Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1981, Blaðsíða 2

Með
rússnesku
rósaflúri
Halldór
Vilhjálms-
son þýddi
Valentína Otraskina er
ein af hinum bestu
skrautmálurum Gorod-
éts-héraös. Hér er hún
að leggja síöustu hönd
á skreytingu nokkurra
smíöisgrípa.
Þrátt fyrir það kapp, sem Rússar
hafa á síðustu áratugum lagt á
tæknivæðingu og yfirleitt á alhliða
iðnvæðingu landsins, hafa gamlar
þjóölegar hefðir samt engan veginn
verið lagðar fyrir róða í nútíma
Rússlandí. Ýmsir fornir siðir eru enn
við lýði, og flestar greinar handíða
eru stundaðar allvíða enn þann dag í
dag, einkum þó úti á landsbyggðinni
í Rússíá, þar sem þær byggja á
aldagamalii hefð.
i einni elztu borg Rússlands, Vol-
ogda, ekki ýkja langt noröaustur frá
Moskvu, eru hnýttir hinir fegurstu
knipplingar og þykja hin mestu
gersemi hvarvetna í heiminum.
Skrautleg herðasjöl úr næfurþunnri
ull eru handofin í Pavlovsky Posad,
sem einnig er skammt frá höfuð-
borginni. Trúéskurðarlist stendur með
mikium blóma víöa í landinu, en
einkum þó í norðurhéruðum Rúss-
lands og í Mið-Rússlandi. Svo mætti
enn lengi telja.
Margir kannast vafalaust viö hand-
máluöu rússnesku skrautmunina úr viöi,
sem á síöustu árum hafa verið annaö
veifiö á boöstólum í verzlunum hérlend-
is: tréöskjur, kistlar, bretti, skálar, staup,
matspænir og sleifar máluö í sterkum
litum meö gylltu eða silfurlitu ívafi. Aö
baki þessum munum liggur ævagömul
hefö alþýölegrar rússneskrar skreytilist-
ar. Býsanzkur upþruni leynir sér ekki.
Um þaö bil 15 km frá hinni fornbýlu
borg Gorodéts viö Volgu í Miö-Rúss-
landi eru nokkur allstór þorp á bökkum
Úsóla, þverár Volgu. Þessi þorp teljast
öll til Gorodétshéraös, og nöfn hinna
helztu þeirra eru Ochlébaika, Repino,
Savino, Koskovo og Kúrtsevo. Landslag
er þarna fagurt og þokkafullt; þorpin
standa á vesturbakka Úsólaárinnar, sem
er allhár á köflum og sundurskorinn af
lækjargiljum. Frá ómuna tíð hafa húsin í
þessu héraöi veriö skreytt frá grunni og
upp á mæni meö ríkulegum útskurði:
ævintýralegum blómfléttum og lauf-
sveigum, ungum meyjum, hegrum, hár-
prúöum refum og íkornum, drekum,
styrjum og auk þess alls konar furöu-
fuglum. Á flestum húsveggjunum í hinum
traustlega byggðu, fallegu húsum úr
tilhöggnum bjálkum ber þó mest á
brosmildum vatnadísum og skapgóðum
Ijónum með síöa makka.
Heilt handíðahérað
Gorodétshéraöiö hefur frá fornu fari
veriö frægt fyrir tréskuröarlist þá og
skrautmálun, sem mikiö er iðkuð á
þessum slóöum. Nærri helmingur allra
þeirra skipa, sem hér áöur fyrr sigldu
undir litskrúöugum seglum eöa var róiö
á Volgufljóti, var smíöaöur hér við
borgina Gorodéts. í gjörvöllu Rússlandi
voru í þá daga ekki til fegurri skip, því aö
skiþasmiðir og tréskuröarmeistarar hér-
aösins voru vanir aö skreyta skiþin hátt
Áður en Svíar skiptu frá vinstri
umferd yfir til hægri — áriö 1967
minnir mig, var hafóur uppi slíkur
áróður og kynning þar í landi, bæði
fyrir sjálfri breytingunni og eins fyrir
bættri umferðarmenningu yfirhöfuö,
að fágætt gat talist. Eigi að síður
töldu Svíar að allt að sjö prósent
þjóöarinnar heföu aldrei heyrt á téða
breytingu minnst þegar sá merkilegi
hægri dagur rann upp. Ári síðar varð
samskonar breyting hér meö jafnvíð-
tækri kynningu. En ekki heyrði ég á
það giskað hvað sá áróður heföi farið
framhjá mörgum.
Skáldskapar- og söguhneigó ís-
lendinga getur verið góð þegar hún á
við, en hefur tvíbent forsagnargildi
þegar hagnýt málefni eru annars
vegar. Á nítjándu öld gerðu menn sér
í hugarlund að næstum gervöll þjóðin
væri af konungaættum. Menn lásu
það út úr fornbókmenntunum. Nú á
dögum lesa sumir jafnvel hið gagn-
stæða út úr sömu bókmenntunum: að
íslendingar hafi veriö sá hópur
Skandínava sem síst vildi hlýða
lögum og yfirvöldum, sem sagt eins
konar stjórnleysingjar. Ef bifreiða-
aksturinn hér um slóðir er hafður í
huga hlýtur maður að hallast að hinu
síðarnefnda. Konungleg getur um-
feröin hérna að minnsta kosti varla
talist. Alvarlegasta afleíöing umferð-
arómenningarinnar eru slysin sem
eru óeðlilega tíð og alvarleg og
hlutfallslega tíðari hér en í öörum
löndum þar sem umferö er þó víðast
mun meiri og hraðari. Orsakirnar eru
vafalaust margar. Þó held ég að
ónógri kynningu sé alls ekki um að
kenna. Eða hver kannast ekki við
máttlaus vígorð hjáróma atvinnu-
þrasara eins og: »við verðum öll að
taka á« eða »viö erum þessir hinir« og
fleira í svipuðum dúr? Áhrif þess
konar predikana eru nákvæmlega —
enginl En jafnvel þótt áróöurinn væri
rekinn með örlítiö meiri reisn hygg óg
hann hefði sáralítil áhrif. Grátbros-
legar voru líka umræöur á Alþingi í
vor um lögleiðingu bílbelta: þá kom í
Ijós við athugun að þingmenn notuðu
fæstir slík belti sjálfirl Algengt er að
skella skuldinni á lögreglu. Það hygg
ég ranglátt. Hins vegar er slóðaskap-
urinn hjá dómsvaldinu alveg forkast-
anlegur. Að órannsökuðu máli sýnist
mér það eiga talsverða sök á hvernig
komið er. Dómsvald, sem væri rétt-
látt, röggsamt og fljótvirkt, hefði
drjúg áhrif. Sá óskaplegi hægagang-
ur sem tíökast hjá dómsvaldinu
íslenska felur sjálfkrafa í sér ranglæti
og gerir því hvorugt: að skapa aðhald
né njóta virðingar.
Ekki hallast ég að því aö íslend-
ingar séu að eðHsfari öðru vísi en
aðrir — þvergirðingar sem vilji ekki
hlíta lögum og reglum. Fólkiö er alls
staðar eins. Hins vegar hefur skap-
gerð þjóðarinnar mótast af dreifbýlis-
venjum, aldirnar í gegnum, þar sem
umferð annarra um eigið land gilti
sama og »átroöningur«. Nágranna-
2