Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1982, Blaðsíða 12

Formáli
Það er af mörgum ástæðum vanda-
samt að skrifa um eigin ritstörf. Það er
álíka ómögulegt og að horfast í augu
við sjálfa sig án þess að hafa spegil.
Hvað mér sjálfri viðkemur mundi auk
þess vera fráleitt að greina sundur
lífsferil og skáldskap. En ef dönsku-
kennari eða fræðimaöur ætti aö út-
skýra og túlka texta, sem í flestum til-
vikum er tær eins og blávatn úr krana,
yrði hann eða hún oft að sýna nærfærni
og taka tillit til þess aö ég er ennþá
lifandi. Sjálf hef ég hinsvegar aldrei
tekið „friðhelgi einkalífsins“ sérstak-
lega hátíðlega. Ég hef verið sískrifandi
alla ævi og á mér stööugt þann róm-
antíska draum aö deyja í miöri setn-
ingu. Ég elska og viröi danska tungu
og harma af heilum hug að svo mörg
erlend orð skuli hafa smeygt sér inn í
hana. Nýlega sagði stjórnmálamaður
að sennilega yröi dönsk tunga ekki til
eftir hálfa öld. Það verður þá svo að
vera því að þá verð ég heldur ekki til.
Það er siður og venja í bókum sem
þessari að gera grein fyrir forfeðrum
höfundarins, ég veit ekki í hve marga
ættliöi, og í þeim hópi eru venjulega
nokkrar leíðinlegar og kostulegar per-
sónur: karlmenn með kjálkaskegg og
virðulegar konur í sporöskjulöguðum
römmum. Hvað mér viðkemur eru les-
endurnir sem betur fer lausir við slíkt
því að frá mínum bæjardyrum séð nær
ættartréð mitt aöeins til foreldra minna
og uppruni þeirra hverfur mér í blá-
móöu fjarskans.
Svo langt sem ég get munað hef ég
ekki skeytt mikið um veruleikann. Ég
umbar hann og las, skrifaði og lét mig
dreyma burt frá honum þegar ég sá
mér færi á. Þegar ég samt í ekki svo
ófá skipti í lífinu kastaöi mér út í djúp
veruleikans þar sem ég náði ekki til
botns, er það máski því að kenna að
stóri bróðir minn kenndi mér, en um
orð hans efaöist ég aldrei, að maöur
ætti alltaf að gera það sem maður
óttaðist mest. Það er ágæt lífsregla ef
hún þá ekki snýst um að kasta sér út af
sjöttu hæð. Nú var veruleiki bernsku
minnar líka nokkuð svo óblíður, en
draumur minn um aö verða einhvern
tíma skáld kom mér til að sigrast á
sálarkröm minni og leitast sífellt við aö
skilja fólk í stað þess að ásaka það.
Engin reynsla síðari tíma hefur nokkru
sinní getað afmáð áhrif bernskunnar.
Til þeirra leita ég aftur og aftur í bók-
um mínum.
Ég hóf rithöfundarferil minn sem
Ijóöskáld með Ijóðasafninu „Meyjar-
hugur“ sem kom út haustið 1939. Þaö
sýnist mjög blátt áfram og auðvelt, en
baráttan fyrir því að ná svo langt aö
koma þessum fábreyttu og ófullkomnu
Ijóðum á prent hafði samt tekiö mörg
ár. Ég hef lýst því í endurminningum
mínum „Bernska“ og „Æska“. Sífellt
meðan ég vann fyrir daglegu brauði
var ég á höttunum eftir áhrifamiklum
mönnum. En vandi minn var sá að þeir
voru alls ekki á höttunum eftir mér. En
ég var þrá og þrautseig og ioksins fann
ég einn. Hann var ritstjóri tímarits sem
hét „Villihveiti“, og hann var 31 ári eldri
en ég. Þaö hefði vafalaust ekki veriö
nauðsynlegt aö ég giftist honum til að
komast áfram í heiminum, en enginn
haföi nokkru sinni sagt mér aö stúlka
gæti oröið neitt af eigin rammleik. Og
hvað sem öðru líður, hugsaði ég, slapp
ég við þann skuggalega framtíðar-
draum sem móöir mín hafði stööugt
leitt mér fyrir hugskotssjónir: traustan
iðnaðarmann sem drekkur ekki og
kemur beint heim með vikulaunin. Það
var orðið „traustur“ sem skelfdi mig.
Það hafði á sér svo hversdagslegan og
ævilangan blæ, og auk þess var ég
ekki traust sjálf svo hann vildi mig
12
TOVE
DITLEVSEN
um ævi sína og ritstörf
Ein af kunnari bókum Tove Ditlevsen heitir tvíræðu nafni: Gift — og getur hvort sem er gefið til kynna, að hún fjalli um hjónabandið,
eða nafnoröið gift á dönsku, sem þýöir eitur. Hér er Tove um það leyti sem hún ritaöi bókina.
mí * 1
icra
|t 1 T 1
|| 4j Jj I
1 wm Jmæjtj Rl . Hj| 1

Helgi J. Halldórsson þýddi. Fyrsti hluti.
sjálfsagt ekki. í æðisgengnu óðagoti
gíftist ég þess vegna þessum roskna
ritstjóra. Hann hét Viggó F. Moller. Mér
fannst aö þyrfti að drífa þetta af áður
en hann sæi sig um hönd.
Þegar „Meyjarhugur" kom út hljóp
ég heim, var að springa af stolti og gaf
foreldrum mínum eintak af bókinni.
Mörgum árum áður hafði faöir minn
nefnilega sagt að stúlka gæti ekki orö-
ið skáld. Ég hafði svariö þess eiö aö
þau orö skyldi hann éta ofan í sig. Þaö
gerði hann meö sinni venjulegu hóg-
værð, en bætti við, máski til aö leyna
geöshræringu sinni: „En þú hefur nú
alltaf veriö algjör undantekning.“
Kaupmannahöfn í september 1974.
Tove Ditlevsen
Sómafólk
Ég fæddist 14. desember 1918 í litilli
tveggja herbergja íbúð á Vesturbrú i Kaup-
mannahöfn. Heimilisfangið var Hedeby-
gade 30 A o.g., sem þýddi gegnum húsa-
garðinn. Við bjuggum á fimmtu hæð. Faðir
Af dönskum rithöfundum á 20. öld mun Tove Ditlevsen einna
kunnust íslendingum. Margir lásu á sínum tíma í Familie Journal
pistla hennar um vandamál líðandi stundar. Rit hennar eru fjölbreyti-
leg að efni. Hún orti jöfnum höndum Ijóð, skrifaði skáldsögur, smá-
sögur og æviminningar. Fyrir nokkrum árum þýddi ég tvö verka
hennar, skáldsöguna Götu bernskunnar og minningabókina Gift þar
sem hún segir hjúskaparsögu sína og baráttu við eiturlyf.
í riti því sem hér verður birt rekur Tove æviminningar sínar, segir
frá ritstörfum og fléttar inn í kafla úr verkum sínum bæöi í bundnu
máli og óbundnu. Tekur hún einkum til meðferöar þau verk sín sem
henni þykja markverðust, segir deili á því hvernig þau uröu til og
skýrir þau. Lífsferill Tove var ekki hversdagslegur en þrátt fyrir
breyskleika hennar eða kannski vegna hans er hún alltaf mannleg og
hreinskilin hvort sem hún segir beint frá æviferli sínum eða semur
skáldverk. Þó að tímarnir breytist og lífsaðstæður verði aðrar er
mannssálin alltaf sjálfri sér lík. Ég vona að lesendum Lesbókar þyki
fýsilegt að skyggnast inn í hugskot og skáldsmiðju Tove. Það væri
fengur að því ef íslenskir rithöfundar segðu eins innvirðulega og
skýrt frá ritferli sínum. Það yrði þakklátt lesefni í skólum.
Helgi J. Halldórsson