Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1946, Blaðsíða 6

434 • » LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
« *■
ALHEIMSKLUKKAN
Breska flotaiuálaráðuneytið hefir
nýlega keypt Hcrstinonceaux kastala
í Sussex og ætlar að flytja þangað
öll hin miklu og nákvæmu vísinda-
áhöld frá Royal Observatory í Green-
wich. I’angað var segulmagns athug-
unarstöðin flirtt fyrir 22 árum.
The Royal Observatory var stofn-
að af Karli II. konungi árið 167o til
þess að auka öryggi siglinga með ná-
kvæmum mælingum og stjorriurann-
sóknum. Byggingameistaririn var
hinn nafnfrægi sir Christoþher Wren.
scm bygði St. Pálskirkjuiia. Húsið
stendur enn, en hlant nokkrar
skemmdir í loftárásum Þjóðverja.
Eitt af fvrstu verkefnhm þessarar
stöðvar var að reikna nákvæmlega
tímann og hvað klukkan á að vera,
á sama tíma allsstaðar á hnettinum.
Sir Isaae Newton hafði þá sýnt fram
á hvernig hægt væri að mæla og
reikna út gang tunglsins. og nú átti
að gefa út leiðárvísi fyrir sjómenn
— sjómanna-almannak — er sýndi
afstöðu tungisins til stjarnanna þann-
ig, að sjómenn gætu vitað, hvar sem
þeir væru staddir á úthöfum, hvað
klukkan var í Greenw ich, og þannig
* ■ íiU'Bl] !i! jíj
nafninu Ossían, eins og hann er
nefndur í hinni ensku þýðingu Mc
Pherson’s. Það er sagt um Oisín og
hetjur hans, að þær hafi siglt til
„Tis ná nóg“, æskulandsins hand-
an við hafíð, lengst í norðri, lands
ísa ög ævarandi dags. Ef til vill
hefur hinn ókunni höfundur kynst
íslandi hjá írskum munkum, sem
hafa verið þdr. Hver veit?
Jeg hefi nú í stuttu máli minst
á ýmis íjienningartengsl milli ís-
lands óg írlands, en mörgu hefi jeg
orðið áð sleppa. En þetta nægir til
að sýna að margt er sameiginlegt
með þjóðum þessara landa, aftan
úr grárri forneskjju.
rerknað út lengdarstöðu skipsins.
Erfiðleikar á þessu urðu meiri en
menn höfðu búist við, en þó var
ráðið fram úr þeim og árið 1767 kom
út fyrsta sjómannaalmanakið (Náuti-
cal Almanac) og hefir komið út á
hverju ári síðan. En nú seinustu árin
hefir verið bætt við það flugmanna
almanaki.
A stöðinni í Greenwich hafa verið
gerðar ýmsar uppgötvanir. Þannig
fann Bradley ..misvisunina" á 18 öld;
Maskylehe tókst að reikna út þyngd
jarðarinnar og Halley uppgötvaði
halastjörnu þá. sem síðan er við hann
kend.
Árið 1833 hóf Greenwich að gefa
tímamerki. Var það gert á þann hátt,
að kúla var dregin á stöng á bygg-
ingunni og látin falla þegar klukkan
var nákvæmlega eitt. Þetta var gert
til þess að skipstjórar á skipum, sem
lágu á Thames, gæti sett klukkur
sínar eftir því. Á næstu áratugum
var svo samskonar tímamerkjastÖðv-
um komið upp í London og helstu
hafmyborgum Englands, og var falli
kúlnanna seinast stjórnað með raf-
magnsstraum frá GreenvVÍch. Arið
1865 var komið á tímamerkjasendihg-
uni fyrii* járnbrautirnar svo að lest-
arstjórar og mertn á járnbráutarstöðv-
um vissu alltaf hvað klukkan var í
Greenwich, en Greenwich-tínii var þó
ekki lögleiddur í Bretlaridi fyr en
1880. *
Nú fær allrir heimurinn tímamerki
frá Greenwich með útvarpi. B. B. C.
byrjaði að útvarpa tímamerkjrim ár-
ið 1924, og Rugby Radio hefir útvarp-
að tímamerkjum síðan 1927, og eru
þau enn nákvæmari. R.B.C. fder sín
tímamerki með rafmagnssambandi
við „sólárklukku", en það eru garig-
vissustu dingulklrikur í heinii Getur
þeim eigi skakkað nema um svo sem
einn hundraðasta úr sekúndu á sól-
arhring. En þó eru hinar nýju
„Kvarts-klukkur“ betri, því að þeim
skeikar varla um meira en sekúndu
á hálfu öðru ári.
Þessar tímamerkjasendingar höfðu
mikið gildi í stríðinu. Eftir innrás
bandamanna á meginlendið krafðist
Montgomery hershöfðingi þess, að'
tímamerki væri sent á klukkustund-
ar fresti, svo að allur herinn vissi ná-
kvæmlega hvað klukkunni liði og
hernáðarframkvæmdir væri gerðar á
rjettum tíma, svo að engin mistök
yrði nje truflun á samvinnu vegna
tímaskekkju.
Árið 1884 var lengdarbaugur
Greenwich gerður að miðlengdarbaug
fyrir heiminn, og síðan er tími um
allan heim miðaðar við klukkuna í
Greenwich. Þótt athugunastöðin verði
nú flutt, þá breytist þetta ekki. En
það er talið að hún sje betur sett á
nýja staðnum og geti leyst hlutverk
sitt af hendi með enn nieiri nákvæmni
en áður. Er það eigi aðeins i því
fólgið „að fylgjast með tímanum",
heldur einriig í því að gefa út kort,
sem sýria áttavitaskekkjur, og gera
stjörnurannsóknir, ekki síst rannsókn-
ir á sólblettunum, en með þekkingu
á þeim er búiit við að vísindrinum
opnist nýjar og óþektar leiðir.
ttf
— Jæja, jeg kem þá heldur
seinna.
jí