Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1977, Blaðsíða 11

Fangelsisbyggingin í Rahway
Unglingar fylgjast með mönnum í búrum.
vörðunum hérna er hann lokaður
inni í klefanum allan daginn.
Þið eigið ekki kost á neinni
menntun hérna. Og það ræður
enginn gamlan tugthúslim í
vinnu. Hvað ætlið þið þá að gera,
ef þið fáið hvergi vinnu, þegar þið
sleppið loksins út eftir 5, 10 eða
20 ár? Það er ekkert að gera —
nema brjótast inn og lenda hérna
aftur! Skiljið þið það ekki, að lífið
er farið i súginn, ef maður lendir
i fangelsi? Frelsið er það
dýrmætasla, sem hægt er að
svipta mann. Og ekkert getur
bætt manni það upp. Hérna
eru menn lokaðir inn í klefum í
20 tima á sólarhring, jafnvel
lengur. Og þegar þeim er sleppt
út ntega þeir ekki fara nema
nokkra metra, komast aldrei út
fyrir fangelsið, geta aldrei verið
einir með sjálfum sér. Svona er
þetta i öllum fangelsum. Látið
ykkur skiljast það, að lífinu er
lokið, þegar rnaður er korninn í
fangelsi".
Yfirlesturinn hafði staðið í tvo
tíma samfleytt. Unglingarnir
höfðu setið grafkyrrir allan
timann; þeir höfðu ekki einu
sinni litið hver á annan eða
hvíslazt á. Það var greinilega úr
þeim allur vindur. Lifstiðar-
fangarnir gengu út af sviðinu.
Einn fangavörðurinn sagði ung-
lingunum, að fangarnir fengju
engin friðindi fyrir það að koma
frant á fundunum. Enginn þeirra
gæti sótt um náðun fyrr en eftir
15 ár — og væri þó engan veginn
víst að þeir yrðu náðaðir þá.
„Þegar þið farið út“, bætti hann
við, „fara þeir aftur inn i klefana
sína“.
í þvi, að fangarnir gengu út úr
salnum sneri einn þeirra sér við
og sagði: „Þið skuluð minnast
þess, aó fangelsi eru engir barna-
leikvellir. Tveir gamlir vinir
Tnínir lentu hérna. Annar framdi
sjálfsmorð. Hinn var drepinn i
ryskingum. Flestir, sent hingað
koma, eru drepnir — einhvern
veginn".
Það voru hljóðir og hógværir
unglingar, sem gengu út úr
fangelsinu....
Lífernisfræði
í Ævintýrum
H.C. Andersen
„Lærðu að þekkja mennina.
Jafnvel f hinum vonda er part-
ur af guði, sá partur, er sigra
ntun og slökkva eldsloga
helvftis."
H.C. Andersen (bls. 296, II,
Sögukorn)
Enginn er svo illur að ekki
sé til einhver guðdómsneisti í
sál hans. Og þessi guðdóms-
neisti, sem leynist í sál hvers
manns, í sál hvers illmennis og
jafnvel í sál hvers djöfuls í
hinurn verstu vítum, gerir
hinum guðlegu verum það
kleift, að bjarga jafnvel hinum
verstu verum að lokum, og
koma þeim á lifsins leið.
Hver ein lífvera hefur átt
upphaf lífs sins, fyrir samein-
ingu tveggja fruma eða frjóa
frá föður og móður, og sú
sameining hefur aldrei að öllu
verið án ástar foreldranna, og
ást þeirra er ævinlega brot eða
neisti guðlegrar ástar, því ást
hinnar æðstu veru á sér bústað
i hverri lifveru, og við
sameiningu karls og konu sem
leiðir til afkvæmis er hin
guðlega ást ætið til staðar.
Hver maður fær við getnað
sinn og í vöggugjöf, einhvern
hluta hinnar æðri elsku, sem
hver lifvera verður raunar
aðnjótandi um alla sína ævi.
Jafnvel þótt einhver fjar-
lægist guð svo sem mest má
verða, bæði hér á jörðu og i
verstu vitum annarra hnatta,
mun þó ætið einhver guðdóms-
una, sem gekk á brauðinu er
ákaflega lærdómsrik, og i góðu
samræmi við það, sem nú má
vel skilja út frá kenningum dr.
Helga Pjeturs. Stúlka þessi,
sem hét Inga var illa innrætt
frá barnæsku. Ilún hafði yndi
af að kvelja skordýr, og með
aldrinum óx henni drambsemi
og ofmetnaður, enda var hún
falleg og átti falleg föt. En það
sem gerði út um örlög hennar
var það, að eitt sinn sendu
húsbændur hennar hana með
stórt brauð, til að gefa fátækri
móður hennar, og er mýrar-
bleyta varð á leið hennar kast-
aði hún brauðinu niður i bleyt-
una og steig svo á brauðið, til
að þurfa ekki að öhreinka
fallegu skóna siná. Og hér var
mælirinn fullur. Ilún sökk
niður í mýrina, og lenti niðri i
viti þar sem hennar beið
ólýsanlegur öfögnuður og lang-
varandi þjáningar. Er þeirri
dvöl lýst i sögunni. En þar sem
hún dvaldi þarna í víti, heyrði
hún allt, sem um hana var rætt
á jörðinni, og allir töluðu i'lla
um hana, og enginn vorkenndi
henni, þótt allir þættust vita
hvar hún væri niðurkomin. Að
lokum var eitt barn, sem grét
yfir örlögum hennar og varð
þetta heldur til að mýkja skap
stúlkunnar.- Og heilli manns-
ævi siðar, þegar barnið, sem
grátið hafði var orðió gamal-
menni og lagðist til hinstu
hvildar, þá bað sú gamla kona
fyrir stúlkunni, sem hún vissi,
Eftir Ingvar Agnarsson
neisti, einhver ögn af kærleika
eiga sér bústað innst í hugar-
fylgsnum hans. En svo djúpt
getur orðið á þessum neista, að
ekki tendrist ljós þar af, fyrr
en að afstöðnum óumræðileg-
um þjáningum, og miklum til-
raunum hinna lengra komnu
til hjálpar. Þvi slíkt mun vera
eðli lifsins, að enginn sem lent
hefur í íllum stað, og haldið
þar áfram illu athæfi sínú, get-
ur snúið við til réttar áttar,
fyrr en hugarfarsbreyting hef-
ur átt sér stað. Og oft gerist
það ekki, fyrr en að afstöðnum
miklum og löngum þjáningum.
Ævintýraskáldið fræga H.C.
Andersen, hefur skilið vel
þetta eðli lifsins, aó „partur af
guði“ sé í hverjum manni, eins
og vel kemur fram i tilvitnun-
inni hér á undan. Dg i annari
sögu hans „Stúlkan sem gekk á
brauðinu", kemur fram næm-
ur skilningur hans i því, að úr
víti verður ekki bjargast án
hugarfarsbreytingar, og ekki
án þess aö utanaðkomandi
hjálp komi til. Hygg ég, aó hið
mikla skáld, hafi verið manna
fyrstu til að skilja þetta lifslög-
mál. Þvi lengst af hefur það
verið trú manna, að ekki yrði
með neinu móti losnað úr víti,
fyrir þá sent þangað væru
komnir á annað borð.
Saga Andersens um stúlk-
að svo lengi hafði verið í víti
stödd. Og bæn þessa garnal-
ntennis þýddi óvildarklakann
i sál hinnar langþjáðu stúlku,
og þá losnaði hún úr fjötrum
sinum, og komst upp í sólskin
jarðarinnar í liki litils og óásjá-
legs fugls, sem fyrirvarð sig
fyrir útlit sitt, og reyndi að
verða ekki á vegi annara fugla.
En‘i huga stúlkunnar, sem nú
var i líki litla fuglsins, var
orðin algjör breyting. Nú vildi
hún allt gera til aö hjálpa öór-
um. Og er veturinn kom,
leitaði hún matar alls staðar,
og aðeins litils af honum neytti
hún sjálf, en gaf öðrum fugl-
um allt, sem hún gat tínt. Með
þessari miklu fórnfýsi sinni
gat hún satt marga svanga
fugla og bjargað lifi þeirra. Að
lokum breyttist hún i hvitan
fagran fugl, og börnum, er sáu
hana á flugi yfir vatni einu,
sýndist hún svifa inn i sólina.
Þetta er að visu ævintýri, en
eigi að síður felur það í sér
sannleika, svo mikilsverðan,
að allir ættu að hafa hann i
huga og haga lifi sinu eftir því.
„Hvers virði er það
manninum, þótt hann eignist
allan heiminn, ef hann fyrir-
gerir sálu sinni", stendur i
hihliunni.
Ekkert er eins véigamikið
Framhald á bls. 16.