Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1981, Blaðsíða 10

Sóiarlag
1915

>«n
Stormboðinn 1906—1948.
Málverkin eru í
anda symból-
istanna og sýna
vel hugmynda-
heim Einars
Symbolistahreyfingunni í Evrópu um og
fyrir aldamótin hefur veriö lítill gaumur
gefinn þar til nú, að fariö er að dusta rykið
af þessum verkum og halda á þeim
sýningar. Germanski symbolisminn er
bókmenntalegri en sá franski og meira í
samræmi viö skoðanir Einars. Málverk
hans hafa fallið í skuggann, en þau eru
mjög athyglisverð, ekki sízt í Ijósi þess,
hvað Einar málaöi fáar myndir.
Haust 1903
Hugmynda-
fræöi
Einars
Jónssonar
En það er rétt aö geta þess að það er í
rauninni ekki fyrr en á síöustu árum, sem
listfræðingar hafa farið að rannsaka
þessa evrópsku symbólistahreyfingu um
aldamótin og að haldnar hafa veriö
nokkrar stórar yfirlitssýningar á verkum
þessara listamanna og má nefna sýning-
una í Torino 1969 og sýningar í London
og París 1972. Eg tel að þessar
rannsóknir og þessar yfirlitssýningar
varpi um margt nýju Ijósi á list og
listsögulegt samhengi Einars.
Finnst þér þeir að einhverju leyti
sambærilegir listamenn, Einar
og Thorvaldsen?
Þaö er í rauninni miklu meira, sem
aöskilur þá heldur en sameinar. List-
söguleg staöa þeirra er ólík og allur
hugmyndaheimur þeirra er frábrugöinn.
Thorvaldsen stendur föstum fótum í
ákveönu tímabili í grísku listinni, sem
hann leit á sem hina einu sönnu
fyrirmynd. Og ég er ekki viss um aö
Thorvaldsen heföi verið ýkja hrifinn af
þeirri afstööu, sem birtist í verki Einars,
„Antiken", eöa Fornlistin, sem hann
sýndi meö sýningarhópnum De Frie í
Kaupmannahöfn 1905. í þeirri mynd
heldur stúlká í grískum stíl á Medúsu-
höföinu, sem samkvæmt goösögunni
geröi alla aö steini, sem þaö sáu, svo aö
túlka má inntak myndarinnar sem
eins konar stríðsyfirlýsingu gegn þeim
hugsunarhætti aö hafa klassísku listina
sem mælistiku. En það er rétt að geta
þess aö Einar eyöilagði síöar þessa
mynd, sem má túlka sem svo, aö hann
hafi skipt um skoöun varðandi fordæm-
ingu sína á fornlistinni. Listsögulegt
hlutverk þeirra var einnig ólíkt. Einar var
brautryöjandi mónumental höggmyndar
listar í íslenskri list, en Thorvaldsen vaf
ásamt fleirum í fararbroddi nýklassík-
ismans á öndveröri 19. öld og liföi og
starfaöi aö mestu í Róm og var jafnframt
eftirlæti evrópskrar yfirstéttar á 19.
öldinni.
Meðal þess sem setur mark sitt á
verk Einars er trúaráhugi og ekki
síst kynni hans af guðspekinni.
Finnst þér þau kynni hafa haft
mikla þýðingu fyrir hann?
Þaö kemur greinilega fram í sjálfsævi-
sögu Einars og ekki síst í þeirri bók, sem
hann nefndi Skoöanir, þar sem hann
birti skoöanir sínar á trúmálum og
listum, aö hann hefur kynnt sér guðspeki
og í bókasafni hans, sem er varöveitt hér
í safninu, má sjá bækur eftir ýmsa af
leiötogum guöspekinga um síöustu alda-
mót eins og Rudolf Steiner, Besant,
Blavatsky o.fl. Ennfremur má minna á
þaö, aö Ásgrímur Jónsson, sem var
návinur Einars, getur um þaö í æfisögu
sinni, aö Einar hafi veriö mikill áhuga-
maöur um guðspeki. Svo þaö er sjálf-
sagt að álíta aö guðspekin, og þá
sérstaklega eins og hún var um síðustu
aldamót, hafi átt þátt í aö móta
lífsskoöun hans. Guöspeki var jú annars
snar þáttur í symbólistahreyfingunni og í
verkum margra þeirra listamanna koma
fram áhrif frá guðspekinni, svo Einar á í
þessum efnum samleið meö mörgum
öörum listamönnum og þessi lífssýn
hans markar honum síöur en svo
ákveðna sérstööu. En þaö er líka
nauösynlegt aö vera varkár þegar greina
á ákveöna þætti í verkum Einars sem
guöspekilega, því þaö er Ijóst að hann
kynnti sér almennt mjög vel ýmis
10