Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1946, Blaðsíða 14

442
I
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
ÞÚSUNDIR HÚSA
brenna vegna kæruleysis
Um 20,000 eldsvoðar stafa árlega af því í Bandaríkjun-
um, að menn eru hugsunarlausir um það, er íkveikju get-
ur valdið. Brjefarusl, „bónkústar“ og „bónklútar“, föt með
málningarslettum, gamlar fótþurkur og fleira geta valdið
íkveikju, ef hirðuleysislega er farið með það, Hjer á landi
verða margir eldsvoðar af ókunnum ástæðum. Skyldi eigi
vera hægt að rekja upptök margra þeirra til kæruleysis
íbúanna?
SVO AÐ segja á hverju hausti
heyrist getið um heybruna. Menn
vita af hverju þeir stafa. Eldur
kviknar sjálfkrafa í því heyi, sem
hefur verið illa hirt. Hitt er mönn-
um yfirleitt ekki jafn kunnugt, að
eldur getur kviknað sjálfkrafa í
mörgu öðru en heyi, í ýmsu því,
sem allir hafa geymt í sínum hús-
um. . i * H
Um 20.000 slíkar íkveikjur verða
á hverju ári í Bandaríkjunum, og
tjónið af því er talið 20—25 millj.
dollara. Ganga þessar sjálfsíkveikj-
ur næst því tjóni sem leiðir af
íkveikjum út frá rafmagni. Slíkar
sjálfsíkveikjur verða eigi aðeins í
íbúðarhúsum, heldur einnig í verk-
smiðjum, verslunum, skipum o.fl. í
byggingu fræðslumáiastjórnarinn-
ar í Harrisbury í Pensylvaníu olli
bruni 500.000 dollara tjóni. Annar
eldsvoði, sem varð í Riverside-kirkj
unni í New York olli einnar millj.
dollara tjóni. Á báðum stöðunum
var um sjálfsíkveikju að ræða,
hafði kviknað í fötum, sem málar-
ar skildu eftir. í flutningaskipinu
„Pacone“ kom upp eldur, sem olli
750.000 dollara tjóni. Þar var um að
ræða sjálfsíkveikju í kolum.
Sjálfsíkveikjur geta orðið á marg
an hátt, og stafa venjulegast af
einhverskonar upplausn. Þær stafa
af því að hiti myndast þegar viss
efni blandast súrefni loftsins.
Ryð á járni veldur þráfaldlega
sjálfsíkveikju. En hættulegri í því
efni eru þó föt málara, ef fernisol-
ía hefur farið í þau. Þar verður
íkveikjun með svo snöggum hætti,
að oft hefur komið fyrir að kvikn-
að hefur í tuskum, sem málarar
hafa stungið í vasa sinn.
Aðrar olíutegundir valda ekki
jafn skjótri íkveikju, en þó er öll
feiti úr dýra- og jurtaríki hættu-
leg í því efni, og getur valdið sjálfs-
íkveikju á fáum klukkustundum,
en stundum ekki fyr en eftir vikur
eða mánuði (þess má geta að jarð-
olíur, svo sem steinolía, valda ekki
sjálfsíkveikju). Sje hæfilegur raki,
hæfilega ferskt loft, hæfilegur loft-
hiti, verða þær efnabreytingar í
olíunni er hita valda. En hitinn flýt
ír fyrir upplausn og það endar með
því að hitinn brýst út í loga.
Sjálfsíkveikja yerður þráfald-
lega í gömlu blaðarusli (af völdum
prentsvertunnar) sje það geymt í
rökum kjallara, í „bónkústum“ og
„bóntuskum“, í olíutvisti og tusk-
um, sem notaðar hafa verið til þess
að þurka upp olíu.
í Brooklyn varð maður var við
það um nótt, að skúr að húsabaki
stóð í björtu báli. Þar hafði kviknað
í rusltunnu.
í Brooklyn varð maður var við
það um nótt, að dýnan undir hon-
um var heit. Hann reif alt upp úr
rúminu og fór með dýnuna út og
jós vatni yfir hana. En þrisvar
sinnum þessa nótt kom upp eldur
inni í dýnunni.
í Philadephía fágaði maður hús-
gögn sín með fernisolíu. Tuskunni,
sem hann notaði við það, fleygði
hann í sorpkassa hússins. Um nótt-
ina stóð kassinn í björtu báli.
í Milwaukee var forngripasafn-
ari að bera lakk á gamalt rúmstæði.
Nóttina eftir kom upp eldur í því
herbergi, án þess að nokkur önnur
ástæða gæti verið tii þess en sjálfs-
íkveikja.
í Kaliforníu brann hús, sem vá-
trygt var fyrir 500.000; eldurinn
kom upp í geymsluskáp. Eldur
kom upp í sjúkrahæli í Ulinois og
varð 18 mönnum að bana; sá eld-
ur kviknaði líka í geymsluskáp.
Annar bruni varð í elliheimili í
Pittsburg og brunnu þar 48 gamal-
menni inni; það sannaðist að eld-
urinn hafði kviknað í „bóntusku",
sem látin hafði verið í skáp undir
stiga.
Inni í landi brann íshús til kaldra
kola, enda þótt í því væri 12,000
smálestir af ísi. Eldurinn kviknaði
í röku sagi, sem notað hafði verið
sem tróð milli veggja.
Þar sem stórar kolageymslur eru
í verksmiðjum, gera eigendur ráð
fyrir .því að missa 10. hluta kol-
anna á hverju ári vegna sjálfs-
íkveikju, enda þótt allar varúðar-
ráðstafanir sjeu gerðar.
Fyrir svo sem 50 árum kom það
þráfaldlega fyrir, að kolaskip hurfu
á dularfullan hátt í hafi, og er nú
talið að þau hafi farist vegna sjálfs-
íkyeikju í kolunum. Slíkar sjálfs-
íkveikjur í kolum koma oft fyrir í
verksmiðjum og jafnvel gistihús-
um, en sjaldan í heimahúsum. Þó
ætti allir að varast það að væta kol,
sem eru í byng. Ef geymslustaður