Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1977, Blaðsíða 15

Um kirkju-
lega trú ...
Framhald af bls. 7
hans, eilífö hans, er sjálfkrafa leystur af
klafanum. Hann er ,,frelsaóur“ í allri
merkingu þess orðs, frjáls úr viðjum
fánýtrar sérhyggju tímanlegrar veraldar.
Fagnandi er hann ljós heimsins og salt.
Því að líkt er himnariki fjársjóði, er
fólginn var í akri, en maður nokkur fann
og faldi, og i gleði sinni fer hann burt og
selur allt, sem hann á, og kaupir akur
þennan.
Sé nú um það spurt, hvar eða hvernig
hinu nýja lífi í Kristi er lifað, verður eitt
svar öðrum fyrr uppi á teningnum: Til-
beiðsla. Einn saman í launkoíum hjartans
ellegar öðrum tengdur fyrir altari Drott-
ins lýtur maðurinn hinum upprisna Kristi
og lifir eilífð hans og ævarandi raunveru.
Tilbeiðslan er sjálfkrafa vettvangur þess-
ara umskipta. I henni víkur maðurinn til
hliðar, afneitar sjálfum sér, en með þeim
hætti kemst Drottinn að honum með nær-
veru sina. Forgengilegur maður þokar, en
í sæti hans sezt einn, óumbreytanlegur
Guð og ævarandi raunvera hans. Sá
söfnuður Guðs, sem saman kemur í helgi-
dóminum í hans nefni, er þá og í samfélag-
inu við Krist ein, heilög, eilíf kirkja, sam-
ofin Drottni sjálfum, óhagganleg í innsta
eðli sinu eins og hann. — líkami Krists í
verki á jörðu. Oft er guðsþjónustan nefnd
„samfundastaður himins og jarðar“,
endurspeglun þeirrar tilbeiðslu, er fram
fer í eilifð Guðs. Af sjálfu leiðir, að ekkert
það, sem menn aðhafast þessa heims, er
þýðingarmeira en þessi þjónusta, þetta
lotningarfulla bænarhróp, þessi heilaga
messa.
Hér verður ekki dvalið við litúrgisk
fræði, uppbyggingu messunnar, enda eru
þau-efni sem fieiri þeim lík utan verka-
hrings mins og margur betur til þess fall-
inn að fjalla um þann vegsamlega þátt
kirkjulegrar arfleifðar. Ég hef í framan-
skrifuðu máli reynt að fást við innihald og
grundvöll þess leyndardóms, sem tjáður
er í heilagri messu, ef vera mætti, að
einhverjum með þeim hætti tækist að
nálgast hjartarætur kirkjulegrar trúar.
Þegar að þvi er hugað nær lokum máls,
hvar þessi leyndardómur birtist skýrast-
ur, verður ein athöfn ævinlega öðrum ofar
á baugi: Máltíð Drottins, altarissakra-
mentið. Við það hið blessaða borð verður
hópur einstaklinga aó söfnuói og
söfnuðurinn að samfélagi heilagra, hluti
þess mikla flokks allra alda, kynkvísla,
lýða og tungna, er fellur fram, tilbiður
Guð og sameinast honum í helgidómi hans
á himni og jörðu. I helguðum efnum,
brauði og víni, meðtekur maðurinn Krist.
Drottinn Kristur ,,er í “ honum og hann ,,í
Kristi“. Einingin er fullkomnuð. Hið eilifa
hefur stigið inn í timann og lagt undir sig
lendur hverfulleikans.
Margt bendir til þess, að íslenzk þjóð
hafi að nokkru átt þess kost að njóta þessa
helgasta leyndardóms frá upphafi sögu
sinnar til þessa dags. í því tilliti var
kirkjuleg arfleifð lengst af órofin. Á þjóð-
veldisöld varó heilög messa hinnar al-
mennu kirkju smám saman hlutskipti
okkar. Siðbreyting 16. aldar hafði ekki i
för með sór byltingu að því er varðaði
grundvallaratriði þeirrar arfleifðar. I
messusöngbók Guðbrandar Þorlákssonar
segir þannig orðrétt: „Messan i sjálfu sér
er ekkert annað en neyzla drottinlegrar
kvöldmáltíðar, í hverri sorgfullar og veik-
ar manneskjur vegna syndanna skulu
huggaðar verða, fyrir predikan Guðs
heilaga orðs og meðtekning þess heilaga
sakraments vors Herra Jesú Kristi likama
og blóðs“. Slikur var skilningur
evangelisklútherskrar kirkju á islandi í
upphafi, fyrir daga rétttrúnaðar, heit-
trúarstefnu og annarra umdeildra við-
horfa. Tæpast munu menn gerast til að
véfengja þennan skilning enn í dag, frem-
ur en þeir draga i efa gildi Passiusálma
eða annarra gersema kirkjulegrar trúar á
landi hér.
Umgjörð drottinlegrar máltíðar átti
raunar eftir að breytast um sinn. En nú á
dögum leitar íslenzk kirkja þess farvegar,
er tilbeiðslan hneig um hátt á annað ár-
þúsund. t þvi efni sem öðrum er það
hollast að hvíla i faðmi arfleifðar, sem
ekki haggast, á öld, þegar svo margt riðar
til falls. I þessari viðleitni er messusöngs-
bók Guðbrandar Þorlákssonar eðlilegasta
viðmiðun okkar Islendinga. Hún er í senn
styr-kur stofn þjóðlegrar hefðar og vitnis-
burður um kirkjulega trú allra alda og
landa. Þar með er ekki sagt, að hverfa
skuli aftur i forneskju og taka aftur upp
óbreytta hætti löngu liðinna tima. En af
þeim toga, sem lengst og bezt hefur gefizt,
ber að spinna klæói nýrra kynslóða. Stofn-
inn er gamall, þótt laufið sé annað en
forðum.
Ég drap á það í öðrum þætti þessa
greinaflokks, að margur spyrði, hver yrði
samkvæmt framansögðu hlutur þeirra,
sem ekki njóta umræddrar kirkjulegrar
þjónustu og leiðsagnar, hafna ef til vill
hvoru tveggja meðvitað. Sama máli gegnir
um afdrif allra hinna, sem aldrei heyrðu
nefndan Krist og kirkju hans, milljón-
anna, sem búa utan hins kristna heims,
sem svo er kallaður. Að lokum er að geta
þess aragrúa, er borinn var í heiminn
fyrir daga Krists. Hvað um örlög alls þessa
fólks? Hvað um afstöðu kristinna manna
til þess? Er það allt forgegnileikanum
ofurselt? Fer það öldungis á mis við hlut-
deild i eilifð Guðs?
Spurningar sem þessar eru réttmætar
og meira en það. Ég geri ráð fyrir því, að
ýmsir einlægir trúmenn búi við nokkurt
hugarangur þeirra vegna ævilangt. Hitt er
svo annað mál, að oft virðast þeir, sem
fjær standa kirkj'unni, gera sér næsta und-
arlegar hugmyndir um eðli þeirrar
áhyggju. Engu er likara en margur haldi,
að hugheilir kristsmenn hafi það sér til
skemmtunar að skipta meðbræðrum sín-
um í hjálpvæna einstaklinga og helvítis-
börn, hlakkandi- yfir meintum örlögum
hinna síðar nefndu. Slíkar getsakir eru
næsta fjarri lagi. í augum kristins manns
verður umgetinn vandi fyrst og síðast að
áskorun, hvatningu: Mér ber að boða trú,
leitast við aó veita öðrum hlutdeild i
þeirri hvild, sem mér sjálfum var gefin.
Þessi eru að líkindum ósjálfráð viðbrögð
allra kirkjunnar manna, er þeir standa
andspænis ofangreindum spurningum:
Þær kalla á skjótar aðgerðir, ekki vanga-
veltur eða örvæntingu, sizt af öllu mann-
jöfnuó í nokkurri mynd.
Það er þó augljóst, að með þessu er
gátan ekki ráðin. Eftir sem áður eru þeir
næsta margir, sem vísa kristinni trú á bug,
hinir þó enn fleiri, sem aldrei heyrðu
hennar getið. Hvað um þá?
Ég hef nú þrjá sunnudaga i röð reynt að
uppteikna nokkra drætti þeirrar myndar,
sem ég nefni „kirkjulega trú“. Ég dreg
enga dul á það, að lífsviðhorf þetta er
altækt. Það er byggt á þeirri sannfæringu,
að Guð hafi opinberað mannkyni eina
óbrigðula leið tl lausnar úr illum viðjum
forgengileika og dauða, — einn gagnveg
til eilífs lifs. Þessi braut er rudd i eitt
skipti fyrir öll, við einn heimsviðburð,
sem ekki á sér neina hliðstæðu í sögu
manna og mun aldrei eiga. Fyrir þá vega-
gerð þakka kristnir menn einum Guði,
reiða sig á hann og verk hans og alls
ekkert annað. Engum öðrum fulltreysti ég
fyrir lífi mínu og þeirra, sem mér eru
áhendir. Enga aðra leið veit ég til, að hann
hafi opnað en þá, sem trú kirkjunnar
bendir á frá fornu fari til þessa dags.
Hitt mun öllum ljóst vera, að sá Guð,
sem hefur opinberað sig i Jesú Kristi, er
eftir sem áður leyndardómur. Hér er kom-
ið að hinztu og um margt torráðnustu
þverstæðu kristninnar trúar: Opinberun
Guðs i Kristi verður ekki samjafnað við
það, er menn gera visindalega uppgötvun
ellegar ljósta upp leyndarmáli, og hverj-
um, sem vita vill, til hlitar kunnugt. Opin-
berun Guðs í Kristi felur það í sér, að
skapari og endurlausnari himins og jarðar
er I senn afhjúpaður og hulinn. Hann
hefur birt það, sem mér og öðrum vissu-
lega nægir til þess að leysast undan oki
timanleika og eyðingar, en eignast í þess
stað eilíft líf. Hann hefur á hinn bóginn
alis ekki ráðið allar þær gátur, er á hug-
ann Ieita. Það er kunnugt, að hann elskar
mennina og hefur allt til unnið, að þeir
eigi við hann ævarandi samfélag. En
margt það, sem Guð varðar, er mönnum
lítt kunnugt eftir sem áður. Þráfaldlega
verða þeir að láta sér það nægja að sjá
ráðsályktun Guðs sem í skuggsjá, í óljósri
mynd. Margfalt fleira af sama toga vita
menn alls ekkert um og fá ekki að vita
þessa heims, þótt þeir fegnir vildu.
Sá Guð, sem opinberast í Jesú Kristi,
^hefur þannig sjálfur kosið aó takmarka
vitneskju mannanna um sig við það helzt,
sem þeim að fullu endist til eilífs lífs í
honum. Flest annað hylur hann að nokkru
leyti eða gjörsamlega. Það er fásinna af
kristnum manni aó reyna að leysa úr
þeirri spurningu, hvað geymist að baki
slíkri hulu. En eitt hlýtur að liggja i
augum uppi: Guð hefur ekki sett sjálfum
sér takmörk, þótt hann geri þau vatnaskil
á fjallvegum mannlegra eftirgrennslana,
sem hann veit, að bezt eru við hæfi. Hann
sem mælir vetrarbrautir og öreindir af
munni fram, er hátt hafinn yfir umgjörð
mannlegrar skynjunar allrar, þótt hann
hafi að nokkru sniðið börnum jarðar stakk
eftir þeirra vexti.
Af framansögðu er unnt að draga tvær
ályktanir: Hin fyrri er þessi, að af sjónar-
hóli kristins manns verður ekki eygó önn-
ur leið til eilífðar en sú, sem Guð hefur að
eigin vilja og frumkvæði lagt i Jesú Kristi.
Af sjálfu leiðir, að í trú kirkjunnar er að
finna þær vörður, sem börnum hennar ber
að fylgja og benda á, — í trú kirkjunnar
og hvergi nema þar.
Hin síóari ályktunin er svohljóðandi:
Þótt Guð þannig hafi brugðið á loft einum
lykli, sem við vitum, að hann notar til að
opna mönnum luktar dyr eilífðar, verður
það ekki fullyrt f nafni kirkulegrar trúar,
að Drottinn eigi engan l.vkil annan. Hinu
verður að sjálfsögðu enn síður til streitu
haldið, að þess konar lyklar séu margir og
allir jafn góðir. Með slíkum fullyróingum
værum við að taka okkur í hendur úr-
skurðarvald, sem mönnum var aldrei
veitt. Við værum annað hvort að takmarka
almætti Guðs ellegar að eigna honum
eiginleika og úrræði, sem byggð væru á
draumórum mennskra manna, en ekki á
opinberun hans. I hvoru tveggja tilvikinu
værum við að fást við þá „speeulatio
majestatis“, þau heilabrot um hátign Guðs
og leyndardóm, er kristnum manni sæma
sízt.
Af þessum sökum fellur kirkja Krists
fram, krýpur niður, — og lofar Guð fyrir
það, sem henni er gefió. Ótrauð vísar hún
liðssveitum sínum á veginn, sannleikann
og lífið, á Krist hinn krossfesta og upp-
risna. í honum einum á kristinn maður
efalaust gjöf eilífs lífs og er leýstur úr
viðjum hrörnunar og dau<ía.
En alla þá menn, er sneru baki við
kirkjunni ellegar aldrei heyrðu boðskap
hennar, felur kristinn maður þeim Guði,
er gerðist barn i jötu á þessari jörð, en
ríkir í leyndardómi yfir alheimi svo víð-
um, að við fáum hvorki skilið eðli hans né
endimörk. Sárustu ráðgátur mannanna
fær Guð' einn leyst. Þyngstu áhyggjur
okkar axlar hann sjálfur. Því mun fyrir-
bæn bezt hæfa i þeim vanda, sem hér
hefur verið reifaður að lyktun, — bæn
fyrir öllum mönnum, kristnum og ókristn-
um, lífs og liðnum, forn bæn fornar kirkj-
u: Gef þeim, Herra, eilífan frið og lát þitt
ævarandi ljós lýsa þeim.
Þessi bænarorð eru samnefnari þeirrar
vonar, sem fagnaðarerindið kveikir í
brjósti kristins manns. Vonin sú er byggð
á einu saman traustinu til þess Guðs, sem
er Kristur, þess Krists, sem er Guð. Hún
er þeim gefin, er á hann trúa og við þá
miðuð.
En Guð setur voninni engin takmörk.
Hún er heimil hvarvetna, vió allar aðstæð-
ur, svo lengi sem hún lætur sér nægja að
vera von og snýst ekki i mannlegt of-
dramb og staðhæfingar, heldur iklæðist
einvörðungu flíkum þeirrar undirgefni,
lotningar og tilbeiðslu, sem er næring og
lif einnar, heilagrar, eilifrar kirkju um
aldur.
Heimir Steinsson.
Af spjöldum skdksögunnar
EftirJön Þ. Þör
Flestir meiriháttar skákmeistarar eiga sín „stóru mót“ sterk
alþjóðleg skákmót. sem þeir vinna örugglega, oft með nokkrum
yfirburðum. Aðrir eru þeir, sem allir viðurkenna, að eru f
fremstu röð, en aldrei tekzt að vinna stóra sigra. Einn hinna
sfðarnefndu var þýzki meistarinn von Bardeleben. Hann var af
prússneskum aðalsættum og var uppi á 19. öld. Von Bardeleben
náði oft ágætum árangri f öflugum mótum, varð t.d. f f jórða sæti f
Frankfurt am Main 1887 og í Breslau 1889. 1 Bradford 1888 varð
hann f þriðja sæti, en öll þessi mót voru á meðal hinna öflugustu,
sem háð voru á 19. öldinni. Eins og áður sagði var von Bardeleben
af aðalsættum og sem slfkur var hann allvel fjáður. En ástin á
skáklistinni yfirgnæfði allt og hann yfirgaf ætt sína og óðui og
gerðist atvinnumaður f skák. En smám saman léttist pyngjan,
sigrarnir komu ekki sem hann hafði vænzt, og svo fór að lokum að
hann átti ekki annars úrkosta en að tefla fyrir mat sfnum á
kaffihúsum Berlfnar. Að lokum þraut von Bardeleben þolin-
mæðina, hann henti sér út um glugga og lét lífið. Heldur
dapurleg örlög, en hér kemur ein af skákum þessa ágæta
meistara, hún var telfd á skákmótinu f Bradford 1888.
Hvftt: v. Bardeleben
Svart: Mackenzie
Fjögurra riddara tafl
1. e4— e5, 2. Rf3 — Rc6, 3. Rc3 — Rf6,4. Bb5 — Bb4, 5. 0-0 — 0-0,
6. d3 — d6, 7. Bxc6 — bxc6, 8. Rce2 — h6, 9. Rg3 — Bc5,10. c3 —
Bb6, 11. d4 — exd4, 12. Rxd4 — Bxd4, 13. cxd4 — d5, 14. e5 —
Re4, 15. Dc2 — Rxg3, 16. hxg3 — De8, 17. Bd2 — f5, 18. Hacl —
Bd7, 19. f4 — De6, 20. Ba5 — Hfc8, 21. Hf3 — h5, 22. Ha3 — Kf7,
23. Kf2 — De7, 24. Dc5 — Dxc5, 25. Hxc5 — Hcb8 26. b3 — Hb7,
27. Bd2 — Hb5, 28. Hxb5 — cxb5, 29. Ha6 — c6, 30. Bb4 — Ke6,
31. Bc5 — Be8, 32. Hxa7 — Hxa7, 33. Bxa7 — Bd7, 34. Ke3 — Bc8,
35. Kd3 — Kd7, 36. Bb6 — b4, 37. Bc5 — Ba6+, 38. Kc2 — Bfl, 39.
Bxb4 — Bxg2, 40. Bel — Bfl, 41. Kc3 — Ba6, 42. Kb4 — g6, 43.
Kc5 — Bd3, 44. Kb6 — Bc2, 45. a4! — Kc8, 46. a5 — Bxb3, 47. a6
— Kb8, 48. e6 — c5, 49. dxc5 — d4, 50. e7 og svartur gafst upp.