar arkitektar hafa
staðið uppi ráðþrota, en opin-
berir byggingaraðilar ekki getað
stillt sig um að láta Iífga upp
dauða fleti, þótt stórir væru,
hefur Joan Miró helzt komið upp
í hug þeirra, enda hefur hann
gert kraftaverk í þessum efnum.
Það gerðist siðast á 55 m löngum
steinvegg og 10 m háum á
Wilhelm-Hack-safninu í Lud-
wigshafen við Rin.
Pyrir nær mannsaldri hrelldi
Miró Parísarbúa með fyrstu
storkun sinni á sviði myndlistar,
en brátt létu menningarvitar
borgarinnar sér myndirnar
lynda og tóku þær sem sönnun
þess hve móttækilegir þeir væru
fyrir afstrakt hlutum. Og það
var alveg óhætt, því að svipaðar
hugmyndir og lágu að baki
myndum Mirós, höfðu þeir Paul
Klee, Hans Arp og Vassily
Kandinski þegar áður látið í ljós
hver á sinn hátt.
Framúrskarandi
Frá Myndrænu
Sjónarmiði
Franski rithöfundurinn og
frumkvöðull súrrealismans,
André Breton, hreifst mjög af
myndum Mirós. Hann sagði
m.a.: „Verk Mirós voru ekki svo
mikil nýjung í hugsun, en frá
myndrænu sjónarmiði voru þau
framúrskarandi. í einu stökki
fór hann yfir síðustu hindran-
irnar, sem enn voru í vegi til
hins algjöra sakleysis og hinnar
fullkomnu einlægni tjáningar-
innar.“
Og svissneski myndhöggvar-
inn Alberto Giacometti sagði í
hrifningu sinni: „í mínum aug-
um var Miró ímynd frelsisins.
Ég hafði aldrei séð neitt, sem
var jafn bjart og frjálst og létt.
Miró getur ekki sett neinn
punkt, án þess að hann sé á rétt-
um stað. Hann er svo sannur
málari, að honum nægir að
sletta þremur litum á léreftið, til
þess að úr því verði mynd."
Jafnvel Salvador Dali með
alla sína öfund í garð starfs-
bræðra bar lof á Miró: „Miró
hefur uppgötvað að nýju einföld-
ustu möguleika línunnar,
punktsins, litarins og hins
myndræna."
Þetta á allt við um hina fyrstu
súrrealísku áratugi Mirós. En
eftir síðari heimsstyrjöldina, og
eftir að hann fór alfarinn aftur
til Spánar, varð hann fastur í
sama farinu. Hann endurtók
stöðugt sömu formúluna, sömu
aðferðina, sem varð einskonar
innsigli hans. En sem betur fer
komst hann af stað aftur og
málaði þá myndir, sem margar
hljóta að teljast meðal hans
beztu. Hann var feikilega af-
kastamikill, enda sívinnandi, og
við þær sem hæst ber, er eitt-
hvað algilt. Þær virðast með öllu
óbundnar af þeim aðstæðum,
sem þær urðu til við. Hvort Miró
hafi málað þær á Spáni á tímum
lýðveldisins, á valdatíma Franc-
os eða í Frakklandi, verður ekki
ráðið af myndunum sjálfum.
Afstaðan Til Franco
Landi hans, Eduardo Arroyo,
bar honum það á brýn, að hann
hefði ekki notað stöðu sína sem
einn frægasti og virtasti lista-
maður Spánar til að mótmæla
Franco staðfastlega, svo sem
gert hefði Picasso, enda þótt
hann hefði verið yfirlýstur fylg-
ismaður lýðveldissinna á fjórða
áratugnum. Þá leit Arroyo einn-
ig svo á, að list Mirós væri inni-
haldslaus pólitískt séð.
En starfsbróðir hans, Antoni
Tapies, leit allt öðrum augum á
þetta. Þegar af þvi að Miró hafi
snúið aftur til Spánar 1940 og
aldrei gefið neitt eftir gagnvart
Franco, hvorki hvað snertir
stjórnmál eða listir né heldur
siðferðilega, þá hafi hinir ungu,
spönsku listamenn tekið að lita
á hann sem fyrirmynd, sem hafi
fefið von um frelsi í framtíðinni.
rauninni var Spánn eina ein-
ræðisríkið, sem hætti að hafa
afskipti af myndlistarmönnum
sínum.
Tapies snýst einnig til varnar
Miró, hvað varðar hina efnislegu
óbundnu list hans. „Þeir, sem
halda, að framúrstefnulist sé að-
eins óþarfur munaður fyrir
borgarana, sé eins konar flótti
frá veruleikanum, fara villir
vegar. Því að ég get vottað það
og að sjálfsögðu margir með
mér, að við eigum það að miklu
leyti list Mirós að þakka, að við
losnuðum undan því fargi, sem
var að kremja okkur í æsku. Það
var fordæmi þessara listamanna
beggja, sem kenndi mér að anda
að mér því fjallalofti frelsisins,
sem barst til okkar með verkum
þeirra."
Með þessum fjálglegu orðum
tók Tapies opinberlega afstöðu
1969, meðan Franco var enn við
völd, í þeim deilum, sem gagn-
tóku hugi spænskra málara og
myndhöggvara á sínum tíma.
Tapies var þeirrar skoðunar, að
hið listræna form sé algjörlega
sjálfstætt fyrirbæri, sem ekki sé
hægt að taka beint í þjónustu
stjórnmálanna, þar sem inntaki
þeirra verði eiginlega aðeins
komið til skila með orðum. En
þessu mótmælti Arroyo að
sjálfsögðu kröftuglega. Hann
kvað Miró „ekki hafa skilið kúg-
unareinkenni hinnar borgara-
legu menningar". Hann hefði að
vísu skelft hina venjubundnu
listunnendur í upphafi með því
að víkja svo mjög frá hinum
Miró í vinnustofu sinni á Mallorca
ífyrra, þá89 ára.
hefðbundnu reglum, en með því
hefði hann aðeins aflað sér per-
sónulegs frelsis — án nokkurra
áhrifa á gang mála utan listar-
innar. Arroyo kvað þetta vera
sýndarfrelsi hirðfíflsins, sem
valdhafarnir veittu takmarkað
svigrúm.
Mest Utan Spánar
Þrátt fyrir Miró-safnið í
Barcelona er mesta safn Miró-
verka að finna utan Spánar. Það
er Maeghtsafnið fyrir ofan St.
Paul de Vence í námunda við
Nizza í Suður-Frakklandi. Það
er fyrst og fremst þar, sem menn
geta gert sér fyllilega grein fyrir
ferli listamannsins, metið verk
hans að nýju og endurskoðað
hugsanlega fordóma. I garði
safnsins, sem er á einstaklega
fallegum stað, njóta höggmynd-
ir Mirós sín, svo að vart verður
betur á kosið. Þar kemur í ljós,
að ímyndunarafl hans á ekki að-
eins rætur að rekja til sálarlífs-
ins, heldur einnig til umhverfis-
ins við Miðjarðarhafið.
Miró sjálfur hefur sagt: „Ég
verð að standa báðum fótum
fast á jörðunni, því að í gegnum
þá streymir kraftur listar minn-
svá, byggt á „Art
Kunstmagazin“.
• das
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. JANÚAR 1984 15