Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1981, Blaðsíða 7

Japan. í hans hlut kom aðeins að mótmæla
og láta í Ijósi hóflega andstöðu.
Þegar maður les aftur yfir hugleiðingar
hans frá stríðsárunum, fær maður þá
greinilegu tilfinningu að keisaranum hafi
næstum orðið það léttir, þegar halla tók
undan fæti fyrir landi hans í hernaðarátök-
unum. Fyrrverandi oþinber starfsmaður í
keisarahöllinni sagði Leonard Mosley,
ævisöguritara keisarans, frá maínóttinni
1945, þegar kviknaði í keisarahöllinni af
logandi braki eftir ameríska loftárás.
„Loksins höfum við orðið fyrir sprengju,”
sagöi Hirohito. „Nú mun fólk loks gera sér
grein fyrir því að ég tek þátt í eldraun þess
án nokkurrar sérstakrar verndar guðanna."
Frá þessari stund fór Hirohito varla nokk-
urntíma úr loftvarnarbyrginu í hallargarðin-
um meðan japanska keisaraveldið var lagt
í rúst af Ameríkönum og Bretum og
sprengjum rigndi yfir ættjörð hans. Og það
var í þessu molluheita loftvarnarbyrgi, sem
hann tók einu sinni ákveðna ákvörðun á
sínum langa ferli. Nokkrum dögum eftir
sprengjuárásina á Hiroshima komu ráðvillt-
ir ráðherrar og örvæntingarfullir hershöfð-
ingjar saman í byrginu. Nokkrir töluðu um
úrslitaorustu, aðrir um skilorðsbundna
uppgjöf. Keisarans beið að tala fyrir munn
þjóðarinnar.
Kófsveittur og taugaóstyrkur í kæfandi
ágústhitanum hóf hann mál sitt: „Ég þoli
ekki að sjá saklausa þjóð mína þjást
lengur. Endir stríðsins er eina leiðin til að
koma á heimsfriði að nýju og létta af
þjóöinni þeirri hræðilegu nauð, sem á
henni hefur hvílt.”
124. japanski keisarinn, kominn í beinan
karllegg frá fyrsta japanska keisaranum,
Jimmu, sem ríkti 660 f. Kr., hafði loks
talað. Og þó að öfgasinnar reyndu aö
stinga undan hljómplötunni með fyrsta
útvarpsávarpi hans til þjóðarinnar og
hermenn fremdu fornfræga kviöristu til
þess að láta í Ijósi skömm sína, var stríðinu
lokið.
Keisaranum var það mikill léttir. En
friönum fylgdi nýtt erfiðleikatímabil, þegar
æðsti yfirmaður bandamanna, Douglas
MacArthur, hershöfðingi, lýsti sjálfan sig
raunverulegan stjórnanda Japans og Hiro-
hito beiö kvíðinn í höll sinni með 300 ekrum
lands á meðan amerískir herforingjar
fækkuöu keisaralegu starfsliði hans úr
7000 í 1000. Þegar litli maðurinn í
Hirohito keisari með fjölskyldu sinni.
Söguleg stund. Keisarinn heílsar þegnum sínum í eigin persónu í fyrsta sinn árið
1946.
stéljakkanum sínum gekk í salinn og píröi
augun í gegnum þykku gleraugun á þennan
ægilega, ameríska stríðsráðherra, varð
MacArthur mjög snortinn. Vegna þess að
Hirohito bað ekki um að fá aö setjast á
valdastól sinn aö nýju, heldur tók á sig fulla
ábyrgö á öllu, sem skeð haföi. „Hann var
arfborinn keisari, en á þessu andartaki var
ég þess fullviss að ég leit fyrsta japanska
herramanninn, sem hafði fullan rétt á aö
kallast slíkur,” skrifaði MacArthur seinna.
Hinn strangi hershöfðingi brosti og nú kom
ekki lengur til greina að ákæra keisarann
fyrir stríðsglæpi. Hann þurfti að skrifa undir
sérstakt skjal, þar sem hann lýsti því yfir að
japanska þjóöin ætti ekki lengur að líta á
hann sem guð. Sjálfur hafði hann látiö í
Ijósi efasemdir, en samt var ekki auðvelt
fyrir hann að semja keisaralega tilskipun
fyrir nýársdaginn 1946.
Þar sagöi: „Böndin, sem tengja oss þjóö
vorri, hafa alltaf verið spunnin af toga
gagnkvæms trausts og ástar. Þau eru ekki
mynduð af eintómum helgisögum og goö-
sögnum. Heldur ekki af þeirri fölsku
hugmynd að keisarinn sé guödómlegur og
japanir æðri öörum kynþáttum og hlutverk
þeirra sé að stjórna heiminum."
Síðan spurði hann konu sína blíðlega:
„Sérðu nokkurn mun? Er ég mannlegri í
þínum augum núna?“
Nú er hann kominn yfir þau skil, sem
aögreina tvo þætti hins keisaralega lífs,
fyrir og eftir. Aftur hefur hann farið út úr
keisarabúrinu til þess að heimsækja
Bandaríkin og Evrópu. Hann fór í Disney-
land, þar sem hann eignaðist Mikka
mús-úr sér til mikillar ánægju og kom í
dýragarðinn í Regent Park í London og
skemmti sér stórkostlega við aö fóðra
stóran pandabjörn.
Á ellidögum býr keisarinn, sem ekki er
lengur guö, í umgirtri höll og á opinberum
skýrslum er hann aðeins 18. ríkasti maður
í Chiyoda-hverfinu í Tokyo. Hann líkist
menntamanni á eftirlaunum og gengur
stirðum skrefum til sjávarlíffræðirannsókn-
arstofu sinnar eftir að hafa horft á
morgunsjónvarpið.
Viö formleg tækifæFi er hann ennþá
ávarpaður „yðar himneska hátign”. Þessi
kurteisistitill er enn notaöur af því Japan,
sem hefur byggt upp víðáttumikið keisara-
veldi bíla og raftækja.
(AMÞ þýddi.)
Kvöldstund
hjá Gunnari M. Magnúss
Hugsun mannsins er
vegabréf til framtíðarinnar
Gunnar M.
Magnúss.
rithöfundur
Einhver kann aö spyrja: Hvaö hefur hann
Jón sett efst í hornið sitt að þessu sinni? Á
þetta að vera einhverskonar nýtísku skáld-
skapur? — Nei, þetta eru áritanir á þremur
oröaspjöldum úr söfnunarkassa í fórum
Gunnars M. Magnúss rithöfundar. Nú,
rúmlega áttatíu og tveggja og hálfs árs,
þykist hann vera oröinn nógu gamall til þes
að ganga frá orðasafni sínu úr vestfirsku
veðurfarsmáli. Hann hefur bundið sig við
málsvæðiö á milli bjarga á Vestfjöröum, frá
Látrabjargi til Horns. Þegar þetta er ritað
eru oröin í söfnunarkassanum orðin eitt
þúsund, en verða aö lokum helmingi fleiri.
Líklega myndi engum manni á jarðkringl-
unni nema áttræðum íslendingi hugkvæm-
ast að taka sér slíkt verkefni fyrir hendur,
— og varla öðrum núlifandi manni á landi
voru en einmitt Gunnari M. Magnúss.
Viö Gunnar erum báðir Vestfiröingar og
þaö hefur lengi staöiö til að ég fengi að
glugga í orðasafniö, enda vill hann gjarna
spyrja, hvort maður kannist viö „aö svona
sé tekið til oröa í þínum átthögum”.
En viö Gunnar höfum um fleira aö tala
en merkingar orða og orðtök. Kunnings-
skapur okkar er orðinn langur, raunar
áratuga gróin vinátta.
Ég hripa á miða sumt af því, sem okkur
fer á milli eina kvöldstund.
Aska. — Það er aska úti, ekki
hvassviðri, en þéttar bylgusur.
Aml. — Þaö amlar rétt við steina, lítil
báruhreyfing. Stillt með ströndum öll-
um.
Amringur. — Léttur hægur vindur,
smásævi, flaðrandi bárur svo sem á
heiöartjörn. Amringur viö skipshlið,
amringur á móti.
Ekki er Gunnar Vestfirðingur að ætt,
þótt fæddur sé vestra og dveldist þar, uns
hann hleypti heimdraganum rúmlega tví-
tugur. Faðir hans var ættaður úr Árness-
og Borgarfjarðarsýslum, móöirin úr Garöi á
Reykjanesi syöra, alþýðufólk. Spurningu
um menningarlegt andrúmsloft á æsku-
heimilinu svarar Gunnar svo:
— Talsvert var af bókum á heimilinu,
Ijóö, rímur, íslendingasögur, þjóösögur og
þýddar sögur, einnig guðsorðabækur. Les-
iö var upphátt og stundum fleira en
heimafólk sem hlustaði og ræddi um efni
bókanna.
— Fórstu snemma aö yrkja sjálfur?
— Ég lærði ungur að draga til stafs,
eignaðist blýant, blek og penna. Amma
mín sendi mér þessa vísu, sem hún haföi
ort:
Gunnar litli blóma ber,
blíður mjög í lundu,
eins og fagur fífill er
fjörs á morgunstundu.
Þegar þetta var mun ég hafa verið innan
viö tíu ára aldur, tók þá strax til viö að yrkja
og skrifa. — Lestrarfélagiö í sveitinni og
þeim þorpum þar sem ég ólst upp var ekkl
stórt, en allt sem þar var las ég auðvitað,
hvort sem það var nú ætlað ungum eða
öldnum.
Þrátt fyrir lítinn farareyri tókst Gunnari
aö afla sér kennaramenntunar. Hann var
kennari viö Austurbæjarskólann í Reykja-
vík í fjölda mörg ár. Fyrsta bók hans,
smásögur, Fiðrildi, kom út 1928. Þegar
hann varð áttræður í síöasta mánuði ársins
1978 taldist honum svo til, að bækur hans
myndu að minnsta kosti vera 50, en síðan
hefur Gunnar sent frá sér eina bók um ísl.
tónskáld, tveggja binda rit um blikksmiði,
eina barnabók, — og fyrir næstu jól kemur
rit um Landspítalann. Geri aörir betur.
En þetta átti ekki að vera afrekatal
Gunnars M. Magnúss. Víkjum aftur að
samtali okkar.
— Viltu helst láta kalla þig sósíalista?
— Þaö skiptir ekki mestu máli hvað
maöur er kallaöur. Aðalatriöið, hvaö þaö
er, sem inngróið er í eðli manns og stjórnar
athöfn hans og stefnu. Ég tel mig vera
jafnaðarmann í einföldustu merkingu þess
orðs og fylgjandi mannúöarstefnu, með trú
á hiö góða og sigur þess.
— Og afstaða þín til trúmála?
— Ég hef kynnt mér talsvert stefnur og
stofnanir, kirkjufélög og trúarbrögð, hvergi
fundiö að mannúöarstefna sú sem ég
aðhyllist komi skýrar fram en í sósíalisman-
um. Sum trúarbrögð boða líkar kenningar
en ekki fremri. Þess vegna má kalla mig
sósíalista og kristinn mann. En ég var svo
lánsamur aö vera fæddur efasemdamaður.
Hugsun mannsins er vegabréf til framtíðar-
innar.
— Ef þú ættir þér ósk sjálfum þér til
handa?
— Þá myndi ég óska þess að fá að
deyja með pennann í hendinni.
Jón úr Vör.
7