Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1982, Blaðsíða 15

Veraldarsaga Pólýbíosar
hefst á inngangi um fyrri pún-
versku styrjöldina, en er annars
saga Miðjarðarhafsþjóða á
tímabilinu 221—146 f.Kr., sögð
af sjónarhóli Rómverja. Verkið
var upphaflega 40 bækur, en að-
eins fimm hinar fyrstu hafa
varðveist heilar; af öðrum eru
aðeins til brot.
Einkenni Pólýbíosar sem
sagnaritara eru mjög skýr. Nú-
tíma lesandi mun veita því at-
hygli, að landafræði skiptir
miklu máli í hans augum og má
efalaust rekja það til mikilla
ferðalaga hans sjálfs, en eins og
áður hefur komið fram, var
hann maður víðförull, hafði
ferðast um mikinn hluta Mið-
j arðarhafsheimsins.
í annan stað kemur glöggt
fram viðleitni Pólýbíosar til að
skrifa kennisögu (pragmatíska
sögu). Hann reynir einatt að
fræða lesendur sína um orsaka-
samhengi atburða og lýsir því
m.a. yfir, að sagan sé lærdóms-
rík á sama hátt og þeir geti lært
af reynslunni. Og hann leitast
stöðugt við að fræða lesendur
sína um ríki og stjórnmál, um
lög og stjórnarstofnanir, versl-
un og viðskipti.
Eins og mörgum öðrum meist-
urum kennisögunnar hætti Pól-
ýbíosi til að vera hlutdrægur um
of. Hann dáði stjórnarfar og
hernaðarsigra Rómverja og leit
svo á að það væri öðrum þjóðum
fyrir bestu ef þeim skildist, að
Rómverjar gætu stjórnað þeim
betur en þær sjálfar. Aftur á
móti þótti honum lítið koma til
stjórnarfars Grikkja og er það
skiljanlegt þegar þess er gætt,
að á dögum Pólýbíosar var það
nánast orðið að skrílræði þar
GRÆNA
FLUGAN
Frh. af bls. 7.
„Yndislegar varir hennar
líkjast kirsuberjum."
„Satt er það!“ Það lék næst-
um hamingjubros um varir
hans.
„Þessi slæpingi Paul mun
skemmta sér vel með henni,
gæti ég ímyndað mér.“
Gamli bóndinn leit skjálf-
andi upp.
„Hvað sagðirðu, læknir?"
Læknirinn klemmdi skyndi-
lega saman varirnar eins og
hann hefði talað af sér.
„Vitleysa. Þetta kemur mér
ekki við. En maður hefur augu
og heila og sér ýmsa hluti og
skilur þá. Ég fékk grunsemdir
á því augnabliki þegar hún
neitaði að leyfa mér að taka af
þér handlegginn. Grunaði þig
ekkert? En nú skil ég. Auðvit-
að, auðvitað."
John Gal skók báða hnefana
en hafði steingleymt í augna-
blikinu að annar var bólginn.
Hann stundi af kvölum.
„Ó, handleggurinn, hand-
leggurinn. Segðu ekki orð í
viðbót, læknir."
Hversdagsheimur
víkinganna
„Hinn háborni Danakonungur leið einung-
is af hófleysi hvað konur snerti, sem þó að
skoðun minni stafaði ekki af hans eigin
vilja, heldur löstum fólksins“
Adam frá Brimum
sem bræðravíg, svik og spilling
voru allsráðandi.
Pólýbíos var vandur að heim-
ildum sínum. Hann lýsir því
oftar en einu sinni, hve mikið
hann hafi lagt á sig til þess að
komast yfir skjöl og aðrar ritað-
ar heimildir, eða ræða við menn,
sem orðið höfðu sjónarvottar að
atburðum. Hann túlkar atburði
að vísu oft æði frjálslega og
hann hikar ekki við að draga
taum vina þegar því er að
skipta, einkum þó Scipíós. Allt
um það þykir hann þó fremur
traustur í samanburði við aðra
sagnfræðinga fornaldar. Hann
hafnar guðlegri forsjón, en
reynir ávallt að finna „verald-
legar" orsakir atburða. Hið eina
yfirnáttúrulega afl, sem hann
leggur mikið uppúr, eru örlögin
(tyche). Þau eru honum heldur
óhugnanlegt afl, sem vilja-
sterkir menn verði að reyna að
reisa skorður við. Trúna taldi
hann aftur á móti aðeins tæki til
að halda aga á almenningi.
í Veraldarsögu Pólýbíosar er
mikinn fróðleik að finna og oft
fellir hann dóma um menn og
málefni af skemmtilegri skarp-
skyggni. Engu að síður er hann
heldur leiðinlegur rithöfundur.
Stíll hans er mjög nákvæmur,
en þurr og oft þreytandi; fullur
af útúrdúrum og lýsingum á
smáatriðum. Einna best tekst
honum upp í lýsingum sínum á
síðari púnversku styrjöldinni,
og einstaka persónulýsingar
hans eru bæði lifandi og skýrar.
Pólýbíos varð maður fjörgam-
all. Hann lést árið 120 f.Kr., 85
eða 88 ára að aldri. Sagan segir,
að hann hafi beðið bana er hann
datt af hestbaki á leið heim úr
veiðiferð.
„Ekki orð,“ sagði hinn.
Djúp kvalastuna leið frá
brjósti sjúklingsins þegar
hann greip í lækninn með
hægri hendinni.
„Hvaða Paul, læknir?
Hvaða Paul áttu við? Hver er
hann?“
„Meinarðu raunverulega að
þú vitir ekki hver Paul Nagy
er? Vinnumaðurinn?“
Gamli bóndinn hvítnaði
upp. Varir hans titruðu og
blóðið geystist til hjartans.
Hann fann ekkert til í hend-
inni núna.
En allt í einu sló hann hend-
inni á ennið. ,,Þvílíkt erkifífl
hef ég verið. Eg hefði átt að
vita þetta fyrir löngu. Þessi
snákur í konulíki."
„Engin ástæða til að for-
mæla konunni hr. Gal. Hún er
ung og full af hreysti og lífi.
Það er lóðið. Hún getur enn
verið algjörlega saklaus og
þegar á allt er litið verður hún
að giftast þegar þú ert all-
ur ... Og farin, verður þú ...“
Gamli bóndinn hreyfði sig
með erfiðismunum og sneri
sér að lækninum sem hélt
áfram að tala:
„Þú hefur engu að tapa þótt
hún giftist yngri manni eftir
að þú ert farinn. Þú myndir
ekkert um það vita dauður og
Goösagnir
nútímans
Frh. af bls. 13.
móðurskipi, er knúið væri andefn-
ishreyflum, og af könnunarskipi
er notað yrði innan sólkerfa, en
það gæti verið kjarnorkuknúið.
Móðurskipið yrði ávallt skilið eftir
fyrir utan sólkerfið en könnun-
arskipið sett á braut um plánet-
una. Frá könnunarskipinu gætu
losnað skutlur niður til áfanga-
staðarins. Þessháttar fyrirbæri
mundi sannarlega vekja athygli.
Könnunarskip gæti jafnvel lent á
jörðu, en þá yrði það að gerast
langt í burtu frá öllum manna-
bústöðum og helst í eyðimörkum.
Leiðangur af þessu tagi þarfnast
geysimikils búnaðar, fjölda tækni-
manna og verkamanna, verkfræð-
inga og vafalaust herdeilda til
varnar. Allur þessi búnaður
gæti aldrei sloppið í gegnum varn-
arkerfi beggja stórveldanna. Far-
artæki eins og þessi leystu geysi-
mikla orku úr læðingi og myndu
gera vart við sig langt að. í þessu
sambandi hefur kvikmyndahöf-
undunum farið stórum skrefum
fram: geimskipin eru ekki lengur
smátæki sem lýst er í kerlingar-
tímaritum, heldur risastórar
bækistöðvar. Menn hugsa sér
augnablik: hvernig gæti risastórt
geimskip með ef til vill 1000
manna áhöfn lent hjá náunganum
í garðinum?
Gat það þá ekki gerst fyrir 200
árum, já, fyrir 1000 eða 2000 ár-
um? Þá voru hvorki ratsjár né
útvarpskíkjar. Eru til áreiðanleg-
ar lýsingar á risastórum geim-
skipum, tæknibúnaði þeirra,
kynjavélum, lendingu stórra
könnunarsveita? Þær eru til, en
afar sjaldgæfar, en það er önnur
saga.
grafinn. Og þar fyrir utan
ættirðu að vera ánægður með
að hún fengi myndarlegan
mann fyrir eiginmann. Glæsi-
legur piltur Paul!“
Gamli bóndinn gnísti
tönnum. Það var eins og
tveimur vígtönnum væri
nuddað saman.
„Þú mátt ekki vera gráðug-
ur, hr. Gal. Það væri sóun að
láta yndislegan líkama hennar
fara til spillis án faðmlaga.
Paul er ekkert fífl. Hann léti
ekki slíka konu framhjá sér
fara án þess að fá sér bita. Og
hún fær líka alla peningana
þína og býlið. Konuna langar
til að lifa. Eina fíflið af ykkur
þremur ert þú, hr. Gal.“
Bóndinn stundi aftur, ennið
var baðað í svita. í hjarta
hans var yfirþyrmandi bitur-
leiki.
„Skilurðu, hr. Gal, það væri
betra að geta faðmað hana
með einum handlegg en alls
engum."
Þetta var of mikið fyrir
gamla manninn.
Hann stökk upp og rétti
bólginn handlegginn í áttina
að lækninum:
„Náðu í hnífinn, læknir, og
skerðu.“
Þýtt úr ensku.
Fjóla Karlsdóttir.
Frb. af bls. 5.
framandi landi. Það er líka eft-
irtektarvert, að engilsaxneskar
heimildir geta þess ekki að Dan-
ir hafi baðað sig um of. Þær láta
í ljósi furðu á baðinu sem fyrir-
bæri, og það virðist benda til
þess, að hreinlæti Engilsaxa
hafi ekki verið upp á marga
fiska.
Háir eins og
döðlupálmar
Vert er að koma hér að lýs-
ingu Araba nokkurs á norræn-
um, sennilega sænskum, kaup-
mönnum, sem hann hitti í
Rússlandi. En þar sem munur-
inn á útliti norrænna þjóða,
klæðaburði þeirra og hátterni
var minni á víkingaöld en á
okkar dögum, geta þær allar
tekið hana til sín.
Og nú kemur lýsingin: „Ég sá
ar-rus (en svo kölluðu Arabar
Skandinava) þegar þeir í verzl-
unarleiðangri sínum voru komn-
ir til fljótsins Volgu og höfðu
setzt þar að. Ég hef aldrei séð
stærra fólk. Þeir eru háir eins
og döðlupálmar og rauðhærðir
(þ.e.a.s. ljóshærðir) og eru
hvorki í kufli né skikkju. Karl-
mennirnir eru í búningi, sem
hylur hálfan líkamann, önnur
höndin stendur út úr kuflinum.
Sérhver þeirra ber öxi, sverð og
hníf, og skilur þau aldrei við sig.
Sverð þeirra eru breið og flöt og
gárótt á franska vísu.
Konur þeirra bera á brjósti
smáhylki, sem er bundið fast, og
er úr járni, silfri, kopar eða
gulli, allt fer það eftir efnum
mannsins. Á hverju hylki er
hringur, á honum hangir hnífur,
sem einnig er festur við brjóstið.
Um hálsinn hafa konurnar
hringi úr gulli og silfri. Þegar
maðurinn hefur eignazt tíu þús-
und dirhems (arabísk mynt)
lætur hann gera hálshring
handa konu sinni. Eigi hann
tuttugu þúsund dirhems verða
hringirnir tveir. Og með þessu
móti eignast konan nýjan hring
fyrir hver tíu þúsund dirhems
sem maðurinn bætir við sig. Af
þessum ástæðum er ein og sama
kona stundum með marga
hringi um hálsinn. Eftirsóttustu
skartgripirnir eru grænar perl-
ur, búnar til úr leir, en þær má
sjá í skipunum. Ar-rusarnir
gera sér mikið far um að eignast
þær og greiða eitt dirhem fyrir
stykkið. Þeir draga perlurnar
upp á snúru í hálskeðju handa
i konum sínum."
Skítugastur allra
skepna GuÖs
„Ar-rusinn er skítugastur
allra skepna Guðs. Þeir þvo sér
ekki eftir að hafa gengið örna
sinna eða kastað af sér vatni, og
þeir þvo sér ekki eftir samfarir.
Þeir þvo sér ekki heldur um
hendur eftir máltíð, þeir eru
eins og villtir asnar. Þeir koma
frá löndum sínum og leggja
skipum við bakka Volgu, sem er
stórfljót, og þar byggja þeir stór
hús úr timbri. Sérhver þeirra
hefur bekk, sem hann situr á, og
hjá honum sitja fagrar ambátt-
ir, sem eiga að vera kaup-
mönnum til skemmtunar. Og
hann hefur samræði við stúlkur
að kaupmönnunum ásjáandi.
Oft kemur það fyrir að þeir að-
hafast þetta samtímis, hver við
hliðina á öðrum, og að ber þá
kaupmann að kaupa stúlku af
þeim. Kaupmaðurinn hittir
þannig á Norðurlandabúann, að
hann er einmitt mættur á þeirri
stund sem hann hefur samræði
við stúlkuna, en ar-rusinn hætt-
ir ekki þar fyrir, fyrr en hann
hefur lokið verki sínu.“
Snýtir sér og
spýtir í vatniÖ
„Ar-rusinn þvær andlit sitt og
hendur daglega í vatni, sem er
svo skítugt og óhreint sem hugs-
azt getur. Þvotturinn fer þannig
fram: Snemma hvers morguns
kemur stúlka með stóra mund-
laug fulla af vatni. Hún réttir
hana húsbónda sínum, og hann
þvær andlit sitt, hár og hendur,
hann þvær og kembir sér yfir
mundlauginni, því næst snýtir
hann sér og spýtir í vatnið . ..
Þegar hann hefur lokið sér af,
réttir stúlkan laugina að þeim
sem næstur situr, og hann fer
eins að og hinn. Stúlkan heldur
áfram með laugina, þar til allir
sem þarna eru hafa snýtt sér,
spýtt og þvegið andlit sitt og hár
í vatninu ...“
Af þessum orðum finnum við
viðbjóð hins snyrtilega múham-
eðstrúarmanns á siðum þessara
norrænu víkinga, sem ekki
fylgja þeim hreinlætisboðum
sem hann er sjálfur skyldur að
halda (m.a. að þvo sér upp úr
rennandi vatni, en ekki vatns-
íláti). Af öllu því sem hann hef-
ur veitt athygli, er skorturinn á
hreinlæti það sem hneykslar
hann mest, þeir eru eins og
„villtir asnar“. Þó að við von-
andi þorum að gera ráð fyrir, að
Arabinn hafi aðeins gleymt að
segja frá því, að stúlkan hafi
komið með ferskt vatn til hvers
og eins sem þvoði sér, þá kemur
myndin ekki heim við Dani í
Englandi. En við verðum þó að
taka mark á orðum hans, því að
lýsing Arabans á vopnum vík-
ingsins og klæðaburði er alveg
rétt. Sama gildir um lýsingu
hans á konunum. Það, sem hann
kallar smáhylki, sem þær bera á
brjóstinu, eru að sjálfsögðu
skálmyndaðar spennur og sam-
svarandi, sem líkzt geta öskjum
eða dósum. Og þessar spennur
eru einmitt oft búnar hring, sem
á má hengja ýmsa smáhluti. Það
er líka rétt að hálshringirnir
geta verið nákvæmlega rétt-
vegnir að þunga, svo að þá má
Frh. á bls. 16.
15.