Lesbók Morgunblaðsins - 02.09.1962, Blaðsíða 12

- KJARVAL
Framh. af bls. 11
því a'ð'vera eins og litlu lömbin á vorin.
Krakkarnir elska þau, svo eru þau étin
diikar á haustin. Er þetta poesía, herra
blaðamaður? Enginn er einn í sök þá
tveir deila, stendur hér. Jæja darling,
þarna er féð á beit“.
Eg sagði, „þú segii að það sé betra að
mála í rigningu". „Já“, svaraði hann
„undir flestum kringumstæðum. En
nú vantar mig eldspýtur, thank you sir.
Nei, sir er víst ekki sagt fyrr en maður
er orðinn afi, fyrirgefðu. Jú, það sögðu
mér danskir kollegar mínar að betra
væri að mála, þegar vont væri úti og ég
lief komizt að sömu niðurstöðu. Það var
af praktískum ástæðum hjá mér, en list-
rænum hjá þeim. Maður eignast að vísu
færri vinnudaga en ég hef fundið aðferð
til að mála í rigningu. En bílstjóri, stopp-
aðu hérna. Þetta er heil borg af stein-
um og grjóti“.
Meistarinn hnippti í öxlina á bílstjór-
anum, sem stöðvaði bílinn. Við vorum
komnir austarlega á Mosfellsheiðina,
þar sem eru þrjú holt eða „borgir" með
stör og fífu og tjörnum, en allt í kring
víðáttumiklar engjar með grænu grasi.
„Sérðu hvað þetta holt er heimilislegt",
sagði hann. „Það er eins og þorp. Furðu-
legt. Alveg stórkostlegt. Minnir á eitt-
hvað sem maður skilur ekki. Og þarna
er stór steinn framvörður, og aðrir minni
og dálítið lágkúrulegir sumir, en hafa þó
gott lag. Nei annars, ég held það séu
engir lágkúrusteinar þarna. Þeir hafa
allir eitthvert vit, eitthvað sem passar í
leiksviðið; alveg eins og í Skuggasveini
þegar hann veltir sér upp í loft eins og
hundur. Hvað hét hann nú aftur, bíl-
stjóri? Ketill, alveg rétt. Við skulum fara
varlega og móðga engan. Steinarnir hafa
aldrei velt sér upp í loft. En segið þið
mér eitt, er þetta steinn eða fugl, sem
situr þarna úti í tjörninni? Steinn, já
mér datt það í hug. Og svo eru hér mill-
jónir kóngulóa, sem hver og ein lifir sínu
persónulega lífi. Furðuheimur af kom-
póneringum, járnsmiðir og kóngulæi
halda fundi, koma saman einu sinni á
dag, eða eftir veðurlagi. Náttúrufræðing-
ar þekkja þetta. Og svo rísa steinarnir
upp úr jörðinni eins og konfektmolar.
Eða minna þeir kannski frekar á súkkat,
ég veit það ekki. Eitt er víst að ég verð
alltaf ákaflega svangur, þegar ég fer
hér um. Það er í órjúfandi sambandi
við landið og eftir því sem ég kemst næst
kalla þeir það föðurlandsást. Það er mik-
ill munur á þessu hér eða sjáið þið vall-
lendið þarna, tilbreytingarlaust. Ætli þar
hafi ekki værið lægðir í uppstreyminu.
Eg veit það ekki, en einhvern veginn
finnst mér þessi kafli þarna minna mig á
Bragðamágussögu, en þó hef ég kannski
mesta trú og ást á valllendinu". „Þú
segir að það sé betra að mála í rigningu",
skaut ég inn í, „hvers vegna segirðu
það?“ „Litirnir eru mýkri“, svaraði hann,
„þeir eiga betur við mína sjón. Mér
finnst allt svo hrjúft og strembið eftir
langvarandi þurrk. Og mosinn grár og
litlaus upp að hvítu. Allt er breyting-
um undirorpið. Stundum vinnur náttúr-
an með manni stundum ekki, ef myndin
er góð og líkar vel, finnst manni rétt
unnið og náttúran hafi hlaupið undir
bagga. Og hún hefur gert meira: hún
hefur bara gert það gott, hugsar maður.
Það má kalla það vissa tegund af ljós-
myndastarfsemi að mála úti í náttúrunni.
En sjáðu hvað stemarnir gera sig gild-
andi í rigningunni. Áfram bílstjóri. Nú
skulum við halda áfram, eða ætluðum
við ekki austur á Þingvöll? Sjáið þið
þarna er rofabarð. Þar lá ég eitt sinn
úti. Það var haust og snjóaði. Það var
góður dagur. Eg viidi ekki fara heim
að Skálabrekku og lét engan vita að ég
væri hér, svo var ég sóttur daginn eftir
í barðið'og fluttur í bíl í stæðið, þar sem
ég var að mála. Eg var oft búinn að
leggjast niður í’ landið, þegar ég loks
fann þetta barð, en það var alls staðar
kalt. Kindurnar höfðu verið á undan
mér undir rofabarðinu, þær kunna á
landið. Þær eru klókar. Það er mikil
viðhöfn í náttúrunni núna. Sjáðu mosann
þarna?“ „Er þetta ekki ólíkt því landi,
sem þú ólst upp með?“, spurði ég. „Jú“.
„Að hvaða leyti?“. „Að öllu leyti. Fyrir
austan voru bæði fjörur og fjöll niður að
sjó“. „Viltu ekki segji mér eitthvað frá
æsku þinni?“, ámálgaði ég. „Nei“, svar-
aði hann ákveðið. „Þú ert eitthvað
hræddur við æsku þína“, fullyrti ég. „Eg
veit ekki“, svaraði hann dræmt.
„Kannski er ég hræddur að tala um
æsku mína“. „Varstu þá alinn upp í
fátækt?“. „Nei, þar sem ég ólst upp var
ríkidæmi; eitt fjölmennasta heimilið í
sveitinni á tímabili. Og ríkidæmi, sagði
ég. Þar bjó sjálfstætt fólk. Eg held
skuldir hafi ekki þekkzt á því heimili,
sem ég ólst upp á. Þar var lesinn húslest-
ur á hverju kvöldi allan veturinn eftir
rímur og sögur“. „Það hefur haft mikil
áhrif á þig“, skaut ég enn inn í. „Ugg-
laust. Og svo þegar búið var að lesa allt
sem til var í sveitinni var maður látinn
lesa Gamla testamentið eins og hverjar
aðrar interesant bókmenntir, Mósebók.
Nýja Testamentið hafði fólkið í Passíu-
sálmunum. Það vildi hafa einhvern tón,
meðan það var að spinna og tvinna og
þrinna, kemba, tæja ull eða flétta reip-
in og svo voru riðin net líka undir guðs-
orðinu; þannig á að sjá sér farboða í
sátt við allt og alla og slá réttan tón. Eg
fékk að tvinna og tæja svolítið“. „Varstu
byrjaður að mála“. „Það kom af sjálfu
sér með skriftinni”. „Ætlaðirðu að verða
rnálari?". „Eg hafði enga hugmynd um
það. En ég heyrði talað um eitthvað sem
hét „listamenn í útlöndum" án þess að
vita hvað það væri“. „Fórstu oft út að
skoða fjöllin?“. „Nei, það gerði ég ekki
oft. Eg teiknaði blóm og klippti út alla
vega litan pappír og límdi ræmurnar
hverja ofan á aðra. Það var auðvelt að fá
litaðan pappír í búðunum, rauðan kaffi-
rótarpappír og bláan pappír og silfurlit-
aðan pappír. Maður fékk stundum að
dunda við sitt“.
III. Fegurðin
ingvellir blöstu nú við, Hrafna-
björg, Skjaldbreið, Armannsfell og
vatnið gárað af öldum, sem hópuðu sig
eins og minningar löngu liðins tíma, sem
gera aðsúg að huganum og búa þar
um sig unz öll saga landsins verður
hljómkviða í huga gestsins og hjarta;
allt þetta, sem Einar Ólafur Sveinsson
talar svo fallega um í bók sinni „Á
Njálsbúð", eða var það í einhverri ann-
ari bók? kannski hann hafi ekki skrifað
það, heldur einhver annar sem var hér
á ferð fyrir þúsund árum. Úr öllum átt-
um strjálast að myndir og sýnir, ný ör-
nefni og sumt sem áður lá í kirkjugarði
hugskotsins rís nú upp aftur og upphef-
ur feiknmilkinn draugagang í sál og
sinni. Tindaskagi, Skriðan, Kálfstindar,
Ölfusvatn og Bláskógar, þar sem útsýn
blánar í röku lofti. Þar tók sér land
Þórir Krpppinskeggi, en vegna þess
öld hraðans var þá ekki jafn áþreifanleg
staðreynd og nú hafði Þórir litla um-
sýslu, og til að stytta sér stundir hjó
hann þrælinn Kol og fékik þannig fastan
sess í sögunni.
Ölfusvatn hið forna eins og skýjaður
himinn á jörð. Átta vikur af sumri hélt
fólk skrautbúið á þennan stað, af Langa-
nesi, Ströndum og austan úr öræfum.
Nú hefur túrisminn leyst það af hólmi
og bergsvartir hrafnar þinga á hrauni
og gráum mosa. Einu sinni voru átta
vikur af sumri leiðsögustefið í annálum
þjóðarinnar, nú merkir það ekki annað
en Caronia kemur á morgun (!) Svona
breytast tímarnir. Um þetta hugsaði ég
þegar við ókum niður Almannagjá.
En svo spurði ég meistarann:
„Hvenær komstu fyrst á Þingvöll?"
„Það var 1907 eða 08“, svaraði hann.
„Steini bróðir var með.“ „Það hefur
hrifið þig að koma á Þingvöll?" „Nei,
það hreif mig aldrei neitt. Ég hef aldrei
hrifizt af neinu. Það er búið að kenna
manni að hrífast og gufa upp„ en það er
ekki hrifning. Samt held ég nú að ég
hafi einhverntíma hrifizt af sjálfs dáð-
um, þegar ég hugsa um það. Fólkið mdtt
kunni að hrífast. Stundum var kallað
inn í bæinn á fögrum morgni: „Komið
þið út og sjáið þið fegurðina." Það hef
ég ávallt reynt að gera. En það eru svo
fáir, sem kalla og orðið langt síðan ég
hef hrifizt".
Þegar við stóðum austan Almannagjár,
sagði ég, „Hérna hefurðu fengið marga
góða vinnustund“, „Já, jafnt vetur og
sumar. Hér hef ég verið í frosti inn-
pakkaður í föt til að geta staðið úti með-
an bjart var; ég málaði meira að segja,
þó hálfrokkið væri í skammdeginu. Ég
hef málað ótrúlega margar myndir, en
þær eru týndur heimur, vinur minn.
Góðviljaðir menn og gáfaðir keyptu
þetta allt upp. Það væri hægt að hugsa
sér að maður hafi gert rangar kröfur.
Þetta er fyrir löngu orðin forretning
hjá mér. Þú sérð Þingvelli með augum
ungs manns og þú ert glaður og þér
finnst allt svo fallegt, það heyri ég. En
mér leiðast Þingvellir í svona veðri. Nú
eru allir vinirnir farnir og það er eitt*
hvað svo dauft í kringum okkur og ég
er deprímeraður. Það er ekki mér að
kenna að við fórum í þessa ferð“, bætti
hann við og snakaði sér inn í bílinn að
saekja pappírsörk. „Þú kalsaðir við mig
að þú vildir koma, og hvað átti ég að
gera? Átti ég að fara að standa upp í
hárinu á þér?“
Svo fór hann að teikna Hrafnabjörg
á örkina. En þá allt í einu hristi fjallið
af sér mugguna og kom betur og betur
í ljós, fyrst gráfct og fjarlægt eins og
óljós minning, en varð skýrara og reis
upp úr landinu með fallegum og hrein-
um línum, þar sem það bar við litlausan
himin, bergkastali þessa staðar kenndur
við þann fugl, sem flutti til landsins
vieku og spásöign. „Það er gott að hann
skyldi létta til“, sagði meistarinn, „því
ég er alveg búinn að gleyma hvernig á
að mála Hrafnabjörg, og ég má ek’ki
móðga þetta fjall. Nei, það má ég elcki
gera. Og nú er náttúran í kring orðin
glöð, hún flórerar, sjáðu þetta góði,
þarna og þarna og þarna í mosanum . ..
og Jynginu ... Það er bezt að flýta sér
áður en einhver kemur og segir, „O,
I am so glaður to meet you.“ Það hefur
sett að mér einhverja sorg einhvers
staðar frá undanfarið, en nú er stillilogn
ég held mér líði betur.“
Þegar hann sagði þessi síðustu orð,
leit hann yfir myndina af Hrafnabjörg-
um eins og hann væri að ganga úr
skugga um, að allt væri með felldu og
hann hefði engan móðgað. Svo skrifaði
hann nöfn okkar beggja á myndina og
tók sér hvíld eftir sjö daga og sjö næt-
ur, sem þó voru ekki lengur að líða en
25 mínútur.
Við fórum inn í bílinn og haldiil
heim að Kárastöðum.
IV. Allt er lisf
IVFeistarinn sagði mér frá því, að
Fjallamjólk væri gjáin í framhaldi og
norður af Feningagjá; hann hefði slað-
inð sunnan við gjána og horft til Ár-
mannsfells þegar hann málaði myndina.
Við komum okkur saman um að hún
héti Flosagjá, en það miál þarf nánari
athugunar við. „Flosi stökk yfir hana“,
sagði hann. „Hvaða Flosi?“, spurði ég
„Nú. en hann Flosi“, svaraði hann. Og
málið tekið út af dagskrá. „Vatnið í
gjánni er.ekki nærri eins hvítt núna og
þegar ég málaði hana,, sagði hann. „Éig
var alveg undrandi yfir því, hvað það
gat verið hvítt, og sjáðu hvað hann er
skrítinn þessi hnullungur, sem liggur
þarna einn. Finnst þér ekki stórkost-
legt að sjá hann einan, þennan klett?“
Nú vorum við á leið að Kárastöðum
og ég rifjaði upp það sem hafði gerzt
við gjána; sá meistarann léttan á fæti
hlaupa yfir hraun og sprungur eins og
ungan fimleikamann. Honum skrikaði
aldrei fótur, það var eins og hann
þekkti hvert spor á þessum stað. Svo
baðaði hann út höndum og engu líkara
en þar væri fugl að hefja sig til flugs.
„Nú veit ég, hvernig menn fara að því
Svo fór hann að teikna Hrafnabjörg á örkina ....
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. tölublað 1962