Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1981, Blaðsíða 14

undirritaður samningur um gerð Ing-
ólfsmyndarinnar. í þessum samningi var
kveöið á um hvaö varöar þessar lág-
myndir, aö þær skyldu veröa á fótstallin-
um, en myndinni Flótta guöanna skyldi
breyta þannig aö hún táknaöi ekki flótta
guðanna undan kristindóminum. Það er
síöan ekki fyrr en 1924, sem Ingólfs-
myndin er afhjúpuö á Arnarhóli og mun
þessi dráttur fyrst og fremst hafa stafað
af fjárskorti Iðnaöarmannafélagsins og
voru þá þessar lágmyndir ekki á stöpl-
inum og mun fjárskortur vera líklegasta
ástæöan fyrir því. En í þessari deilu um
Ingólf var fjallaö um mörg önnur atriöi
en þessar lágmyndir. T.d. voru geröar
athugasemdir af dr. Valtý Guömunds-
syni og dr. Finni Jónssyni í því skyni aö
myndin yröi sögulega rétt, m.a. aö
breyta þyrfti öxinni, búningi Ingólfs og
ennfremur bríkinni, sem hann styöur sig
viö. Sérstaka áherslu lögöu þeir á aö
breyta þyrfti myndinni af Óöni, þar sem
sú mynd brjóti í bága viö allar goösagnir
um Óöin.
Sjónarmið Einars varöandi þaö hvað
er sögulega rétt og um rétt listamanns-
ins kemur vel fram í bréfi, sem hann
skrifar 1906, þar sem hann segir aö fyrst
og fremst veröi myndin að vera „plast-
isk“, það er grundvallarlögmál fyrir allri
myndhöggvaralist, svo kemur hugmynd-
in eöa sagan og síöan publikum. Hann
segir einnig í þessu sama bréfi, aö ef
sagan brýtur í bága viö „plastiken", (þaö
er formgildið,) þá veröur hiö síöara aö
ráöa, því hér sé verið aö ræöa um
minnismerki úr eir, en ekki sögu, sem er
skrifuö á bók. Listsögulega eru þessi
átök athyglisverö vegna þess aö hér er
tekist á um rétt listamannsins að útfæra
verkiö í samræmi við listrænan metnað
og þá kröfu nefndarinnar aö útfærslan
veröi aö vera í samræmi viö ráöandi
hugmyndir sagnfræðinga.
Má ég aö lokum biðja þig að
benda mér á þau þrjú verk
Einars Jónssonar, sem þú hefur
mestar mætur á?
Þaö er nú erfitt aö draga fram þrjú
verk sérstaklega. En ef ég mætti hnika
spurningunni örlítið til og nefna fjögur
verk sem mér finnst sýna vel listrænan
styrkleika Einars og jafnframt þá form-
rænu og hugmyndalegu breidd, sem
einkennir list hans, þá myndi ég nefna
„Öldu aldanna“, „Úr álögum“, „Hvíld“ og
„Fæðingu sálarinnar".
I tKcíandi: IIí. Árvakur. Ucykjavík
Framkv.stj.: Ilaraldur Svcinsson
Uitstjórar: Matthias Johanncsscn
Styrmir (>unnarsson
Uitstj.fltr.: (iísli Sijíurósson
VuKÍýsinKar: Haldvin Jónsson
Uitstjórn: Aóalstru ti fi. Sími 10100
I leit að kryddi og
kristnum mönnum
Síöari þáttur Jóns Þ. Þórs sagnfræöings um Asíuveldi Portúgala á 16. öld
í upphafi 17. aldar hófu Hollendingar og
Englendingar haröa samkeppni viö Portú-
gali á kryddvörumarkaðinum. Þá sam-
keppni stóöust Portúgalir ekki og áriö 1611
var því opinberlega lýst yfir í Lissabon, að
pipar, sem enn var mikilvægasta verzlun-
arvara Indíaverzlunarinnar, væri eina vöru-
tegundin úr Asíu, sem portúgalska krúnan
græddi á.
Þaö geröi verzlunina í Indíalöndum
Portúgölum óhagstæðari en ella, aö þeir
urðu alltaf aö heyja harða samkeppni viö
asíska kaupmenn. Veldi þeirra varö aldrei
svo mikiö aö þeir gætu ráöið verðinu, og
krydd urðu þeir alltaf að kaupa meö gulli.
Sem fyrr segir varö Lissabon mesti
kryddvörumarkaður í Evrópu á 16. öld.
Upphaflega gat hver sem var keypt þar
krydd, en áriö 1503 voru settar reglur, sem
kváöu á um, aö öll sala á austurlenzkum
varningi yröi aö fara fram í Indíahúsinu
svonefnda (Casa da Indía). Árið 1530 var
gefin ut konungleg tilskipun um aö krydd-
vörur mætti aðeins selja í heildsölu.
Lyfjaframleiöendur voru einir undanþegnir
og máttu þeir kaupa í smáskömmtum sem
fyrr. Alla 16. öld var mest af þeim
kryddvörum, sem fluttust til Lissabon flutt
áfram til Antwerpen. Þar hafði portúgalska
krúnan eigin verzlunarstöö og þaöan var
kryddinu dreift um norövestanverða Evr-
ópu. Auðugir fésýslumenn böröust á
kryddmarkaðinum og má þar nefna m.a.
Fuggerana í Augsburg, Affaitadiana og
Gialdana frá ítalíu. Þessir auðugu hringir
voru góðir viöskiptavinir portugölsku krún-
unnar og á síðasta fjóröungi 16. aldar
fengu þeir leyfi til þess að hafa eigin fulltrúa
í Góa og Cochin, þar sem þeir gátu fylgst
með kryddkaupum og hleöslu skipa. Sjald-
an gátu Portúgalir þó uppfyllt gerða
samninga og stafaði þaö oftast af hinum
miklu skipsköðum, sem urðu á hinni löngu
siglingaleið frá Asíu til Evrópu.
Innflutningur Portúgala á öðrum krydd-
tegundum en pipar jókst nokkuð á síðari
hluta 16. aldar, og verðið hækkaði mikið.
Hagnaður krúnunnar var þó minni en efni
stóöu til og olli þar mestu, aö þessar
tegundir voru aö mestu leyti fengnar á
Mólúkkaeyjum og Bandaeyjum, en kostn-
aður viö að senda skip þangaö frá Góa var
mjög mikill. Önnur ástæöa var sú að
portúgalskir embættismenn í Asíu versluöu
oft á eigin spýtur, og sáu þá gjarnan í
gegnum fingur við múhameðska kaup-
menn, sem aftur viku góðu að þeim í
staðinn. Einnig var allmikið um smyglversl-
un þortúgalskra sjómanna. Allt rýrði þetta
hagnaö konungs og um aldamótin 1600
var svo komið, aö Portúgalsstjórn haföi
gefist uþp á að halda fram einokunartil-
buröum sínum í Asíu.
Áriö 1575 misstu Portúgalir bækistöö
sína í Ternate á Mólúkkaeyjum og varö þá
aðstaða þeirra þar á eyjunum mun erfiðari
en fyrr. Þetta bættu þeir sér þó að nokkru
leyti upp með því aö ná undir sig mestum
hluta verslunarinnar á milli Kína og Japan.
Þessi verslun byggðist að mestu á skiptum
á kínversku silki fyrir japanskt silfur og
tóku Portúgalir drjúgan toll af hvoru
tveggja, auk þess sem þeir tryggðu sér
verslunaraðstööu í báöum löndunum.
Bækistöövar Portúgala í Kína og Japan
voru sem fyrr segir í Makaó og Nagasaki,
en svo var þessi verslun arðsöm, aö báðar
þessar verslunarmiðstöðvar uxu úr fiski-
þorpum í blómlegar borgir á skömmum
tíma. í Kína og Japan var einnig betri
markaður fyrir portúgalskar vörur en víðast
annarsstaðar í Asíu og hafði þessi verslun
því einnig mikla þýöingu að því leyti.
Athyglisvert er einnig, að þaö voru Jesúít-
ar, sem ráku verslun Portúgala í Japan, og
sýndi sig þar sem víöa annarsstaðar, aö vel
kunnu þeir til verka þegar Mammon var
annars vegar.
Kristniboö Portúgala
í Asíulöndum
Sem fyrr segir lýsti Vasco da Gama því
yfir við komuna til Indlands áriö 1498, að
hann væri kominn í leit aö kryddi og
kristnum mönnum. Þegar hefur verið skýrt
frá kryddversluninni, en minna var um
kristna menn í Austurlöndum er Portúgalir
komu þangað. Lítill kristinn sértrúarflokkur
var þó á Indlandi, svonefndir tómasarsinn-
ar.
Þegar fregnir bárust til Evrópu um hinn
mikla skara ókristins fólks, sem lifði austur
í Asíu fylltust sannkristnir Evrópubúar
heilagri vandlætingu, og komust að þeirri
niðurstöðu að við svo búið mætti ekki
standa.
í áðurnefndum páfabréfum, þar sem lýst
var blessun yfir siglingum Portúgaia suður
með Afríku voru portúgalskir sæfarar
minntir á, að þeim bæri einnig að snúa
öllum heiðingjum frá villu síns vegar og
koma þeim í náðarfaöm hinnar heilögu
kaþólsku kirkju. Jafnframt lýsti páfi því yfir,
að við kristniboðið helgaði tilgangurinn
meöaliö. Þarna kemur skýrt fram hinn mikli
Heímsmyndin í hugum manna á dögum Kolumbusar. Sjá má aö vitneskja um
Noröur-Ameríku og Noröaustur-Asíu er harla lítil og enn minni um Noröur- og
Suöurheimskautin.
skortur á umburðarlyndi sem jafnan hefur
einkennt kristna menn í umgengni þeirra
við fólk af öörum trúarbrögðum, og vart er
hægt að áfellast portúgölsku sæfarana,
þótt þeir tækju mark á orðum hins heilaga
föður.
Portúgalir hófu snemma aö senda
kristniboða og presta til Asíu en fyrstu fjóra
áratugi 16. aldar fóru þeir sér þó heldur
hægt, og árangurinn varö eftir því. Fæstir
hinna fyrstu kristniboða lögðu á sig að
læra austurlandamál og enn færri kynntu
sér trúarrit Austurlandamanna. Á fyrsti.
áratugum 16. aldar tóku fáir Austurlanda-
menn kristni, og þá helst ekki aðrir en
konur, sem bjuggu meö Portúgölum,
þjónar, þrælar og fátæklingar í borgum.
Hinir síðasttöldu tóku gjarnan kristna trú
vegna þess að þá var þeim gefiö að borða.
Voru þeir stundum uppnefndir og kallaðir
„hinir hrísgrjónakristnu". Árið 1537 var stór
hópur perlukafara í Parava á Indlandi
skírður til kristinnar trúar og þótt sú
kristnitaka hafi án efa verið yfirboröskennd
var hún ekki árangurslaus.
Um 1540 komu fyrstu Jesúítarnir í
þjónustu Portúgala til Asíu og um sama
leyti var farið aö herða kristniboðið. Áriö
1540 voru öll hof hindúa í Góa lögð í rúst
og sama ár gaf varakonungur Portúgala út
lög, þar sem hörð viðurlög voru sett við
iðkun hindúasiös, búddhadóms og mú-
hameðstrúar á þeim landsvæðum er Portú-
galir réöu. Þessum lögum fylgdu reglu-
geröir, þar sem þeim, sem tóku kristna trú
var heitið ýmsum fríöindum á kostnaö
hinna, sem ekki vildu taka trúna.
Allt rangt og skaðlegt
nema kaþólska
Árið 1567 var haldiö kirkjuþing í Góa, þar
sem lagður var grundvöllur að starfsemi og
boðskap kirkjunnar í Austurlöndum. Niöur-
stööur kirkjuþingsins er aö finna í þrem
greinum og eru þær sem hér segir:
1. Öll trúarbrögð önnur en kaþólsk trú
eru röng og skaðleg í eðli sínu.
2. Portúgalska krúnan hefur óumdeilan-
lega þá skyldu aö boöa trúna, og hlýtur aö
beita veraldlegu valdi sínu til þess aö
styrkja hið andlega vald kirkjunnar.
3. Engum má snúa til kristinnar trúar
með valdi eða hótun um valdbeitingu, þar
sem enginn kemur til Krists nema í krafti
kærleika og þakklætis.
Þriðja og síöasta grein þessarar ályktun-
ar samræmdist illa hinum tveimur í fram-
Algengustu siglingatækin fram á 18. öld. Hór e
ýmislegt sem kemur kunnuglega ffyrir sjónir en sum
orðið eftirsóttir safngripir.
14