Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1981, Síða 11
Til vinstri: Frá sýningu í Den Frie í Kaupmannahöfn
1907. Dögun Einars Jónssonar er fyrir miöju. Aö ofan:
Sú hliö Ingólfsstyttu, þar sem Óðinn sést. Hann þótti
ekki í samræmi við ríkjandi hugmyndir.
trúarkerfi og dulspeki og ákveöin atriöi í
list Einars, sem í fljótu bragöi mætti
rekja til kynna hans af guöspekinni,
mætti e.t.v. alveg eins rekja til kynna
hans af austrænum trúarbrögöum. T.d.
hugmyndin um endurholdgun, sem ég
tel aö megi sjá í nokkrum verkum Einars
og hann aðhylltist eins og hann getur um
í bók sinni, - er veigamikill þáttur í
lífsskoöun Indverja, en jafnframt er hún
þaö einnig í guöspekinni. Það sem ég vil
segja meö þessu er aö guðspekin er
samsett úr mér liggur við aö segja öllum
trúarbrögöum og mystík og þá sérstak-
lega þeirri austrænu, sem m.a. má skilja
á oröum Blavatsky aö öll trúarbrögö
heföu í sér hluta af hinum upþrunalega
guödómlega sannleika. Þess vegna er
erfitt aö alhæfa um þetta, því þaö veröur
aö gæta mikillar nákvæmni, þegar veriö
er aö setja ákveöin verk inn í slíkt
sérstakt hugmyndalegt samhengi.
Þjóðlegur arfur og jafnvel þjóð-
leg rómantík birtast víða hjá
Einari. Finnst þér þessi þjóöleg-
heit verða á kostnað þess list-
ræna og finnst þér líklegt aö
útlendingar hafi átt erfiðara með
að meta hann fyrir vikið?
Fyrir Einar var náttúrulega engin
þjóölegur arfur eöa tradition til á íslandi,
hvaö varöar höggmyndalistina sérstak-
lega. En þjóölegur arfur birtist engu aö
síöur í verkum hans í þeim skilningi aö
hann sækir viöfangsefni sín stundum í
íslenskar þjóösögur ogi ævintýr eöa í
goöafræöina. Og þetta er einmitt eitt
atriðiö, sem skilur germanska symból-
ismann frá þeim franska, aö sá fyrr-
nefndi er mun bókmenntalegri ef svo má
segja. En Einar er ekki illustratör í þeim
skilningi, aö hann sé bundinn af þeirri
frásögn sem felst í þjóösögunni heldur
umbreytir hann og gefur henni táknræna
eöa allegóríska merkingu. Þannig er
afstaöa hans sem myndlistarmanns
mjög ólík t.d. þeirri afstöðu sem Ásgrím-
ur Jónsson hefur til sömu viðfangsefna.
Hvort þessi þjóölegi arfur sé á kostnaö
þess listræna vil ég svara neitandi, því í
sjálfu sér er engin sjálfkrafa mótsetning
milli annars vegar hins listræna og
þjóölegs arfs hins vegar. Svo er þaö
aftur á móti annað mál aö þaö veröa
bæöi gengisfellingar og gengishækkanir
á slíkum þjóölegum viöfangsefnum og
sérstaklega fyrr á öldinni var þaö
fyrirferðarmikill þáttur í túlkun á list
Einars aö tíunda þjóöleg einkenni í
verkum hans. En þaö verður aö sjálf-
Lágmynd-
irnar sem
áttu að
koma á
fótstall
Ingólfs-
styttu
og styrrinn
varð útaf
Deilurnar um lágmynd-
irnar á Ingólfsstyttu
stóðu um það hvort lista-
maðurinn gæti tekið sér
frelsi í nafni listarinnar til
að vinna úr hugmyndum
eftir eigin höfði — sígilt
deiluefni í listum. — Nán-
ar er fjallað um þetta í
samtalinu.