Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1977, Blaðsíða 5

bókmenntir og að rekja sig fræðilega til
öndvegisbókmennta. Hann undraðist
ekki, þó að ég læsi hið þunga verk hans:
Indgangen, Sverdene og.Riket, síðast kall-
að einu nafni: Riket, en hann brosti viður-
kennandi, þegar „norska mamma“ mín
sagði honum að hún væri að lesa þessar
bækur, hann fór nærri um að hún væri
vön annarskonar lestrarefni. Reyndar var
það svo, að frægð sú, sem honum hlotnað-
ist fyrir verðlaunasögu sína stækkaði til
muna lesendahóp hans. Það vakti honum
að sjálfsögðu mikla ánægju, að hann næði
til fólksins, svo viðs fjarri sem hann var
því að sækjast eftir almenningshylli með
þvi að skrifa auðveldar bækur.
Fyrstu bók sina (1915) nefndi hann
Seireren, þótt hann setti merkið hátt,
hvað listræn vinnubrögð snerti, og örvað-
ist af viðurkenningu, hefur hann varla
órað fyrir þvi, að hann ætti eftir að bera
það nafn, sem hann hafði gefið sinni
fyrstu bók.
Verðlaunin og þær auknu tekjur, sem í
kjölfar þeirra færu gérði það sannsýni-
legt, að S. Ch. inundi snúa sér alfarið að
ritstörfum, hann var þá fertugur að aldri
ástæða var til að ætla, að hann ætti fram-
undan langan starfsferil, hreint ekki ólík-
legt að hann ætti sín beztu verk ósamin.
Svo var og að stórverk var framundan,
seinni þrilógía hans, þroskasaga skáldsins
Jörgen Vendt. S. Ch. hefur sennilega vak-
ið undrun margra með því að halda áfram
starfi sínu hjá pósthúsinu i Drammen.
Hvort sú ákvörðun S. Ch. að halda
áfram föstu starfi hefur kostað hann
mikla sjálfsafneitun, get ég ekki svo mikið
sem rennt grun i. Ég býst við, að hann hafi
litið á pósthúsið í Drammen sem hinn
fasta bakgrunn. Á unga aldri hafði hann
hvekkst á fjármálaóreiðu föður sins, og
orðið að gjalda fyrir hana með því að fara
á mis við nám til stúdentsprófs. Hann
hefur ekki viljað tefla svo djarft um af-
komu sína, að hans nánustu liðu fyrir. Þá
er þess að gæta, að hann var maður stórra
verka, það var ekki eðli hans samkvæmt
að gerast blaðamaður jafnframt öðrum
ritstörfum, en margir rithöfundar hafa
neyðst til að afla sér þannig aukatekna, en
sumum raunar fallið það vel.
Maggen minntist á það við mig, að Sig-
urður heföi fjárhagslegar skyldur við náin
skyldmenni, og vildi ekki hætta á neitt,
sem torveldaði honum að rækja þessar
skyldur. Hún fór ekki nákvæmlega út í
þessi mál, ég mun hafa heyrt það annars-
staðar frá, að S. Ch. ætti bróður, sem allt
sitt lif yrði „litli bróðir". Möðir Sigurðar
var ekkja, hún hafði tekið slíku ástfóstri
við Christian son sinn, að hún vildi ekki
með nokkru móti láta hann frá sér, þó að
henni væri rækilega bent á stofnanir, sem
gætu veitt honum þá uppfræðslu, sem
iiann fór á mis við heima. Talið var að
hann gæti lært eitthvað verklegt, sem
ntundi létta undir við frantfærslu hans,
auk þess, sem honum niundi líða betur
sem vinnandi manni.
Frú Maren Christiansen var rökheld
hvað þetta snerti, hún var sannfærð um að
bezt færi um soninn heima hjá henni, og
þvi vildi hún ekki að hann færi á mis við
daglega umönnun hennar, sjálf hefur hún
ekki mátt hugsa til þess að sjá af honum.
Hún hafði um eitt skeið verið frá á stóru
heimili, maður hennar, sem var klæðskeri
að mennt, hafði verkstæði og klæðaverzl-
an, lærlingar hans og ef til vill fleiri af
starfsliði Hans, borðuðu og bjuggu á heim-
ili hans, börnin voru sex, svo bættust viö
þjónustustúlkur og ef til vill karl eða
unglingur til snúninga. Það var vissulega
mikið áfall, þegar Christiansen seldi eign-
ir sínar til að komast hjá opinberu gjald-
þroti.
Maren undi ekki hag sinum í svo lítilli
íltúð, að hún gæti ekki haft stofu „upp á
stáss". S. Ch. bjargaði málinu með að
leigja stærri ibúð fyrir möður sína. Þó að
hversdagslega væru yfirbreiðslur yfir
flosklæddum húsgögnunum, var þó stáss-
stofa á heimilinu, þar með var sæmdinni
bjargað, slíkt, sem þetta hafði mikiö að
segja i smábæ.
Mér hefur skilizt, að það hafi að mestu,
ef ekki öllu, komið í hlut S. Ch. að halda i
hönd með móður sinni og „stóra barninu"
hennar, og ekki sízt þess vegna hafi hann
haldið sig að starfi, sem veitti honum og
hans nánustu ævilangt öryggi.
S. Ch. og Maggen byrjuðu búskap sinn í
einni stofu með aðgangi að eldhúsi, en þó
að þau rýmkuðu við sig var fátt um fína
drætti fyrir' leigjendur með lítil peninga-
ráð. I gömlu timburhúsunum í Drammen
skorti það, sem við köllum nútímaþæg-
indi, svo sem baðherbergi. Þá vantaði Sig-
urð sæmilega vinnuaðstöðu, það var ekki
bara hans höfuðverkur, heldur ekki síður
konu hans.
Það var ekki hikað né tvístigið, þegar
þeim Christiansenshjónunum barst með
skjótum hætti allverulegt gull í mund.
(Verðlaunaféð). Hús skyldu þau eignast
og ekkert til sparað að gera það að sann-
kölluðu óskahúsi, þar skyldi svo sannar-
lega ekki vanta rúmgóða vinnustofu og
nýtízku baðherbergi.
Smábærinn hefur löngum þótt þröngt
menningarsvið fyrir skapandi anda. Þeir
hafa stundum verið bornir saman hvað
uppvaxtarkjör snerti, íbsen og Christian-
sen, en íbsen óx frá Skien, gerðist borgar-
búi og dvaldist langdvölum erlendis,
þegar jafnvel Noregur allur hrökk honum
ekki, en S.Ch. tók ævitryggð við þann stað
„þar sem vagga hans var“, og var skamm-
an tima i senn burt frá honum. í bænum
sinum varð honum auðið þeirrar sér-
menntunar, er tryggði honum fulltrúa-
reynslu S.Ch. án þess að vera eftirmynd af
umhverfi eða atburðum frá æskuárum
hans. Til hliðsjónar má nefna Wahrheit
und Dichtung efter Johann Wolfgang
Goethe.
En nú skal vikið að húsi S.Ch.
Það var reist hátt uppi i Bragernesási og
var mjög frábrugðið öðrum húsum og
vakti þvi mikla athygli. Þá var ríkjandi sú
hefð í norskum bæjum, að mála hús hvít,
en hús Christiansensfjölskyldunnar bar
sólgullið við græn trén í brattanum að
húsbaki. Valin hafði verið fjalllendislóð
hátt uppi í ásnum. Lökkeberg hét staður-
inn og varð að sprengja þar allmikið fyrir
húsgrunninum, en að undanskyldum hús-
grunni og sléttum bakgarði var landsiag
látið halda sig sem mest. Kjallarinn er i
hvarfi baka til, en stendur hátt frá jörðu
framanvert. Mjög snjall arketekt var feng-
inn til að teikna húsið, sem var frumlegt
til að sjá og þannig til hagað, að sem mest
birta bærizt inn í hýbýli fjölskyldunnar. S.
Ch. var góöur teiknari, svo að ég get mér
þess til, að hann hafi lagt fram tillöguupp-
drætti að gerð hússins. íbúðir hússins
voru tvær og gengu gegnum hæð hússins.
Var litlu fröken Christiansen ætluð önnur
íbúðin, ef hún að dæmi foreldra sinna
ilentist í Drammen? Eða réðu aðrir ástæð-
ur? A þeim tima var hægt að veja til sin
hið ákjósanlegasta sambýlisfólk. Leigj-
andi S. Ch. þegar ég þekkti til í húsi hans,
Sigurð Christiansen, Olav Duun, Emma og Dagmar Dunn og
Maggen Christiansen
starf í pósthúsinu i Drammen, en þar á
undan varð hann að láta sér lynda
skamma skólavist.
Maggen Melaaen var kaupmannsdóttir á
Bragernes, en Sigurður klæðskerasonur á
Srömsö. Þau ólust þvi upp sitt hvorurn
megin við Drammenselv, en mikil brú
sameinaöi bæjarhlutana. Maggen tók gott
próf frá verzlunarskóla, og að þvi loknu
tók vió starf, sem meðal annars var i þvi
fólgið að sjá um póst fyrirtækisins, með
því móti kynntist hún Sigurði og ástar-
brautum Bragernesáss.
Svipmjúkur en þó tignarlegur gnæfir
Bragernesás yfir bæinn, stolt og yndir
bæjarbúa. Þótt byggð væri á dreif um
ásinn, þegar ég man hann fyrst, hurfu þær
mikið til í hinn mikla skög, sem klæddi
ásinn upp á brún. Efst uppi var sléttur og
góður útsýnisstaður, sem dró að margt
ferðantanna, auk þess sem bæjarbúum var
tiðförult þangað upp, þegar gaf til góöra
stunda. Þarna voru veitingar, mynjagripa-
sala og hvað annað, sem heyrir slikum
stað til. Lest gekk frá Bragernestorgi
gegnum ásinn, tóku margir lestina upp á
brún, en gengu niður áshlíðina eftir göt-
um, er lagðar voru þannig, að sem mest
væri dregið úr brattanum. Þetta var
unaðsleg gönguleið.
Asinn, eins og hann er nefndur í dag-
legu tali, er auöþekktur í sögum S.Ch. og
vil ég sérstaklega.nefna stórverk hans um
Jörgen Vendt, sem talið er byggt á æsku-
var prestur, er kunni þvi vel, að aðall
hússins skyldi vera kyrrð.
í garðinum, framanvert við húsið, er
hallaði niður að götu voru barrtré, (blá-
greni?), runnar og blómagróðdu í sömu
átt, móti bænum vissu þrjár samliggjandi
stofur með samfellda gluggaröö, í rishæð
hússins var há og mikil frambygging,
meiri en svo að orðið kvistur gæti átt við,
þar var einnig samfelld gluggaröð að mið-
biki hússins, þar sem gengið var út á
bogmyndaðar svalir. 1 þessum hluta húss-
ins, upp úr, var íbúð S. Ch. Minnismerkið
yfir verðlaunasögu hans. Frá báðum
ibúðarhæðunum var vitt og fagurt útsýni
yfir Drammen og nágrenni, Drammenselv
eins og breitt blikandi silfurband þar sem
hún rennur gegnum borgina út I Dramm-
ensfjörð, en upptök sín á hún i T.vrisfirði.
Mjór stígur liggur á brattann meðfram
húsinu að hliði á hárri girðingu, sem ekki
sér yfir. Hliðiö var hátt með yfirbyggingu,
slá eða boga, það minnti mig á sáluhliö.
Bakgarðurinn var lagður steinhellum
milli húss og bilskúrs, sem mun hafa verið
á lóðamörkum.
Hús skáldsins var i sannleika veglegt
þar sem þaö trónaði háreist, og gat minnt
á risavaxið gullepli i grænu laufi.
Skálið hafði valið sér miðstofuna á aðal-
hæðinni fyrir vinnustaö, það var rúmt um
Sigurð, þegar hann reikaði milli skrif-
borðs, bókaskápa og glugganna, sem á
sælum stundum veittu honum þá birtu,
þann yl og viðerni, sem eðli hans þarfnað-
ist, hann hafði ekki þurft að leita langt i
álfur eftir lifsláninu, það bjó við hans
eigin arin, það er freistandi að vitna hér
til hendinga eftir Guðmund Guð-
mundsson:
„Eg uni mér bezt við arinn minn,
þar elskan mín situr með bros á kinn...“
Þegar S. Ch. var að verki þurfti ekki
aðeins að vera hljött í hugarborg hans og
þvi musteri, sem vinnu hans var vígt,
heldur varð kyrrð einnig að ríkja i stofun-
um beggja megin, við Maggen var sú list
lagin að ganga svo um, að blaka ekki við
nokkurri hugsun þess skapandi anda, sem
varð að geta gefið sig ótruflaður á vald
hverju því verki, er hann vann að, holl-
usta hennar og aðhlynning heima fyrir
styrkti liann til stórra átaka, laun hennar
voru afdráttarlaus trúnaður hans, það
gerði hlutskipti hennar ánægjulegra að
fylgjast með hverju þvi verki, er hann
vann að.
Aftur á móti þóttu honum bækur sinar
ekki vera við unglingahæfi og bannaði
döttur sinni, Edith, að lesa þær fyrr en
hún væri komin um tvitugt, þá fyrst
mundi hún hafa náð þeim þroska að geta
skilið til fulls, hvað fyrir honum vakti.
Edith var bráðvelgefin og snaggaraleg
stúlka, hún hlaut vissulega hið bezta upp-
eldi, sem samvizkusamir foreldrar geta
veitt„en hún var einkabarn og naut þess á
margan hátt, og hefur fráleitt viljað láta
taka neitt frá sr, sem hana munaði i. Mér
þykir harla öliklegt, að hún hafi ekki
gluggaö I bækur föður síns á „bannárun-
um“.
Þó að. ekki yrði annað séð en Edith
baðaði í rósum gat hún ótt sínar erfið-
leikastundir og tók það þungt, ef eitthvað
bjótaði á.
„Sigurður er uppi að tala við Edith,
sagði Maggen, er hún tók ein á móti mér,
sem ekki var venjulegt.
Eitthvað var að, og eins og oft vill verða
með dóttur var vænlegra til árangurs að
faðirinn talaði við hana, en móðirin, sem
hafði mikið meira sarnan við hana að
sælda og sá um daglegar þarfir hennar.
„Það er ekki auðvelt að eiga eitt barn",
sagði Maggen, það var nánar eins og hún
væri að tala til sjálfrar sin en hún ætlaði
að gefa mér nokkuð til kynna, hvort um
duttlunga væri að ræða, eða eitthvað
meira amaói aö. Hún bætti við eftir
stundarþögn: „Ekki auðvelt að vera ein-
birni heldur".
Það var einkar notalegt að sitja ein á
tali viö Maggen, hún var ein af þessum
blíðu, hreinu sálum, sem ekkert virtist
hafa að dylja, hvað sjálfa hana snerti, en
stöð tryggan vörð um það, er maður henn-
ar vildi geyma i dul. Hjá mér fann hún að
likindum, þótt ung væri, skilning á þvi
sem var hennar hlutverk sem eiginkonu
skálds, er lagði svo mjög hart að sér,
bundinn borgaralegu starfi, en sló þó
aldrei af kröfum sínum til listsköpunar.
Maggen gat haft það til að vera opinská á
sinn varfærna hátt.
Við höfðum ekki setið lengi saman, þeg-
ar Sigurður kom til okkar, hress og glaður
i bragði, hann lét svipuö orð falla og kona
hans varðandi Edith. En brátt var snúið
sér að kaffidrykkju og því umræðuefni,
sem allir viðstaddir höfðu áhuga fyrir,
einatt voru það bókmenntir, ekki ein-
göngu norskar, fremur þýzkar, en rætt
væri um skandinavískar bökmenntir, ég
haföi tekið mér fyrir að kynna mér verk
ýmissa skálda, sem ég hafði áður lesið um
i bókmenntasögu. Af erlendunt málurn
var Sigurður sterkastur i þýzku og sneri
sér til Þýzkalands, er hann hugðist taka
sér fri til að kynna sér bókmenntir og
aðrar listir, það gerðist árið 1930 og leiddi
til mikils ævintýris, og þvi sátum við nú í
sólbjartri stofu og sáum vitt of.
— Einhverju sinni, er við Maggen sát-
urn tvær einar stakk hún upp á þvi, að við
fengjum okkur „reyk" svona til tilbreyt-
ingar.
„Þær eru svo mildar," sagói hún um
sigarettuna, sem hún bauð, og þótt ég
reykti ekki púaði ég eina sígarettu út i
loftið Maggen til samlætis.
í sama mund sveiflaðist Edith inn í
Framhald á bls. 12
©