Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1982, Blaðsíða 4

u
hversdagsheimili
víkinganna

Utdráttur úr
bók eftir
T.H. Ramskou
Teikningar
Bidstrup
Skítugastir af öllum
skepnum Guðs
sagði Arabi sem samskipti átti við víkinga

„í nafni Allah, hún var virkilega yndisleg. Og ég leitaöist viö aö ávinna mér hylli
hennar með því aö mæla falleg orð viö hana, og ég komst nær henni, en ég haföi
þorað aö vona.“
Hvernig voru þeir þessir svo-
kölluðu víkingar, sem bjuggu í
timburkofum á þeim tíma, sem
verið var að byggja Markúsar-
kirkjuna í Feneyjum? Það er
erfitt að gefa fullnægjandi svar
við þessu, eins og það er jafnan
erfitt að gefa glögga lýsingu á
hvaða þjóð sem er. A öllum tím-
um og öllum stöðum er að finna
gott og illt í fari manna.
En til eru allmargar heimildir
úr samtíð víkinganna, sem gefa
þó góðar lýsingar á lífi þeirra,
trú og lífsskoðunum. Fyrst ber
að nefna erlendar heimildir,
einkum frá Vestur-Evrópu, úr
þeim löndum sem urðu mest
fyrir barðinu á víkingunum.
Og þær hafa þann kost í för
með sér að vera ritaðar á öld
þeirra og því trúverðugastar um
líf og framferði víkinga.
En þá má ekki gleyma því, að
næstum allar líta á þá sem inn-
rásaróvini, eða hernámssveitir.
Og það er auðvelt að sjá við
lestur heimildanna, að skoðanir
ritarans eru sjaldnast óhlutlæg-
ar. Ræningjar og landvinn-
ingamenn hafa aldrei verið né
verða vinsælir. Þess verður ekki
krafizt, og þá ekki heldur að for-
feðrum okkar sé lýst af samúð.
Ofögur eftirmæli
Hjá írskum annálaritara
fáum við glögga lýsingu á skoð-
unum þjóðar hans á víkingun-
um, og raunar öðrum þjóðum.
Irinn kemst þannig að orði: „Þó
svo að væru hundrað hausar af
hertu járni á einum hálsi, og á
hverjum þeirra væru hundrað
hvassar óslítandi málmtungur,
og þó svo að hver þeirra hrópaði
stöðugt hundrað hvellum rödd-
um, þá gætu þær ekki talið upp
allt sem Irar, bæði leikmenn og
prestar, ungir jafnt sem gamlir,
hafa orðið að þola af hálfu þess-
ara herskáu, villtu heiðingja.“
Borið saman við þessi orð fer
lítið fyrir bæninni alkunnu, sem
beðin var í frönskum kirkjum:
„Frelsa oss, Guð, frá æði Norð-
manna. Þeir eyða land okkar og
drepa jafnvel konur, börn og
öldunga."
Þessar tvær lýsingar, sú írska
orðfrjó og málsnjöll og hin fáorð
og hnitmiðuð, fylla upp hvor
aðra. En báðar fordæma þær
framferði víkinganna sem her-
manna.
Dæmi voru þó þess, að írar
gerðu bandalag við norsku vík-
ingana til að vinna á Dönum, og
þegar það hafði tekizt, að snúast
í lið með þeim síðarnefndu til að
sigra Norðmenn. Af þessu má
sjá, að írar stóðu í ströngú við
sjálfa sig og innrásarherina,
sem samdi ekki alltof vel.
í einni af mörgum orrustum
norskra og danskra víkinga, sem
háð var við Carlingford Lough,
biðu Norðmenn svo mikinn ósig-
ur, að allt virtist vonlaust fyrir
þá. Skriflegar heimildir herma
frá því, að þar hafi fallið fimm
þúsund Norðmenn „af góðum
ættum" ásamt mörgum
„óbreyttum stríðsmönnum af
lægri stigum". — En um orrust-
una við Carlingford Lough er
frá því sagt, að Danir hafi lofað
írum fyrir orrustuna að veita
verndardýrlingi þeirra — heil-
ögum Patreki — hlut í herfang-
inu, ef hann stuðlaði að sigri
Dana. Og herfangið átti ekki
einungis að falla í hlut heilags
Patreks sjálfs, heldur um leið
Guði þeim, sem stóð honum
ofar.
Aðeins stutta stund
Danir unnu sigur og héldu lof-
orð sitt. Króníka ein hermir svo
frá: „Þeir (Danir) fylltu stóran,
rúmgóðan bikar gulli og silfri,
og gáfu Patreki helga, því Danir
eru þó menn sem ekki eru gjör-
sneyddir ráðvendni. Þeir geta
neitað sér um mat og konur
stutta stund ...!“
Svipað leynimakk hefur átt
sér stað milli víkinganna og
Franka, því að þrátt fyrir öll
staðhæfð grimmdarverk, hefur
mikil verzlun átt sér stað með
innfæddum og víkingunum. Þar
sem þessir innrásarmenn fengu
verulega fótfestu, virðist sam-
komulagið hafa verið þolanlegt
áður langt um leið.
Og það varð jafnvel svo gott,
að þegar konungur Franka, Karl
sköllótti, reyndi að endurskipu-
leggja varnir landsins gegn
stríðandi víkingum — það var
árið 864 — var m.a. ákveðið, að
enginn mætti, að viðlagðri
dauðarefsingu og eignamissi,
selja Norðmönnum vopn, her-
klæði eða hesta, þó svo um
endurlausn fanga væri að ræða.
Eitt hið markverðasta við
þessa ákvörðun er, að gefinn er
nokkur frestur á því að hún taki
gildi. Það virðist sem konungin-
um sé ljóst, að verzlunin sé ekki
með öllu óhallkvæm fyrir
Franka sjálfa, en að hinu leyt-
inu er það líka mál út af fyrir
sig að selja víkingunum vopn.
Þeim getur verið beint að
Frönkum er sízt varir.
Gengu oft á gefin loforð
... Við erum stödd við bæinn
Angers árið 873. Þar hallaði
mjög á víkinga i bardaga við
Franka, sem höfðu umkringt þá.
Þeir bjóða Karli konungi mikið
fé, ef hann sleppi þeim úr her-
kvínni.
í þessu tilviki voru það vík-
ingarnir sjálfir, sem buðust til
að greiða „danaskatt" — og þar
að auki létu þeir gísla af hendi
og hétu því að ræna ekki sjálfir
og koma í veg fyrir rán annarra.
En — þó með því skilyrði, að
þeir fengju að vera áfram á ey
sinni í Loire (Leiru) allt til
miðsvetrar til að verzla. Það
fengu þeir.
Því næst drógu þeir sig til
baka til eyjarinnar, og þar sátu
þeir að sjálfsögðu svo lengi þá
lysti.
Það eru samningsrof af þessu
tagi, sem komu því orði á, að
víkingarnir væru svikulir, og
verri dæmi er auðvelt að draga
fram. Erfitt er að mótmæla því,
að víkingarnir sviku oft loforð
sín, enda ekki gengið fram hjá
því í heimildum þjóða, sem urðu
fyrir árásum þeirra.
Brigðmælgi og óorðheldni eru
aldrei hrósyrði. Og þá dylst ekki