Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1984, Blaðsíða 14

Geimfarar
eldast hasgar
úti í geimnum
sem efnaskipti lífveru
séu, þeim mun lengra
lifs sé henni auðið.
Hingað til hafa
geimfarar ekki borið
þess vott, að þeir hafi
brennt færri hitaein-
ingum í geimnum. En
vísindamenn hjá
bandarísku geim-
ferðastofnuninni
telja, að í stuttum
ferðum (enn hafa
bandarískir geimfar-
ar ekki verið lengur
úti í geimnum en 84
daga) kunni manns-
líkaminn að hafa ekki
haft nægan tíma til
að laga sig að hinu
nýja umhverfi. En
með tilkomu geim-
stöðva getur orðið öll
önnur raun á.
Það hefur verið
ljóst um nokk-
urt skeið, að
dvöl úti í geimnum
getur verið hættuleg
heilsu manna. Nú
virðist sem henni geti
líka fylgt kostir.
Geimfarar kynnu í
löngum ferðum að
eldast hægar en fólk
á jörðu niðri.
í þyngdarleysinu
hafa geimfarar reynt
margt, allt frá því að
bein og vöðvar hafi
rýrnað og til þess að
afköst hjartans hafi
minnkað. Kalsíum
hefur horfið úr bein-
um, því sem nemur
um hálfum af hundr-
aði á mánuði. Þetta
gerir ekki mikið til í
stuttum ferðum, en
gæti skapað vanda-
mál á tveggja ára
ferðalagi til Mars.
Eftir um það bil sex
mánuði, myndu bein
geimfara vera orðin
svo stökk, að hann
gæti ökklabrotnað við
það eitt að stíga út úr
geimferjunni, er kom-
ið væri til jarðar aft-
ur.
En til að vega upp á
móti hinum neikvæðu
hliðum þyngdarleys-
is, spáir því tauga-
líffræðingurinn Ja-
ime Miguel hjá
bandarísku geim-
ferðastofnuninni, að
við dvöl úti í geimn-
um muni menn eldast
10 til 15 prósentum
hægar en almennt
gerist. Hann byggir
kenningu sína á til-
raunum, sem gerðar
hafa verið á banana-
flugum, rottum og
músum, sem og á
rannsóknum á geim-
förum.
Miguel bendir á, að
á jörðu fari þriðjung-
ur allra hitaeininga í
þeim mat, sem við
borðum, í það að
vinna á móti þyngd-
arlögmálinu. Þannig
myndu menn þurfa
minna að borða í
þyngdarleysinu úti í
geimnum. Minni fæða
táknar minni efna-
skipti, og það er sumt
sem bendir til þess,
að þeim mun hægari
Tennis við-
heldur göml-
um beinum
að hefur lengi
verið vitað, að
bein kvenna
hrörna eftir breyt-
ingarskeiðið, svo að
þeim verður hættara
við broti. Nú hafa
rannsóknir við há-
skólann í Norður-
Karólínu gefið til
kynna, að tennis,
trimm og aðrar
hlaup- og stökkæf-
ingar geti haldið við
beinum þeirra fram á
gamalsaldur.
Að sögn Peters Jac-
obson bæklunarsér-
fræðings, sem stjórn-
aði rannsókninni, var
gerður samanburður
á 400 „kyrrsetukon-
um“ á aldrinum 35 til
65 ára og 80 konum á
sama aldri, sem léku
tennis þrisvar í viku.
Enginn marktækur
munur reyndist á
ástandi beina þeirra
kvenna, sem voru
innan við 55 ára
gamlar. En hjá þeim,
sem voru eldri en 55
ára, voru bein tenn-
isleikaranna miklu
sterkari.
Allar tegundir
íþrótta viðhalda ekki
styrkleika beinanna,
bendir Jacobson á. Til
dæmis reynir sund
ekki að marki á
beinagrindina. „Til að
viðhalda beinunum
þarf að berjast við
þyngdarlögmálið,"
segir hann.
Hinn blíðlyndi byltingarmaður
Hann lézt nú um jólin, níræður að aldri, og
var einn gömlu risanna þriggja, sem sett hafa
svip á myndlistina frá fyrstu áratugum aldar-
innar. Hinir tveir eru Dali og Chagall.
Hinar björtu og barnslegu, glettnislegu og skrautlegu
myndir hans gerðu hann að einum viðfelldnasta
listamanni nútíma myndlistar. Gagnrýnendur töl-
uðu stundum um venjubundna aðferð og leikni hjá
hinum forna byltingarmanni í listinni, en hann
þóttist ekki heyra það í allri
sinni mildi. Og gengi hans á al-
þjóðlegum vettvangi sýndi, að
hann þurfti þess ekki heldur.
Joan Miró, þetta þýða nafn,
hefur á vissan hátt orðið að
vörumerki á 20. öld. En er þó
hægt að líta á verk hans hleypi-
dómalaust? Hvaða áhrif hefur
hin mikla fjöldaframleiðsla eft-
irprentana á dóm manna, þegar
þeir standa frammi fyrir frum-
myndunum? Því að Miró er
metsöluhöfundur, hvað varðar
veggspjöld, póstkort og aðrar
eftirprentanir.
Miró var maður orðfár og
brosmildur og minnti í fram-
komu á franskan miðstéttar-
mann. Hann virtist allsendis
ósnortinn af þeim frægðar-
ljóma, sem um hann lék, og af
ummælum gagnrýnenda sinna.
Hann hafði orðið skerta sjón og
var orðinn mjög veill fyrir
hjarta, en það virtist ekki
hvarfla að honum að leggja frá
sér pensilinn eða minnka við sig
verkefnin. Hann lifði alla tíð
mjög hófsömu lífi, lét lítt á sér
bera og fylgdi nákvæmri
dagskrá.
Þeir voru aðeins orðnir þrír
eftir af köppunum í hinni fornu
framvarðarsveit myndlistar-
manna, en hinir eru Marc Chag-
all 96 ára og Salvador Dali rúm-
lega áttræður. Miró hafði lifað
byltingartíma. Hann var hinn
blíði og ljúfi súrrealisti, skáld
draumheima og ævintýra.
KATALÓNÍUMAÐUR
Á MALLORCA
í marga áratugi bjó Miró á
Mallorca í höfuðborginni,
Palma, þar sem háhýsin þrengdu
æ meira að honum og skertu út-
sýnið. Eftir að valdatíma Franc-
os lauk, hefur hið nýja lýðveldi
sýnt honum margvíslegan sóma.
Jóhann Karl, konungur, bauð
honum til viðhafnarmóttöku í
Zarzuela-höll í Madrid og sæmdi
hann æðstu menningarorðu
landsins úr gulli. Og sýningar á
verkum hans, að hluta úr hans
eigin safni, hafa verið haldnar
víða um landið.
Þá var hínn aldni listamaður
einnig beðinn að gera hið opin-
bera veggspjald fyrir heims-
meistarakeppnina í knatt-
spyrnu, sem fram fór á Spáni
1982.
En sjálfur lítur Miró alls ekki
á sig sem Spánverja fyrst og
fremst, heldur sem Katalóníu-
mann, en hann fæddist í Barce-
lona. Fyrir nokkrum árum
komst hann svo að orði: „í ald-
arfjórðung hef ég unnið í þágu
menningar Katalóníu. En ég er
enginn aðskilnaðarsinni. Ég vil
stuðla að einingu Spánar, ein-
ingu Evrópu og einingu alls
heimsins."
Þessi heimsborgari við Mið-
jarðarhafið, sem hlaut listræna
mótun í París og var meistari
hinnar glettnu og ærslafullu af-
straktlistar, naut einnig viður-
kenningar um heim allan. í
hinni nýju álmu safnsins Na-
tional Gallery í Washington
lílasir við gestum á aðalveggn-
um í anddyrinu risastórt vegg-
teppi eftir Miró. Og árið 1981 var
reist stór stytta eftir Miró í
miðri Chicagóborg.
Listasafnið í Fukuoka í Suð-
ur-Japan, sem tekið var í notkun
1979, keypti mynd eftir Miró,
sem hann málaði 1945 og heitir
„Maður dansar undir orgelleik í
gotneskri kirkju". Safnið gaf yf-
ir 10 milljónir marka fyrir
myndina. Og í fyrravor kom
hinn óþreytandi öldungur upp
höggmynd í Houston í Texas.
Var það 18 metra há mynd, sam-
bland af fugli og mannveru.
Stólfætur úr máluðu bronzi,
stækkaðir tífalt, ljá myndinni
hinn óvænta og óraunverulega
svip, sem er svo einkennandi
fyrir Miró. Listgagnrýnandinn
John Russell hjá New Yorker
lýsti myndinni svo, þar sem hún
stendur í bjartsýni sinni fyrir
framan skýjakljúfa úr steini,
stáli og gleri í hinni auðugu
borg, að hún væri áþreifanleg
ímynd „gáska og óstýrilætis
andspænis hinu tilbreytingar-
lausa umhverfi".
Þrátt fyrir hinn háa aldur
hikaði Miró ekki við að taka að
sér hin umfangsmestu verkefni.
Sérstakar mætur hafði hann á
listskreytingu bygginga. Engin
hlið á byggingu fannst honum of
stór fyrir skreytingaraðferð sína
14