Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1982, Blaðsíða 11

unnar var, aö Gimli væri byggt í
allt öðrum stíl; skæri sig alveg
úr. En á Gimli aö standa eins og
húsið er?
„Það er rétt að Gimli er frábrugðið hin-
um húsunum. Það er byggt 1905 úr hlöðn-
um múrsteini og fyrir því stóð Knud Ziem-
sen borgarstjóri, sem kom á laggirnar
verkstæði til að framleiða múrsteina. Svo
fór nú samt, að verkstæðið starfaöi aðeins
um ákamman tíma og steinar frá því eru
aðeins í Gimli. Þar eru auk þess tvær
járnbentar gólfplötur úr steinsteypu og það
var í fyrsta sinn, sem slíkt var reynt hér.
Þetta hefur verið ágætlega nýtanlegt
hús; þar eru Kynnisferöir með skrifstofu,
þar hefur Listahátíð aðstöðu, fangaprestur
einnig og félagssamtökin Vernd. Þrátt fyrir
frábrugðið útlit hússins, held ég ekki að
ofaná veröi að breyta Gimli til samræmis
við annað í kring. Ég á von á því að það
verði svona um ókomna framtíð."
„En Bakaríiö er ónýtt?
„Já, það verður næsta stórátak á Torf-
unni að gera eitthvað þar. Þvert á Bakaríið
stóð Kornhlaðan og náði upp að Skóla-
stræti, en brann eins og kunnugt er 1977.
Þarna var elzta bakarí landsins, byggt
sama ár og Bernhöftshús, 1834 — og
sama ár var byggður fyrsti hluti af Móhúsa-
lengju við Skólastræti. Þetta gátu danskir
kaupmenn á einu ári.
Hugmyndir eru uppi um að endurbyggja
bæði Bakaríið og Kornhlöðuna þannig, að
ytra borðiö verði í upprunalegri mynd, —
en að innan dyra gæti starfað lítið leikhús
og þar yrði jafnframt aðstaða fyrir fundi og
sýningar. Sem sagt, hjá hinum bjartsýnu
Torfusamtökum er þetta næsta mál á
dagskrá."
„Kannski er varla hægt aö tala
um útitafl, þegar engir sjást tafi-
mennirnir, en taflborðið er alla-
vega staðreynd þarna viö
brekkufótinn. Varstu og ertu
andvígur þessari framkvæmd og
ertu í grátkórnum?"
„Um útitaflið vil ég sem minnst segja;
það er komiö, eða öllu heldur taflborðið.
Taflmennirnir eru ekki á staðnum sem
stendur, en eiga að flytjast í lítið jarðhýsi i
brekkunni. Ég er ekki í neinum grátkór og
það vil ég segja, að mér finnst ekki að
neinu hafi veriö spillt á Bernhöftstorfu
vegna þessa. Mér sýnist, að fólk hafi sótt
meira á staðinn eftir aö taflið kom. Gras
minnkaði alls ekki, því bílastæði voru tekin
af um leið og allt er þetta með snyrtilegum
brag.
Ég held að ofaná verði, að þarna starfi
vaktmaður; hann setji taflmennina út að
deginum og gæti þeirra og annars, sem
þarna er og verður. Séu taflmennirnir ekki
tiltækir, er þessi framkvæmd út í bláinn.
Auk þess sem komið er, verður unniö að
skjólmyndun með trjárunnum, sem settir
verða niöur næsta vor, og allt verður þetta
til aö auka aðstreymi fólks."
„Verður formaður Torfusamtak-
anna fyrir ónæöi eða aökasti, þar
sem borgarbúar hafa ekki veriö
alveg á eitt sáttir í þessu máli?“
„Formaðurinn verður ekki fyrir teljandi
ónæði, en fyrir kemur að fólk stöðvar mann
á götu og lýsir skoðunum sínum. Mörgu
eldra fólki finnst þetta köld og fráhrindandi
hús. Það man vel eftir gömlum húsum, sem
voru illa einangruð og köld, en býr núna i
hlýjum steinhúsum og þótti sem viö værum
heldur betur að fara aftan að hlutunum.
Þetta fólk vildi kveikja í húsunum á Bern-
höftstorfu og byggja eitthvað almennilegt i
staðinn. Það var sem sagt ákveðinn hluti
elztu kynslóðarinnar, sem mest var á móti
þessari verndun, en sumt af fólki þeirrar
kynslóðar var líka harðánægt.
Við fundum líka, að tónninn breyttist al-
mennt, eftir því sem leið á síöastliðið
sumar og Bernhöftshús fór aö taka á sig þá
mynd, sem þaö hefur nú. Og þegar verkinu
var lokið og við blöstu þessir hvítu gluggar
á svörtum veggjum hússins, þá skiptu
margir um skoðun og sáu, að þetta var
ekki eins galið og þeir höfðu ímyndað sér."
BREIÐSTRÆTI
LÁGKÚRUNNAR
Á tímum róttækra breytinga og
adstedjandi áhrifa vítt og breitt úr
heiminum, er ákvedin íhaldssemi
nauðsynleg, ef þessi sérstaða, sem
gerir okkur að íslendingum á ekki
að fjúka út í veður og vind. Við get-
um kallað það menningararf; hann
er ofinn úr mörgum þáttum, en af
þeim er þáttur tungunnar þýð-
ingarmestur. Til er sú skoðun að
vísu, að þetta verndunarsjónarmið
eigi ekki rétt á sér og það séu bara
örfáir sérvitrir menningarvitar, sem
standi að því.
En það er ekki rétt. Áreiðanlega
hefur stór meirihluti þjóöarinnar
heilbrigðan metnað fyrir hönd
móðurmálsins og annarra þeirra
þátta, sem skipa okkur sér á bekk.
Þetta fólk finnur til í hjartanu, þeg-
ar það heyrir auglýst, að samkoma
eða fundur verði haldinn í Gafl-lnn
í Hafnarfirði eða eitthvað ámóta.
Þaö veit að erlend áhrif eru ekki
aðeins óhjákvæmileg, heldur einn-
ig æskileg. En viö verðum að með-
höndla þau eins og menntaðri þjóð
sæmir. Svo margt stendur nú til
boða til afþreyingar, skemmtunar
eða uppfræðslu, að allir ættu að
geta fengið eitthvað við sitt hæfi.
Og viö höfum tilhneigingu til aö
trúa því, að með bættri menntun
verði fólk almennt vandfýsnara og
smekkvísara og taki ekki tveim
höndum við smekkleysum, aula-
framleiðslu og móðurmálslýtum.
Við viljum trúa því í einlægni, að
við höfum gengið til góðs, götuna
frameftir veg — að við séum menn-
ingarþjóð með nokkuð sæmilegt
mat á því, hvað flokkast undir sak-
lausa afþreyingu, sem verður að
vera með fjölbreytninnar vegna, —
hvað flokkast undir rusl og skríl-
menningu, — og á hinn bóginn það,
sem flokkast undir hágróður á
menningarakrinum og gæti gert
okkur ögn skárri. Við teljum einnig
víst, að sæmilega upplýst fólk
hljóti að taka þróaða list fram-
yfir viðvaningsbrag, góðan arki-
tektúr framyfir vondan, góóa ís-
lenzku framyfir málleysur og am-
bögur, bitastæðan skáldskap fram-
yfir leirburð — á sama hátt og það
vill áreiðanlega góðan og fjölbreytt-
an mat framyfir fábrotinn og vond-
an og hlý og björt hýbýli fremur en
óhrjáleg.
Þetta síðasta er alveg á hreinu.
En stundum verður manni á að ef-
ast um, að þessi svokallaða mennt-
un — og þá á ég ekki við skóla-
göngu — hafi komizt langt inn úr
skinningu á æði mörgum. Raunar
er alveg hægt að fullyrða, að hún
hefur ekki komizt innúr bjórnum,
ella væri allskonar lággróður og
lágkúra ekki eins vinsæl og raun
ber vitni um.
í því sambandi er vert að undir-
strika, að hörð atlaga er að okkur
gerr, hart barizt og ýmsu fram
haldið í krafti auglýsinga, sem
hugsandi menn hafa áhyggjur af og
telja til lágkúru og jafnvel afsið-
andi. Heimili, skólar og kirkja
megna ekki að halda uppi nægi-
legu andófi, en ráöandi tízka skap-
ar það almenningsálit sem ferðinni
ræður.
í bókaflóði hvers einasta árs eru
til ómerkilegar bækur á miöur góöu
máli og höfða til þeirra, sem litlar
kröfur gera. En þær seljast samt. í
sjoppunum, sem eru helztu sam-
komustaðir unglinganna, má sjá
raðir af svokölluðum sorpritum —
einnig þau seljast vel. Tónmennt-
aðir menn hafa af því áhyggjur, að
heldur miði afturábak með tónlist-
arsmekk þjóöarinnar og á popp-
framleiðslan drýgstan þátt í því. Sú
framleiðsla verður engan veginn
sett undir einn hatt; þar eru skær
blóm innan um arfann, sem er þó
fyrirferðarmestur og náskyldur
dýrkun á Ijótleika og ofbeldi, sem
einkennir okkar tíma.
Við getum sagt, að nú sé sú tíö
upp runnin, að hinn venjulegi mað-
ur á völ um allskonar hluti. Hann á
sín eigin hljómflutningstæki og
honum er í sjálfsvald sett, hvort
hann hlustar á hin sígildu meistara-
stykki tónlistarinnar eða dægur-
flugur, sem ganga í dag, en eru
orðnar óþolandi á morgun. En á
bak við dægurflugurnar er dugmik-
ill rekstur; auglýsingavélin er keyrð
á fullu og smekkurinn mótaður,
ekki sízt hjá þeim ungu.
Þrátt fyrir augljósan almennan
áhuga á myndlist, er mat á listrænu
inntaki ekki að sama skapi þróað. í
því sambandi kemur mér í hug, að
útlendir prangarar hafa verið hér á
ferð með átakanlega klaufalegar og
viðvaningslegar myndir, — einkum
og sér í lagi af grátandi börnum.
Þeir hafa gengið í hús með þessi
ósköp og rakið heilar sveitir frá bæ
til bæjar með þeim árangri, að
þessi grátandi og grátlegi klaufa-
skapur er kominn á stofuveggi hjá
saklausu fólki, sem því miður hefur
ósköp frumstætt mat á því, hvað
þarna er á ferðinni.
Lágkúran er allt í kring, þegar
betur er aö gáð. Hún birtist í þriðja
flokks ofbeldiskvikmyndum, sem
dælt er af myndböndum og leitt í
köplum um heilu sambýlishúsin.
Hún er á boðstólum í kvikmynda-
húsunum líka, þótt urmull sé til af
góðum kvikmyndum.
Við breiðstræti lágkúrunnar hafa
komið upp einkar skær Ijósaskilti á
síðasta ári: Skemmtistaðir, sem
heita Manhattan og Broadway. Og
Hollywood var til fyrir. í því sam-
bandi er vert að benda á, að til voru
fyrir — og eru enn — skemmtistað-
ir, sem heita fallegum og hljóm-
miklum, íslenzkum nöfnum: Glæsi-
bær, Óðal, Sigtún, Skálafell og
Röðull. En á tímum lágkúrunnar
dugar slíkt ekki lengur. Við sitjum
yfir Dallas í sjónvarpinu og maður-
inn, sem er að koma upp kvik-
myndahúsi í Mjóddinni, ætlaði
endilega að kalla það Dallas. En
mörgum þykir nóg komið af svo
góðu og nú hefur flogið fyrir, að
nafngiftinni verði breytt.
Ekki svo að skilja, að þetta sé
nýtt fyrirbæri. Hér áður fyrr þótti
fínt að skýra verzlanir eftir borgum
í Bretlandi og um tíma átti fólk
þess kost að verzla í Edinborg,
Bristol, London og Manchester.
Sem betur fer leið þessi tízka undir
lok að mestu og viö fengum í stað-
inn ágæt og íslenzk nöfn: Hagkaup,
Heimakjör, Álnabæ og Austurver,
svo dæmi séu nefnd.
En lágkúran er söm við sig og
hefur sótt í sig veðrið á nýjan leik.
Það fínasta verður vitaskuld að
heita Broadway eða eitthvað
ámóta. Sá breiðvegur er ósköp vel
þekktur; ekki bara í Reykjavík,
heldur á hinum og þessum smá-
stöðum, sem hafa litla reisn. Nafn-
giftir af þessu tagi undirstrika
nefnilega „próvinsbraginn“ og al-
geran skort á metnaöi, sem ein-
kennir Krummavíkur og Sviðinsvík-
ur veraldarinnar.
Gísli Sigurðsson.