Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1982, Blaðsíða 5

í sumum heimildum að vík-
ingarnir þóttu vínglaðir í meira
lagi. Heima hjá sér voru þeir
vanir mjöð og öli, en við sigra og
hátíðleg tækifæri þar syðra
drukku þeir óspart áfeng vín
sem sízt skorti.
Hluti liðsins
til vínkaupa
Hvað drykkir höfðu að segja
fyrir víkingana kemur greini-
lega í ljós í viðburðum sem gerð-
ust við Signu árið 865. Árið áður
höfðu varnir Franka verið vel
skipulagðar, m.a. höfðu verið
byggðar brýr yfir fljótið til að
hindra framsókn víkinga. Að
sjálfsögðu létu þeir ekki á sér
standa, en Frönkum farnaðist
vel og víkingana tók að skorta
vín. Þeir tóku þá til bragðs að
senda hluta liðsins til Parísar að
kaupa vín, sem þeir þó ekki
fengu. Víkingarnir tvístruðust,
og árásirnar fóru út um þúfur.
Annað glöggt dæmi höfum við
í sambandi við konung einn,
Goðfred að nafni. Hann hafði
fengið hluta af Fríslandi að léni.
Með því hafði hann gengið í
þjónustu Franka, en því fylgdi
að sjálfsögðu sú kvöð, að hann
verði lénið fyrir árásum. Til að
byrja með gekk allt vel, en
Goðfred hefur samt sem áður
ekki verið allskostar ánægður
með skilyrðin, sem honum
fannst óþægileg er fram liðu
stundir. Sendi hann menn til
keisarans í þeim erindum, að ef
keisarinn framvegis kysi það að
hann sæi um varrtir landsins
fyrir norrænum árásum, yrði
hann að láta af hendi við hann
Koblenz Andernach og — „önn-
ur vínhéruð". Það var honum
ofurefli að slökkva þorsta Frís-
lendinga, þar sem vínviður óx
ekki. Konungur vildi hafa vín
við höndina og nóg af því.
En munum eitt, sem við
þekkjum vel frá okkar dögum,
og Skandinavar hafa ekki van-
izt, að vín heyrir máltíðinni til,
og að menn þurfa ekki að neyta
meira af því en svo að nægi að
skola máltíðinni niður. En þessu
höfum við aldrei vanizt heima,
og að það er ekki nýtt getum við
lesið víða.
Ein bezta lýsingin á norrænni
veizlu er frá Frönkum komin.
Hún er að vísu fremur ung, frá
13. öld, en eins og sjá má af
henni er hún ekki svo ólík því
sem við enn þekkjum. Og það er
engin ástæða til þess að halda
að gildi víkingaaldar hafi verið
svo frábrugðin.
Þriðjungur dagsins
fór í aÖ eta
Um frönsku heimildina má
segja, að hún minnir á „ævin-
týraróman" og er þar að auki í
ljóði. Höfundurinn er óþekktur,
en af mörgu má sjá, að hann er
kunnugur á Norðurlöndum. Að-
alsöguhetjan heldur að heiman
til fjarlægra landa til þess að
gleyma ást sem ekki hefur geng-
ið að óskum. Hann kemur til
Skotlands, en hverfur brátt það-
an, af því „menn eta þar lélegan
mat og drekka of mikið af öli“,
og heldur til Noregs. Þegar ko-
nungurinn þar, nafns hans er
ekki getið, heyrir að erlendur
riddari er kominn til landsins,
gengur hann til skips, og býður
honum til gildis. Riddarinn tók
boðinu, og því næst kemur löng
lýsing á gildinu, hvort sem það
hefur nú farið fram í Dan-
mörku, Svíþjóð eða Noregi:
„Þið hefðuð átt að sjá, hve
margir réttir voru bornir á borð.
Það var engu líkara en menn
jysu þeim upp úr. Ö1 og vín flóði
því að það heyrði til góðum sið-
um: Menn sátu lengi til borðs
svo að þeim tók að leiðast sem
voru þessu ekki vanir. Og þeir
drukku svo mikið, að hver og
einn fór að segja sögu sína; en
enginn hlustaði á nema sögu-
maður sjálfur. Svo ákafir eru
þeir að tala, að enginn gat heyrt
allt saman. Þriðjungur dagsins
fór í það að eta ...“
Þetta er lýsing á gildi sem
margir menn kannast við og
láta sér vel líka. En það eru ekki
einungis erlendar heimildir, sem
geta um miklar drykkjuveizlur.
Þær eiga sína sögu í norrænum
heimildum.
Heimskringla Snorra Sturlu-
sonar er skrifuð á svipuðum
tíma og „ævintýrarómaninn",
sem sagt hefur verið frá hér að
ofan. I þeim kafla, er ber nafnið
Ynglingasaga, er hermt frá gildi
miklu, þegar Fjölnir, konungur
Svía, heimsótti Fróða friðsama í
Hleiðru. Þess er getið, að kon-
ungsgarðurinn hafi verið mjög
stór, og að þar hafi verið komið
fyrir keri, sem var margar álnir
á hæð og lokað með stórum
timburstokkum. Kerið var í
undirskemmu og: „... en loft var
yfir uppi og opið gólfþilið, svo að
þar var niður hellt leginum, en
kerið blandið fullt mjaðar. Um
kvöldið var Fjölni fylgt til her-
bergis á hið næsta loft og haus
sveit með honum. Um nóttina
gekk hann út í svalar að leita
sér staðar. Var hann svefnrær
og dauðadrukkinn. En er hann
snörik aftur til herbergis, þá
gekk hann fram eftir svölunum
og til annarra loftdyra og þar
inn, missti þá fótum og féll í
mjaðarkerið og týndist þar.“
Þessar tvær heimildir eru um
200 árum yngri en sjálf víkinga-
öldin, en ekki ber að efast um,
að þær endurspegla gamlar er-
fðavenjur, sem ávallt lifðu góðu
lífi.
Hugsum okkur, að halda
veizlu, þar sem svo mikið gengur
af drykknum, að einn gestanna
drukknar í honum.
En frá því er líka sagt í sam-
tíma enskum heimildum, að í
stjórnartíð Játvarðar konungs
hafi margir erlendir menn geng-
ið í þjónustu hans, og þar er
kvartað yfir því, að þeir hafi
haft skaðleg áhrif á Englend-
inga. Af Flæmingjum lærðu þeir
kveifarskapinn og af Dönum
óhóf í drykkjusiðum.
Hvað matarvenjur snertir,
höfðu Danir allt annað en gott
orð á sér í Englandi. Þeir voru
taldir mjög matgráðugir, og
menn skelltu þeirri skuld á þá
að þeir hefðu breytt nægjusemi í
græðgi.
Norðurlandabúar eru taldir
illa siðaðir, og þó baða þeir sig!
Gátu átt margar konur
Þeir voru, eins og allir eðli-
legir menn, hrifnir af konum, og
þeir voru svo vel settir að búa
við trúarbrögð, sem bannaði
„Og þeir drukku svo mikiö, aö hver og einn fór aö segja sögu
sína; en enginn hiustaöi á nema sögumaður sjálfur. Svo ákafir
eru þeir aö tala, aö enginn gat heyrt allt saman. Þriöjungur
dagsins fór í þaö aö eta...“
þeim ekki að sýna það í verki.
Menn gátu átt margar konur,
eða þá látið sér nægja eina og
haft frillur, og drógu enga dul á
það.
Þetta siðleysi vakti hneyksli í
þeim löndum, þar sem þeim
tókst að setjast að. í Normandí
var uppi sérstakt orðatiltæki
um fjölkvænið: að vera giftur
„more danico", þ.e.a.s. vera gif-
tur að dönskum sið.
Þessi ósiðlega afstaða hafði að
sjálfsögðu sterk áhrif á kristna
rithöfunda. En í löndum þeirra
gat svona lagað ekki átt sér
stað, a.m.k. ekki opinberlega.
Adam frá Brimum dregur fram
mjög einkennandi lýsingu á
Sveini Ástríðarsyni og Dönum,
þar sem hann segir: „Hinn há-
borni Danakonungur leið ein-
ungis af hófleysi hvað konur
snerti, sem þó að skoðun minni
stafaði ekki af hans eiginn vilja,
heldur löstum fólksins.“
Fjölkvæni var eitt af þeim
löstum, sem kristindóminum
var erfiðast að vinna bug á. Og
ein af ástæðunum fyrir því var
sú, að litið var á börnin sem þýð-
ingarmikinn viðauka við vinnu-
kraftinn á bænum.
Adam veitir Svíum líka
áminningu, þótt hann að öðru
leyti lofi þá: „Aðeins í sambandi
við konur gæta þeir ekki hófs;
hver þeirra hefur, eftir því sem
efni leyfa, tvær eða þrjár eða
fleiri konur samtímis. Ríkir
menn og höfðingjar eiga fjölda
kvenna. Synir, sem þeir geta
með þeim, telja þeir „skilgetna".
Það er einkum hið síðarnefnda,
sem hneykslar kristna menn.
Það er samt sjaldgæft, að
rætt sé um fjölkvæni í fornum
heimildum. Oftar er talað um
frillur. En ef trúa má sögunum,
varð Haraldur hárfagri að af-
sala sér níu konum, þegar hann
giftist Ragnhildi.
Menn gátu átt margar konur, eöa þá látiö sér
nægja eina og haft frillur, og drógu engan dul á
þaö.
Hamlet fylgist vel með tíman-
um, eftir því sem Saxi lýsir lífi
hans og lifnaði. í utanlandsferð
sinni kvænist hann fyrst enskri
konungsdóttur og síðar skozkri.
Að því búnu siglir hann aftur
heim til Danmerkur. Og svo
virðist sem þríhyrningurinn
hafi enzt vel.
Þetta er annar Hamlet en sá
sem Shakespeare leiðir okkur
fyrir sjónir.
Lífshungur og
skartbúnaöur
Fornmenn horfðu á hlutina
raunsæjum augum. Og eins á
það hvað gerast mundi, þegar
sæbarðir víkingar gengu á land,
og því má finna í íslenskum lög-
um, að hverjum manni sé heim-
ilt að eiga tvær konur, aðra á
Islandi og hina í Noregi, og börn
þeirra voru öll skilgetin, þó með
því skilyrði að til hjónaband-
anna hafi verið stofnað sam-
kvæmt landslögum.
Lífshungrið var mikið. Auk
góðs matar og drykkjar og
kvenna, kunnu víkingarnir vel
að meta ytra skart. Það getum
við sannfærzt um af fornleifa-
fundum. Sverð með ríkulega
skreyttum meðalkafla var prýði
mannsins, um leið og þau báru.
vott um virðuleika hins frjálsa
manns. Frjálsir menn einir
máttu bera vopn. Axir og spjót
slegin silfri hafa fundizt, þó að
sjaldgæfari séu. Það var ekki
‘ hver sem var sem gat keypt
skrautvopn. í gröf hjá Mammen
í Jótlandi fannst óvenju falleg
silfurslegin öxi. Hún minnir á
öxi eina, sem sagt er frá í enskri
heimild, og getur um mann í liði
Hörðu-Knúts, sem kemur gang-
andi til kirkju í skrautlegri loð-
kápu, hafandi gullskreytta öxi
um öxl.
Við gröft hafa fundizt leifar
af dúkum, ísaumaðir með ull-
argarni. Ennfremur silkisvæflar
fylltir dúni, armbönd með gull-
ofnu silki og bönd úr svipuðu
efni, hárbönd. Gildir gullarm-
baugar hafa verið grafnir upp.
Þeir koma heim og saman við
samtíma heimildir, er lýsa vík-
ingunum. — Víkingarnir mátu
mikils falleg klæði og glæsileg
vopn. Um það ber skriflegum
heimildum og fornleifafundum
saman.
Hér við bætist eitt, sem Eng-
lendinga furðaði svo mjög á, og
þeim fannst vert að gæta um.
Danir fóru í bað á hverjum laug-
ardegi. Þeir kembdu hár sitt og
höfðu oft fataskipti og snyrtu
þar að auki ytra útlit sitt með
öðrum ráðum, og svo er komizt
að orði: „Til þess að þeim yrði
auðveldara að sigrast á skírlífi
kvenna og eignast jafnvel aðals-
mannadætur sem frillur."
Þar er enn komið að konun-
um. En að það hafi eingöngu
verið vegna þeirra, að Danir
tóku sér bað, gæti verið fullmik-
ið sagt, þó að vel þveginn elsk-
hugi sé betri óþvegnum. En
meðal Norðurlandabúa var bað
almennt. Þetta var siður, sem
menn höfðu tekið með sér
heiman frá, og þeir að sjálf-
sögðu gátu tekið upp aftur, þeg-
ar þeir voru orðnir búfastir í
Frh. á bls. 15.
5