Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1977, Blaðsíða 13

arninum stóra, þar sem snarkar
og logar, lér hún landið sitt aftur,
hafnarbakkana baðaða í sól,
bylgjandi sykurekrur og maís-
stöngla, sem sveiflast tígullega í
gullnum rykskýjum. Hún sér
hljóðar siðdegisstundir, glugga-
skýlur, hálmfléttur og kvöld í
stjörnuskini með ljósbjartar
flugur og milljónir smárra
vængja, sem þýtur i innan um
blómin og í þéttriðnum möskvum
flugnanetanna.
Og a á meðan hana dreymir
framan við logana, líða vetrar-
dagarnir hver af öðrum, þeir
verði sífellt styttri og sifellt
myrkari. Á hverjum morgni er
einn kólibrifugl tekinn dauður út
úr búrinu. Loks eru bara tveir
eftir, tveir með grænar fjaðrir,
sem kúra sig hvor upp að öðrum
úti í horni.
Þennan dag hefur litla kreóla-
stúlkan ekki getað risið úr
rekkju. Kuldinn smýgur gegnum
merg og bein og dregur úr henni
allan mátt. I herberginu er skugg-
sýnt og drungalegt. Frostið hefur
þakið gluggann þykkri,
ógagnsærri slæðu. Bærinn er líf-
vana og utan frá hljóðlátum
götum heyrist ámátlegt væl i
gufuknúnum snjóskafara.
Stúlkan hefur ofan af fyrir sér
með þvi að lát láta glitra á pallí-
ettur, sem hún hefur geymt i
pússi sinu og horfa á sig í
speglum að heiman, sem hafa
indíánafjaðrir allt í kring.
Vetrardagarnir líða, og verða
sifeilt styttri og sifellt myrkari.
Litla Kreólastúlkan liggur á
knippluðum rekkjuvoðum og
þjáist af heimþrá og harmi. Það
hryggir hana mest, að hún getur
ekki horft á eldinn úr rúmi sinu.
Henni finnst, sem hún hafi glatað
föðurlandi sinu i annað sinn. Við
og við spyr hún: — Logar ekki
eldur hérna?
— Jú, jú, litla vina, víst er
eldur hérna. Það logar glatt i arn-
inum. Heyriróu ekki, hvernig
snarkar í viðnum og greniköng-
lunum. Sjáðu bara, sjáðu. En
hvernig sem hún reynir að teygja
sig, er það til einskis. Eldurinn er
of langt frá henni, hún getur ekki
séð hann og fyllist örvæntingu.
Kvöld nokkurt liggur hún á svæfl-
inum sínum, föl og hugsi, og
beinir sem endranær sjónum að
eldinum ósýnilega. Þá kemur
vinúr hennar til hennar, tekur
einn af speglunum sem eru við
rúmið og segir.: — Langar þig að
sjá eldinn, ljúfan mín, jæja,
bíddu þá. Hann krýpur á kné
framan við arininn, og reynir að
senda henni með speglinum
endurskin af töfraeldinum.
— Sérðu hann?
— Nei, ég sé ekki neitt.
— En núna?
— Nei ekki enn.
En allt í einu fær hún geisla-
bjarma beint framan í sig, og
hann umlykur hana á svipstundu.
„Ó, ég sé hann“, segir hún himin-
lifandi, kreólastúlkan litla og
deyr hlæjandi með tvo litla loga
djúpt inni í augunum.
- Einbeitni og
átthagotryggð . . .
Framhald af bls. 9.
skrínukost en var stundum sendur
matur héðan, þvi heldur mun hafa
verið þröngt í búi hjá honum enda var
hann þá ekki orðinn frægur eins og
síðar varð. Ég held hann hafi viljað
launa fyrir sig með þessum málverk-
um.
Þau laun hafa vaxið drjúgum í verði
síðan þau voru afhent.
Engar áætlanir
fram í tímann
Það er komið miðnætti þegar við
kveðjum Þórdísi Ólafsdóttur og höld-
um frá Núpum. Auðheyrt er að litið
hefur orðið úr svefni hjá spörfuglunum
enda hábjört sumarnótt og mesti anna-
tími í þeirra búskap. Hér eru þeir
öruggir um sig því enginn köttur er á
heimilinu. í Núpalæknum, sem rennur
breiður og lygn fram með hlaðvarpan-
um, eru sporðaköst og sílalæti svo létt
og kvik að ætla mætti að þar væri
stunduð fiskirækt. En svo er ekki,
enginn fiskur hefur verið veiddur þar
og er heldur ekki svo stórvaxinn að það
tæki þvi. En lífið í læknum er samt eitt
af því sem tilheyrir staðnum og ekki
mætti vanta í umhverfi heimilisins.
Þórdís hefur dvalist um langt að 40
ára skeið hér á Núpum. Ólíklegt er að
hún hafi í hyggju að fara héðan að svo
stöddu?
— Ég geri engar áætlanir fram í
tímann, segir hún. Ég læt hverjum
degi nægja sína þjáning og ánægju. Ég
er búin að vera hér lengi og hér vil ég
helst vera á meðan ég get; þegar það
verður ekki hægt lengur er fljótgert að
breyta til, selja jörð og bú. Með því að
hafa búið nógu smátt í sniðum hef ég
meiri von um að fá hjálp góðra
manna með þau verk sem ég ræð
ekki við hjálparlaust. Ég vil heldur ekki
hafa fleiri skepnur en svo að ég geti
látið fara vel um þær, segir Þórdís að
lokum.
Almennt mun álitið að konur standi
verr að vígi við að annast sveitabúskap
upp á eigin spýtur en karlar. Það má til
sanns vegarfæra, sé miðað við reynslu
Þórdisar á Núpum. En einbeitni hennar
og átthagatryggð sanna, að þrátt fyrir
annmarka þurfa konur ekki að yfirgefa
bú sin og átthaga, þótt ástæður þeirra
breytist. Þórdísi óskum við þess að
mega enn um sinn una við bú sitt og
heimili á Núpum.
vann að hinum stóru, djúphugsuðu verk-
um sinum hefði verið slik, að hann hefði
orðið að útiloka allt annað. Mér fannst vel
af sér vikið að geta gert slíkt árum saman,
svo margar hugmyndir, sem hlutu að
sækja að hverjum höfundi — en þegar
verkinu var lokið hlytu hugmyndirnar að
streyma að og þá yrði þrautin þyngri að
velja og hafna.
Um Sigurð var því þannig farið, að hann
lagði svo mikla alúð við verk sitt, lifði
persónur sínar innan frá, gerði sálarlífi
þeirra svo ítarleg skil, að þær hlutu að
verða honum samgrónar. Mér fannst ekki
undarlegt, þó að tómleiki sækti að honum
eftir að hafa lokið stórverkum sínum, svo
sem Golgatabókunum og þrílógíunum báð-
um, sú fyrri hefur verið talinn tindurinn á
fyrri hluta bókmennta-tímabils S. Ch., en
hin seinni gnæfi yfir sfðara bókmennta-
tímabilið og ef til vill allt, sem honum
auðnaðist að leggja fram til norskra bók-
mennta. Hafa ber í huga, hve mikið af
tima S. Ch. fór í svokallað brauðstrit,
ennfremur varð hann fyrir miklum veik-
indaáföllum sem drógu úr afköstum hans.
Eg vík aftur að þvi, hve langan tíma
hann lifði i sögum sinum með sömu per-
sónunum, oft i því umhverfi þar sem hann
var heimamaður — smábænum. Það hlaut
að vera nauðsynlegt, nánast óhjákvæmi-
legt, að taka sér hlé eftir átakamikla upp-
lifun. En vita ekki hvað við tæki, þurfa ef
lil vill að grafa fram úr djúpi hugans nýtt
verkefni að því siðasta fullloknu — fannst
mér sem næst með ólíkindum.
Eitt sinn sagði Maggen mér að Sigurður
hefði ákveðið að verða við málaleitan
blaðs að senda þvi efni, það mun hafa átt
að koma í jölablaði eða öðru viðhafnar-
miklu fylgiblaði. Sigurður hafði ekki
áhuga né upplag fyrir því að afla sér
tekna með blaðaskrifum, svo slik hjálpar-
lind kom naumasl til greina, þegar hann
valdi milli þess að starfa eingöngu sem
rithöfundur eða gegna jafnframt fulltrúa-
starfi sínu. '
„Sigurður er að velta fyrir sér, hvaða
efni hann eigi að taka fyrir blaðið, líklega
verður það endurminning."
Orð hefur verið á þvi gert, að S. Ch. hafi
verið orðfár um verk sin, ég get vel skilið
að hann hafi komið sér hjá skrafræðum,
sem honum hafi þótt fánýtar. Skáldskapur
hans var ekki þess eðlis að gefa tilefni til
hversdagslegra umræðna. En ef hann á
annað borð ræddi þetta efni fannst mér
það gert af undanbragðalausri einlægni.
Það var S. Ch. fagnaðar- og nánast undr-
unarefni, að sigur hans i „stóru sam-
keppninni“ skyldi verða til þess, hve les-
endahópur hans óx, þessi þróun var því
mikilvægari sem þarna var ekki um neitt
stundarfyrirbæri að ræða. Honum var það
vissulega ljóst, að verk hans voru þung-
skilin og útheimtu bæði bókmenntaþroska
og áhuga fyrir sálkönnun. (Orðið er hér
ekki notað í strangvisindalegri merk-
ingu). Hann hafði verið skáld hinna „út-
völdu“ og ekki lagt sig fram um að vinna
sér lýðhylii. Það var honum dýrmætur
sigurvinningur, að fólkið lagði sig sjálft
fram um að lesa og njóta verka hans.
Fyrsta bók hans bar nafnið Seireren,
varla hefur hann þá órað fyrir því, að
hann mundi eiga eftir að bera þetta nafn,
svo að ljómi léki um.
S. Ch. sagði mér, að þegar hann hefði
lesið auglýsinguna um „Den store
nordiske romankonkurranse," hefði ekki
flögraó aö honum að taka þátt í henni.
Hann leit svo til, að verið væri að slægjast
eftir skáldsögu, sem gengi í fólk og seldist
i risaupplögum. Bækur hans voru ekki á
þvi plani. Og liann vár einmitt að ljúka
verkefni, sem var hádramatískt og trag-
iskt: „En reise i natten“, og vissi ekki hver
afdrif þess yrðu.
Ekki var ólíklegt að hann væri þreyttur.
honum hafði orðið vel til náms- og starfs-
dvalarstyrkja erlendis, og mætt frábærunt
skilningi yfirboðara sinna við pósthúsið,
svo að hann gæti notfært sér þessa styrki
eins og til var ætlast, hann brást ekki hvað
þetta snerti og hlaut því það álit, að þenn-
an höfund væri vert að styrkja.
Fri hans frá einu starfi til að geta þvi
betur einbeitt sér að öðru voru þraul-
skipulögð, ritstörf hans stóðu yfir þann
tima dagsins, er honum þótti bezt henta,
jafnvel á kvöldin ef því var að skipta,
tómstundum var varið til að sækja leik-
sýningar, listasöfn og hvað annað, er Sig-
urður taldi sér til menningar- og yndis-
auka.
Undanþegnar hinni ströngu dagskipan
hans og gjörnýtingarreglu voru dvalir
hans i París og Róm, þar lét hann eftir sér
að umgangast aðra listamenn, ganga með
þeim á gleóimót, eiga frjálsari stundir en
endranær. Hann varði tíma til frönsku-
náms, sem hann hafði nokkuð lagt sig
eftir áður.
Eins og áður er að vikið voru hinar
skemmri utanlandsdvalir S. Ch. á Norður-
löndum og i Þýzkalandi fyrst og fremst
farnar til að vinna ósleitilega að ákveðn-
um verkefnum, ekki er því undarlegt, þó
að Sigurður hafi gengið allhart nærri sér
við skriftir, þar sem hann líka kom frá og
hvarf aftur að tviskiptri vinnu heima.
Ekki finnst mér ólíklegt, að áhugaleysi
S. Ch. á skáldsagnakeppninni hafi að ein-
hverju leyti, ómeðvitað, ef til vill, stafað
af þreytu. Frá þvi að fyrsta bók hans:
„Seireren“ (1915) kom út höfðu bækur
hans rekió fiver aðra jafnt og þélt, það
voru skáldsögur, leikrit og eitt smásagna-
safn, er hann nefndi „Idyllen om Sander",
hann gaf ekki aftur út smásagnasafn.
Tvær bækur hans, er komu út undir sitt
hvoru heiti voru siðar sameinaðar undir
nafni hinnar seinni og nefndar Golgata-
bækurnar. Þá má geta þrilógiu hans, hver
saga með sérnafni en siðar voru þær allar
nefndar „Riket". Fleira skal hér ekki talið
nema minnst á siðustu bók hans á
fimmtán ára höfundarferli, leikritið: „En
reise í natten", svo nýtt og nærstætt, svo
miklum vonum bundið, að ekki er fjarri
að ætla, að S. Ch. hafi gefið samkeppninni
minni gaum, vegna þess, að hugur hans
var við annað bundinn, ef til vill hefur
hann heldur ekki tekið samkeppnina eins
alvarlega og hún var meint, og hefur verið
lítillega vikið að því hér að framan.
Þegar hér var málum kontið sótti S. Ch.
um sex mánaða orlof frá pósthússtörfum.
Ekki hef ég séð þess getið, að hann hafi
hlotið utanfararstyrk á þessu timabili, það
er eins og forsögn, að hann skyldi leggja í
svo mikinn kostnað; þvi að fjáður var
hann naumast, þó að hann hefði lagt svo
hart að sér. Annað bar til nýlundu. Nú
hugðist hann ekki setja sér strangar
vinnuáætlanir, heldur verja tíma sinum
til þess, er hann nefndi að auðga anda
sinn. Hann ætlaði að taka upp þráðinn frá
æskuárunum og sökkva sér niður í lestur
bókmennta, og aó sjálfsögðu njóta þeirrar
listar, sem hann ávallt hafði sótt eftir
hvenær sem aðstaða leyfði. Þá ætlaði
hann sér að eiga óbundin samtöl við fólk i
ýmsurn starfsgreinum og „manninn á göt-
unni“ í fáum orðum sagt, förin var gerð til
að njóta bæði menningar og þjóðlffs, þar
sem hann dvaldist, og létta af sér helsi
reglubundinnar skylduvinnu að viðbættri
þeirri vinnu, sem hann hafði svo lengi lagt
á sig hlifðarlaust.
Þegar S. Ch. sagði mér frá því, hvernig
það atvikaðist, að hann steypti sér út i að
skrifa sögu til aó senda til samkeppninn-
ar, kom að sjálfsögðu ekki til tals getgátur
minar um þreytu hans og þörf hans til að
slaka á, en þó í menningarlegu andrúms-
lofti þar sem hann gat setið við listalindir.
S. Ch. dvaldi i hóteli i Berlin og tók
lifinu með ró eftir sinum hætti. Mér
fannst stórkostlegt að geta búið við hötel-
þægindi og varið tima sinum aö vild, mér
fannst sem ég hefði farið svipað að og
Sigurði, ef ég hafði átt sömu kosta völ.
Honum barst blað að heiman, og i þvi
var tilkynning frá „Den store nordiske
romankonkurranse", fresturinn rann út
eftir þrjá mánuói, skilafrestur til febrúar
1931.
Svo hefur mér helzt skilist að söguefni
hefði bókstaflega fallið ofan í penna Sig-
urðar og hann hófst þegar handa, og nú
varð hann að breyta gjörsamlega um
vinnutækni, frá því að gefa hverri bók
sinni svo góðan tima, sem hún þurfti varð
hann nú allt í einu að etja kappi við
timann. Hann skrifaði á ótrúlega skömm-
um tima frumgerð sögunnar og skildi
hana eftir í Þýzkalandi, þegar hann fór til
jólahalds i Drammen, ekkert vinnukapp
skyldi spilla þeirn samverudögum.