Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1946, Blaðsíða 8

436
cn núyerandi rofflötnr (erosionsbasis).
Þetta cr erfitt að skyra, nema gert
sé ráð fvrir að land sé þarna að síga
eða hafi sigið nýlega.
Vestast í Bjarnancsstúninu eru leif-
ar af gömlum kirkjugarði. Þennan
kirkjugarð yar liætt að nota upp úr
1880 vegna þess að grunnvatnsvfir-
borð lá orðið svo hátt. að ógerning-'
ur var að grafa þarna lengur. Ekki'
er likicgt. að kirkjugarði hafi upp-
runalega vyrið valinn staður þar seni
svo háttaði um grunnvatn, ]>ar eð
hálægara kjrkjugarðsstæði var að fá
örlitlu austar. Við þcnnan kirkjugarð
eru rústir sem sýna. að bæjarhúsin
harfa áður fvrri legið niðri á slétt-
kndinu þar sem nú er of raklent
til að nokkur myndi hvggja á að
byggja þar bæ.
Sumarið 1§:17 gróf jeg jarðvegs-
snið á s. k. Gráviðarrana, við
mynni Starhólmakíls suðvestur af
bænum Borgum og aðeins nokkra
mctra frá fjarðarströndinni. Jarð-
vegss'firborð var þarna 1 m. yfir
fjöruborði fjarðarins. 1 jarðvegssnið-
inu lá ljósa öskulagið frá Örfæajök-
ulsgosinu lóO'i á 100 cm dýpi. Það
var 1 cm. þvkkt og virtist vera ó-
hrcyft. Þar sem þarna er stundum
talsverður straumur í firðinum vegna
sjávarfalla þykir inér ckki líklegt að
þetta vikurkennda, létta líparítösku-
lag hefði varðveitst svo vel ef það
hefði okki fallið á gróið land, þ. e.
land sem lá hærra en yfirborð vatns.
Þá mvndi og landsig gefa eðlilega
skýringu á ]»eirri staðreynd að innri
hluti Hornafj. uppfyllist svo hægt sem
raun ber vitní, þrátt fyrir hinn mikla
leir- og sándfíamburð Hornafjarð-
arfljóta. Það er gömul sögn. getið
m. a. í sóknarlýsingu Bjaraanessókn-
ar frá 1840. að i fyrri tíð hafi Skógey
verið skiliii frá Mýrunum aðeins af
mjórri jökuTkvísl. Nú eru þarna tak-
mörk fljóta óg fjarðar og flóðs og fjöru
gætir þangað upp. A milli Skógeyjar
og Mýra er nú 1.5 km. breitt vatn,
það er lygnt og grunut, 1—1.5 in., og
I
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Kort herforingjaráðsins af Hornafirði og Skarðsfirði, niælt 1903.
hefur þarua a. m. k. siðustu aldirnar
verið öruggust leið yfir Ilornafjarð-
arfljót þegar þau eru í vöxlum. Sagn-
ir eru og um það, nefndar m. a. í
sýslulýsingu Sig. Stefánssonar frá
1740 og í sóknarlýsingunni frá 1840,
að Skógey hafi forðum verið miklu
stærri en*nú og að. ]»ar hafi verið mik-
il byggð. ETalaust eru þessar sagnir
mjög ýktar (talað um 18 (!) bæi), en
þó er flugufótur /yrir þeim. Sam-
kvæmt máldögum frá 1367 og 1397
var þá bænhús í Skógey og lá undir
Bjarnanes (Dipl. Isl. III, bls. 44Í;
IV, bls. 233) og Sig. Stefánsson segir
um Skógey að „töpter og forner husa
steinvegger eru }>ar enn ad finna“
(Sýslulýsingin. bls. 27!)). I gömlum
lýsingum cr Gildrasker. sem er lítij
klettaeyja, 4 km. norður fif Sktigey,
reiknuð til Skógeyjarskerja. Tveggja
nvetra landhækkun myndi aftur sam-
eina þessar eyjar.
í Landnámabók segir um Hrollaug,
son Riignvalds jarls á Mæri, að hann
tók land í Leiruvígi á Ncsjum og
var ]»ar hinn fyrsta vetur, en annan
undir Ingólfsfjalli. „Síðan fór hann
austr í Ilornafjörð ok nam land aust-
an frá Ilorni til Kvíar ok bjó fyrst
undir Skarðsbrckku í Hornafirði, en
síðan á Breiðabólsstað í Fellshverfi".
Nú myndi enginn reísa sér bæ und-
ir Skarðsbrekku, því þar liggur Skarðs.
fjörður alvcg upp að fjallsskriðum.
En Skarðsfjörðurinn er svo grunnur,
að hafi land á liðnum öldum verið
nokkrum metrum hærra en nú liefir
þarna verið landrými nóg og gott
undir bú og þá skiljanlegt, að hinn
norski höfðingi tók sér þar bólfeslu.
Vitað cr með vissu, að staðhættir við
Skarðsfjörð og Ilornafjarðarós liafa
breytst mjög á síðustu öldum. Fyrir
hálfri annari öld lá Hornafjarðarós
vestan Hvamieyjar, sem þá tilheyrði
Hornslandi. Frá Ilvainvey lá ]»ur fjara
upp að Óslandi. Hjct þar Óskálfur og
Óslandseyri, en frá Óslandseyri var
einlægt land upp í Ilafnarnes og því
ekkert útfall vestur úr Skaialsfirði. A
íslandskorti T. II. II. Knapfs frá