Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1982, Blaðsíða 7

KLUKKAN
Klukkan —
hún minnir okkur
á tímann
sem ekki er til.
Viö hlööum
mínútum og stundum
í kringum okkur
eins og fangelsismúrum.
BRÚÐKAUP
ÁSTIN
Eitt ómilt
augnakast
— og ást okkar
brann
á augabragði
upp til ösku.
VÖGGUR
SKAMM-
DEGIS-
SÓL
7/7 er auga
sem geymir
Ijóssins
þótt allar sólir
sortni
— auga guös.
RIM
Þegar Ijóö mitt
veröur aö kvæði
og rím iö
gerist heimakomið
hættir hjartaö
aö tala.
AXLAR-
BJÖRN
Af hverju er
mér dimmt
fyrir sjónum
í sólskininu?
Sver ég mig kannski
í ætt viö Axlarbjörn.
Viö áttum
sparimerki
og fluttum
inn í fokhelt
á brúökaupsdaginn
meö eins árs
son okkar.
Veisluborðið var
úr uppsláttartimbri.
Framtíöin
felst í afborgunum.
Litlu veröur
vöggur feginn
— minnugur þess
aö fár gefur
nokkuö sem nemur.
Skáldskapur
og
veruleiki
Nú tíðkast þau mjög hin breiðu spjót-
in, er íslenskur fornkappi látinn segja,
þegar hann sér þaö vopn, sem honum
skal að bana verða. Vel hefur konungur-
inn alið oss, segir annar í annarri sögu
og dregur ör sér úr hjartastað, fylgir meö
innanfita úr brjósti hans.
Slík hreystiyröi hafa lengi þótt góð lat-
ína á íslandi og víöar. Hvort hér er
bókstaflega rétt frá sagt er annaö mál.
Um þaö eru lesendur og flytjendur ekk-
ert aö hugsa. Þeir njóta bara sögunnar.
Á þessu þurfti sögnin aö halda til þess
aö geta borist frá einni kynslóö til ann-
arrar.
Mér koma þessi orð til hugar, vegna
þess aö nú eru sjálfsævisögur og minn-
ingaskáldsögur mjög hjá okkur á
dagskrá. Og þaö er raunar ekki nýtt.
Frægar eru bækur Gunnars Gunnars-
sonar, Fjallkirkjan, íslenskur aöall eftir
Þórberg og Ofvitinn, Ævisaga séra Árna
Þórarinssonar, í verum Theodórs Friö-
rikssonar, Skáldatími Laxness og síö-
ustu minningaskáldsögur hans. Allar
hafa þessar bækur veriö umdeildar og
viða skilið eftir sár, allt merkisrit.
Síöan ég fór fyrir alvöru að rita pistla í
blöö hefur þaö þrisvar sinnum gerst aö
konur hafa til mín leitaö í örvæntingu
sinni vegna ummæla og lýsinga á þeim
sjálfum eöa vandamönnum þeirra í bók-
um. Þetta kom yfir okkur ættmenn höf-
undarins eins og reiöarslag. Hér er rugl-
aö saman skáldskap og raunveruleika. Á
mönnum aö líðast þaö aö gera leynd-
ustu einkamál vandamanna aö verslun-
arvöru? Svo hafa konur þessar spurt.
Hvernig á maöur aö bregöast viö,
þegar fólk sýnir manni slíkt traust? Und-
irritaöur kann illa viö sig í siöferöis-
verndarskikkju.
Fyrst geröist þetta vegna skáldsögu
Indriða G. Þorsteinssonar, næst vegna
minningaskáldsögu Sigurðar A. Magn-
ússonar og nú loks vegna ævisögu forn-
vinar míns Hannesar Sigfússonar. Getur
rithöfundur þagaö þunnu hljóði, þegar
særöir leita til hans í neyö sinni?
Þessar bækur hafa mikla kosti, en
greinilegt er, aö höfundarnir heföu þurft
meira aöhald og gagnrýni áöur en verk
þeirra voru birt. Hið sama má segja um
ágætis bækur Tryggva Emilssonar.
Hér kasta útgefendur höndum aö sínu
verki. Þeir verða að hafa efni á aö geyma
slík handrit óbirt og til gaumgæfilegrar
athugunar a.m.k. eitt ár eftir aö höfund-
ur hefur gengið frá þeim. Og þegar um
samfellurit, eins og minningabækur er
aö ræöa, þarf helst aö gefast tóm til að
skrifa verkið allt áður en byrjað er aö
prenta.
Nú eyða útgefendur milljónum í
skrumauglýsingar um bækur sínar, oft í
öfugu hlutfalli viö vöndun þeirra. Hitt
virðist vera aukaatriöi hjá þeim, hvernig
þeir búa að þeim sem upphafinu valda,
fá þeim handritiö í hendur. Ég gæti trúað
því aö bara auglýsingastofan og teiknari
hlíföarkápunnar, sem þó verða aö teljast
aukamenn, fái margfalt meira fyrir sína
vinnu en höfundur verksins, miöaö við
vinnutíma, og þykjast þeir þó sjálfsagt
ekki ofhaldnir af stnu kaupi.
Fyrir mörgum árum komst rithöfundur
að því, þegar hann var aö reyna aö kría
út ritlaun sín eftirá hjá útgefanda sínum,
aö sá sem kápuna haföi teiknaö, haföi
fengið sitt verk greitt viö afhendingu og
fengið hærri upphæö en höfundurinn
geröi sér von um að fá fyrir handrit sitt,
löngu eftir aö bókin kom út.
Höfundi varö þá að orði: Hvers vegna
geriö þiö útgefendur svona upp á milli
þeirra aöila sem vinna fyrir ykkur?
Útgefandinn svaraði af fullri hrein-
skilni: Þaö er mikið framboð af handrit-
um. Það er mikil áhætta að gefa út bæk-
ur. Káputeiknarinn veröur aö fá sitt.
Þetta er hans atvinna.
Rithöfundurinn, sem sagöi mér þessa
sögu, átti undir högg aö sækja. Hann fór
frá útgefanda sínum orölaus. Ég veit um
fjölda rithöfunda, sem hafa samskonar
reynslu. Ég veit aö þessi saga er sönn.
Hún er aö vísu um þaö bil tíu ára gömul,
en hún gæti eins verið frá liðnu ári.
Jæja. Þaö sem ég var að segja siðast
má kalla innskot. Hér er ekki rúm né
hentugur tími til aö segja allt þaö sem
mér er í huga vegna bóka þeirra Sigurö-
ar A. og Hannesar.
Ég var aö lesa í Morgunbl. athuga-
semd systra hins síðarnefnda. Þær gætu
kannski sagt: Þau tíökast nú mjög hin
breiðu spjótin. En meiri er viðkvæmnin
þar en hjá fornköppunum. Hannes fer of
frjálslega meö viökvæmt mál. Hann lýsir
fööur sínum og sambandi sínu við hann
eins og honum kemur sjálfum vel, vegna
bókageröarinnar. Hér er skáld, sem
gleymir því, aö aðgát skal höfö í nærveru
sálar. Þar hefur hann vonda fyrirmynd
sem Siguröur A. er, og gumiö um vinnu-
brögö Þórbergs viröist og hafa villt hon-
um sýn. Hitt skiptir aftur á móti ekki máli
í bók, sem ekki er sagnfræði, hvort ferö
hefur verið farin 1930 eöa eitthvert ann-
aö ár, eöa jafnvel aldrei veriö farin, eöa
hvort drengur hefur veriö færður í þenn-
an eða hinn kjólinn, í hvaöa húsi viðkom-
andi hefur búið. Verra er hitt, ef dylgjur
eru um siöleysi eða afbrot. Slíkt má ekki
setja í ævisögur, þótt það geti farið vel á
prenti og vakið spennu.
Nú veöur uppi í minningabókum og
skáldsögum sú kynferðisbersögli, sem
því miður hefur fylgt rauösokkutímanum.
Þetta er aö mínum dómi leiöur fylgifiskur
þeirrar stefnu og á ekkert erindi í sjálf-
stæðisbaráttu kvenna. Með róttækni
minnar kynslóðar fylgdi upplýsing um
kynferöismál og mikill lestur sálfræöirita.
Nútíma æska er afvegaleidd meö klámi
og kynferöissvalli. Hamingjuleysi hlýtur
að fylgja óeölilegum kynnautnum. Ég er
hvorki aö predika bindindissemi í þess-
um sökum né skírlífi, heldur alvöru og
trúfestu. Trúin á ofsahamingju kynsvalls
er eins hættuleg nútímafólki og róman-
tíska draumadellan var fyrri kynslóöum.
Lífsreynsla og tilbreytni á þessu sviöi
hæfir vissu aldursskeiði. Lukkast þetta
hjá sumum vegna betri fræöslu um getn-
aðarvarnir. En hér leika menn sér með
eld. Ást og gagnkvæmur skilningur er
undirstaða góðra samfara. Kynnautn
getur veriö annar handleggur. Nútíma-
fólk þarfnast kannski umfram allt annaö
aukinnar mannþekkingar, bæöi til lík-
ama og sálar. Þessa ætti helst aö vera
aö leita í góöum skáldritum og þá ekki
síst í sjálfsævisögum gáfaöra rithöfunda,
en þá mega þeir ekki láta tískustefnur
ráöa penna sínum, eða kaupa sér hylli
meö því aö segja þaö sem fávísir vilja
heyra. Gáfaðar konur eru áreiðanlega
bestu leiöbeinendur karlskálda og rit-
höfunda. En þær eru ekki alltaf í þeirra
hópi, sem skrifa í blöðin eða tala á fund-
um, þó þær geti líka veriö þar.
Jón úr Vör
7