Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1946, Blaðsíða 12

440
heimtaði að fá sundin, hún ætlaði
að brjóta undir sig framandi þjóð-
ir, en það vildi rússneska þjóðin
ekkij Hófst þá krafan um „frið án
landvinninga og hernaðarskaða-
bóta‘‘. Og það var þessi stefna, sem
jók mest fylgi bolshivika, og hún
var yfirlýst stefna flokksins þegar
hann komst til valda. Var það
skýrt tekið fram í yfirlýsingu sem
byltingarstjórnin gaf út 11. nóv.
1917. Var þar skorað á allar ófrið-
arþjóðirnar að „hefja þegar í stað
friðarsamninga“. Síðan segir í yfir-
lýsingunni: „Sovjet-stjórnin telur
það rjettlátan frið, að enginn leggi
Undir sig lönd annara, að engin
þjóðabrot verði innlimuð, og eng-
ar.'; :hernaðarskaðabætur verði
greiddar“.
Hellusufids-málið hvarf því aftur
úr sögunni eftir stjórnarbyltinguna
í Rússlandi og Tyrkir fengu að
halda yfirráðum sínum yfir sund-
unum;
a En svo skaut málinu aftur upp
rjett áður en önnur heimsstyrjöld-
in hófst. Tyrkir voru> hræddir við
ítali og hölluðu sjer því að Bretum
og Frökkum. í marsmánuði 1939
gerðu þeir vináttusamninga við
Frakka og Breta. Ætlunin var sú,
að Rússar gerðust eipnig aðiljar að
þessum samningi, til þess að þessar
þjóðir allar stemdu 1 sameiningu
stigu fyrir framsókn Möndulveld-
anpa á Balkan og í Miðjarðarhafi.
Én þá fór svo, að Rússar gerðust
alt i , einu bandamenn Þjóðverja.
Og nú hófu þeir háværar kröfur
um hernaðarstöðvar við sundin. Þá
var sýnt að hverju for. Og 1 okt.
1939 gerðu Tyrkir nýjan vináttu-
samning við Frakka og Breta, og
hafa treyst á þá síðan.
ÁRIÐ 1943 hófst nýr þáttur í
sambúð Rússa og Tyrkja. Þá var
það' sýnt, að Þjóðverjar mundu
bíða ósigur í styrjöldinni, og Rúss-
ar voru altaf að færa sig upp á
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
skaftið um kröfur til landa í Evr-
ópu og Asíu. Á hverri ráðstefnu
var talað um Tyrkland. Komu
Rússar, Bretar og Frakkar sjer
saman um að skora á Tyrki að segja
Möndulveldunum stríð á hendur.
En ekkert samkomulag varð um
sundin.
Svo var það hinn 23. febrúar
1943, rjett eftir Yalta-ráðstefnuna,
að Rússar sögðu upp vináttusamn-
ing þeim, er þeir höfðu gert við
Tyrki fyrir 20 árum. Hófust þá
samningaumleitanir að nýu og
gerðu Rússar þá þessar 4 kröfur:
1. að Tyrkir skyldu afhenda
hjeruðin Kars og Ardahan.
2. að Tyrkir skyidi leyfa Rúss-
um að reisa vígi við Sæviðarsund
og Hellusund.
3. að Montreux-sáttmálinn um
yfirráð sundanna væri endurskoð;
aður.
4. að Tyrkir fjellust á breytt
ríkjaskipulag á Balkan. ,
AÐALKRAFAN er auðvitað sú,
er fjallar um rússnesk vígi við
sundin. Tyrkir neituðu að semja
á þeim grundvelli. Það var líka
öllum ljóst, að ef Rússar fengi að
hafa setulið, fluglið og herskipa-
flota á þessum slóðum, þá væri
það sama sem að þeir hefði fengið
öll yfirráð sundanna.
í desembermánuði 1943 var út-
runninn vináttusamningur sá, er
Tyrkir og Rússar gerðu með sjer
1923, og; enginn nýr samningur
var til að taka við af honum. En
nú, gerðu Rússar enn nýar kröfur
á hendur Tyrkjum um landaafsal
í Litlu-Asíu.
Þetta er í stuttu máli forsaga
þess máls, sem nú er ofarlega á
dagskrá. Kröfur Rússa eru eigi að
eins um það, að hafa frjálsar sigl-
inar um sundin og frjálsa versl-
un. Ef gengið væri að þeim,
mundu afleiðingarnar verða þess-
ar:
1. Balkanþjóðirnar, Rúmenía og
Búlgaría mundu verða neyddar til
að fara að vilja Rússa í einu og
öllu.
2. Tyrkneska ríkið væri þá kom-
ið í sjálfheldu, með Rússa fyrir
austan sig og vestan. Væri þá sjálf-
stæði þess hætt, og þess varla langt
að bíf5a að Rússar mundu koma á
því stjórnarfari í Tyrkl., er þeim
sýndist best, því að Tyrkir væri
ekki menn til að sporna við því. Og
þá væri Iran hætt líka.
3. Rússneski flotinn mundi þá
koma út úr Svartahafi og setjast
að við Miðjarðarhaf. Rússar mundu
auka flotann mjög, og þótt hann
yrði ekki öflugri en sameiginlegur
floti Breta og Bandaríkjamanna,
mundi hann geta náð yfirráðum í
Miðjarðarhafi. Mundi þá verða
þröngt fyrir dyrum hjá ýmsum,
svo sem Grikkjum, Sýrlendingum,
Palestínumönnum og Egyptum.
(Grein þessi er eftir rússneskan
rithc/und, sem nú dvelst 1 Banda
ríkjunum, David J. Dellin að
nafni. Birtist hún fyrst í „Free
Europe“, sem gefið er út í
London“).
— Viljið þjer aka mjer heim?
— Hvar eigið þjer heima?
— Það segi jeg aldrei ókunnug-
um karlmönnum.