Þjóðviljinn - 11.06.1983, Blaðsíða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 11. - 12. júní 1983.
„HEF ALLTAF GERT ÞAÐ
SEM MIG HEFUR LANGAÐ TIL"
Ingmar Bergman þarf tæplega
aö kynna fyrir lesendum. Þótt
flestir hér á landi þekki hann
sem kvikmyndaleikstjóra, hefur
hann helgað mestan hluta ævi
sinnar leikhúsinu. Hann var
brautryðjandi á sviði
leikkennslu, leikhússtjóri á
Konunglega leikhúsinu í
Stokkhólmi í mörg ár og hefur
sett upp fleiri tugi af
eftirminnilegum leiksýningum í
Svíþjóð og víðar. Fáir
leikstjórar hafa haft eins mikil
áhrif á leiklist á Norðurlöndum
og því vakti það mikla athygli,
þegar hann yfirgaf sænskt
leikhús fyrir 7 árum vegna
skattamála og settist að í
Þýskalandi. Nú hefur hann
snúið heim til föðurhúsanna og
fyrsta sýningin hans í haust á
Dramaten (Konunglega
leikhúsinu) verður „Lér
konungur". ítilefniaf
heimkomunni birtir sænska
leikhústímaritið Entré langt
viðtal við hann í síðasta
tölublaði og er það hér mjög
mikið stytt.
„Umræðan hér í Svíþjóð fjallar
nú mikið um „leikhús leikaranna“
gegn „leikhúsi leikstjórans“. Telur
þú að hér sé um andstæður að
ræða?“
„Þetta er gerviumræða. Þetta er
eins og að verja veika móður sína.
Þegar manni finnst maður ekki
geta leikstýrt, þá fer maður að tala
um „leikhús leikaranna".
Eiginlega veit ég ekki hvað
mennirnir eiga við, leikhús til-
heyrir alltaf leikurunum. Allir leik-
stjórar vita að þeir mega missa sín
úr uppsetningunni, en ekki leikar-
arnir. Þess vegna verður leikhúsið
alltaf leikarans.
Frá mínum bæjardyrum séð - og
ég tala af persónulegri reynslu - frá
hugmynd minni um þrjú frumatriði
í leikhúsi: orðið, leikarann og
áhorfandann, þá er leikstjórinn
eiginleg alveg ónauðsynlegur. Ég
held að sérhver leikstjóri þurfi að
koma auga á það snemma á þróun-
arferli sínum, að hann er viðauki í
leiksýningu.
Það er svo aftur ótvírætt að leik-
stjóri er góður viðauki fyrir leik-
arana, þar sem hann er lengi vel
bæði eyrað og augað sem leikar-
arnir leika fyrir, spegillinn sem þeir
spegla sig í. Ég held að það sé mjög
tómlegt fyrir leikara að hafa engan
„mótleikara" fyrir utan leiksviðið.
Mér finnst leikhús án leikstjóra
leiðinlegt fyrir leikarana - þeir
þurfa hvatningu og „viðspyrnu*" í
vinnu sinni.“
„Kannski dreymir menn um
leikhús eins og commedia dell’arte,
- Moliére og Shakespeare gerðu
lítið með leikstjóra“.
„Þetta held ég að sé algjör mis-
skilningur. í hverjum leikhópi hef-
ur frá örófi alda fundist einhver
„öxull“, skipuleggjari, - leiftrandi
persónuleiki - kannski fleiri en
einn. Shakespeare og Moliére voru
áreiðanlega framúrskarandi leik-
stjórar, og commedia dell’arte var
„kynslóðaleikhús"" þar sem ættir og
fjölskyldur héldu leikhefðinni
við.“
„Þú hefur sagt að það væru til
lcikrit sem hægt væri að leika án
leikstjóra?“
„Já. Eins og afburðagóður strok-
kvartett getur spilað án stjórn-
anda, þá held ég að afburða leikar-
ahópur gæti leikið - t.d. „Dag-
leiðin langa inn í nótt“ - án leik-
stjóra - en ég held að þeim þætti
það leiðinlegt. En þeir gætu það.
Kannski væri það bara ágætt - það
eru jú til leikstjórar sem koma
hvort eð er bara til að gera leikur-
unum til hæfis .“
„Þú nefnir orðið sem eitt af
þremur grundvallaratriðum í
leikhúsi.“
„Já, og ég á þá ekki bara við
leikritið sem slíkt - textann. Ég á
við atburðarrásina, - söguna.“
„Það er stundum sagt að
„leikstjóraleikhúsið“ beygi sig fyrir
textanum, sé einskonar þjónkun
við textann, og hefti þannig leik-
arann?“
„Þetta er fjarstæða. Það er ekk-
ert frelsi algjört. Frelsið er fólgið í
því, að þú af fúsum vilja viðurk-
ennir ákveðnar reglur. Og reglur
leikhússins eru svo skýrar og af-
dráttarlausar, svo meitlaðar eftir
margar aldir, að við skulum ekki
láta okkur dreyma um að við get-
um brotið þær niður....
Frá mínum bæjardyrum hefur
alltaf verið sjálfsagt mál að ganga
út frá texta, eíns og það er sjálfsagt
fyrir hljómsveitarstjóra að hann
Ingmar
Bergman
snýr aftur
til
Svíþjóðar
eftir 7 ára
fjarveru
blaðar ekki í eigin nótum, þegar
hann stjórnar Júpitersinfóníunni,
heldur notar nótur verksins, - eins
og hann vill túlka það. í því er stór-
kostleg hvatning - og gífurlegt
frelsi. Og það er líka skylda okkar.
Því að textinn sem við notum í
leikhúsi er jafnan miklu marg-
ræðari og vand„þýddari“ en nót-
urnar. Það sem gildir er að fá eins
mikið líf úr textanum og mögulegt
er, - án þess að beita höfundinn
valdi. Ég er mjög gamaldags hvað
þetta snertir.
Klassiker er og verður klassiskur
vegna þess að hann nær til undir-
meðvitundarinnar - hann talar við
þig á leyndardómsfullan hátt. Og
það er ekki ætlunin að við út-
skýrum okkur sjálf í slíkum verk-
um - þá getum við alveg eins skrif-
að eigin verk.
Ég get að vísu skilið hvers vegna
menn gera slíkt, vegna þess að ég
hef búið í nýjú umhverfi í nærri sjö
ár og kynnst örvæntingunni í þýsku
leikhúsi.
Hvernig á ungur leikstjóri að
láta taka eftir sér - láta gagnrýn-
endur beina sjónum að sér. Hann
hugsar sem svo: „Ég verð að láta
mér detta eitthvað frumlegt í hug,
svo að þeir taki eftir mér og ég
verði gjaldgengur"". Og svo fet
hann af stað með eitthvað sem er
fullkomlega út í bláinn....
Égsát.d. sýningu á Brúðuheimi-
linu í Þýskalandi, þar sem allir
héngu á snúru, - það átti að sýna að
persónurnar voru fastar í smábor-
garalegum þanka. Eða þegar allir
leikararnir vaða í kartöfluhrúgu til
að ljóst sé að verkið gerist í land-
búnaðarþjóðfélagi!
Ég neita að viðurkenna svona
aðferðir. Þetta er að víkja sér
undan verkinu, undan skáldinu og
þeim kröfum sem það gerir til túlk-
enda sinna.“
„Menn sviðsetja jú sína Ieik-
greiningu.“
„Kannski frekar sína sál-
greiningu- menn ofskýra sjálfa sig.
Það er slappt, - huglaust. Ég held
að menn geri þett vegna þess að
leikhús virðist þrífast án nokkurrar
þekkingar.
Ef þú ert tónlistarmaður, þá

*&&*#&&**
od,- , trtún ,,vvúkb
He'&.íftwí'
fetða caUu
fíWÍ
óU'U'1' ofi «
V»Jí>*‘’
, „. sefve’Vðú ' . 0etáte

ú’j1', ,£«« '•' flSh»í«
faV" SéHe^
f éltó S