Þjóðviljinn - 11.06.1983, Blaðsíða 4

4 SIÐA - ÞJOÐVILJINN Helgin 11. - 12. júní 1983
stjórnmál á sunnudegi
Alusuissemálið: Samningar
í undirbúningi milli vina
Semur adeins um
„stórhækkaö
raforkuverð“
Bindiefnið í ríkisstjórn
Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks-
ins er ekki aðeins sameiginleg af-
staða þessara flokka til efnahags-
mála, þar sem • einhliða
kaupskerðing er helsta úrræðið.
Svipuð afstaða er til annarra stór-
mála, svo sem áhuginn á vaxandi
hernaðarumsvifum Bandaríkja-
manna hérlendis og að ... „höggva
sem fyrst á þá hnúta sem óleystir
voru í tíð fyrrverandi stjórnar, þ.e.
deilumálin við Svissneska álfé-
lagið, framtíðaruppbyggingu stór-
iðju og flugstöðvarbygginguna"
svo notuð séu orð úr Reykjavík-
urbréfi Morgunblaðsins. Sameigin-
leg afstaða þessara flokka í álmál-
inu, sem kom einkar skýrt fram á
Alþingi sl. vctur þvert á þáverandi
ríkisstjórnarsamstarf, var drjúgur
efniviður þegar að því kom að
mynda stjórn eftir kosningar, og
þar ráku sterk öfl á eftir, sem ekki
máttu til þess hugsa að Alþýðu-
bandalagið hefði lengur mótandi á-
hrif á gang þess máls.
Hlutaskiptin í Straumsvík eru
stórt efnahagslegt mál, en það hef-
ur margar fleiri hliðar, þar sem
m.a. er tekist á um það hverjir eigi
að ráða hagnýtingu íslenskra auð-
linda og hirða afrakstur þeirra.
Eftirmaður minn á stóli
iðnaðarráðherra lýsti því yfir dag-
inn sem hann tók við ráðherra-
starfi, að hann myndi því aðeins
semja við Alusuisse að fram fengist
stórhækkað raforkuverð. Ekki
hefur nánar verið skýrt hvað á bak
við þau orð býr, en góðar óskir
fylgja Sverri í upphafi í von um að
hann standi fast á íslenskum rétti
og hagsmunum í þeirri glímu sem
hann á framundan við Alusuisse.
Margt hefur hins vegar komið
fram fyrir og eftir stjórnarskipti,
sem vekur ugg um afstöðu núver-
andi stjórnarflokka í þessu stór-
máli. Læt ég þá liggja milli hluta þá
umdeildu samninga sem
viðreisnarstjórnin stóð að 1966 og
endurskoðaðir voru af stjórn
Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks-
ins 1975 með afdrifaríkum hætti.
í þessari grein verður vikið að
nokícrum þáttum álmálsins, er
varða baksvið þess nú við stjórnar-
skiptij-svo og,afstöðu áhrifamikilla
afla til samskiptanna við Alusuisse.
Það skiptir miklu að öll þjóðin
haldi vöku sinni og fylgist sem best
með frapivindu þessa máK á næst-
unni. Eitt af því sem vert ^yað
menn festF'sér vel í minni ef sú
staðreyndf að Alusuisse greiðir að
meðaltali þrcfalt hærra verð í 12
álþræðslum sem auðhringurinn á
útan Islands en greitt er samkvæmt
núverandi rafmagnssamningi við
ísal. En lítum á fleiri þætti varð-
andi rafmagnsverðið hér á eftir.
Meðalverð hjá
AluSuisse:
Yfir 20 mill
v Þann 4. ágúst 1982 skilaði starfs-
hópur um raforkuverð til ísal, sem
iðnaðarráðuneytið setti á fót í árs-
byrjun 1981, afar ýtarlegri skýrslu
til ráðuneytisins og var hún kynnt
fjölmiðlum fáum vikum síðar. Að
þessu verki stóðu fjórir menn, sem
skiluðu sameiginlegu áliti. Það
voru Kristján Jónsson rafmagns-
veitustjóri, Jóharm Már Maríusson
yfirverkfræðingur og nú aðstoðar-
framkvæmdastjóri Landsvirkjun-
ar, Gunnlaugur Jónsson deildar-
stjóri á Orkustofnun og Finnbogi
Jónsson d “ddarstjóri í iðnaðar*
ráðuneytinu og nú framkvæmda-
stjóri Iðnþróunarfélags Eyjafjarð-
ar. í áliti fjórmenninganna segir
m.a.:
„Meginniðurstaða starfshópsins
er sú, að gjörbreyttar forsendur frá
því að raforkusamningurinn var
gerður 1966 og endurskoðaður
1975 réttlæti kröfur um að raforku-
verðið hækki í 15-20 mill/kWh mið-
að við núgildandi verðlag.“ (Raf-
orkuverðið nú er 6,45 mill á kWh).
Þessi niðurstaða er studd hinum
gildustu rökum, þar sem dregin er
saman vitneskja um þróun raforku-
verðs til áliðnaðar um nær allan
heim og upphaflegar forsendur raf-
magnssamningsins vegna álversins
í Straumsvík athugaðar vandlega,
svo og reiknaður út stofnkostnaður
virkjana og framleiðslukostnaður
raforku hérlendis.
Stjórn Landsvirkjunar, sem
_ send var skýrslan til umsagnar,
lýsti sig sammála niðurstöðum
hennar í meginatriðum og vísaði
i^auk þess til sérstakrar athugunar,
''sem Landsvirkjun hafði þá nýlega
látið gera á raforkuverði til stór-
iðju, þar sem komist er að svipaðri
niðúrstöðu og hjá starfshópi
ráðuneytisins. í greinargerð
Landsvirkjunar um þetta efni frá í
september 1982 segir m.a.:
„Meðalverð á raforku til álvera í
Evrópu var árið 1981 um 20 mill. A
sama tíma greiddu öll álver Alu-
suisse að meðaltali 22 mill og álver
Penchiney greiddu 24 mill.
Spænskar álverksmiðjur fóru fram
á niðurgreiðslur á raforku niður í
~25 mill, en fengu niður í 27 mill til
að þær yrðu samkeppnisfærar.
Þessar tölur benda til þess, að ef
tekið er tillit til flutningskostnaðar
ög allur annar kostnaður er eins,
ætti ísal að geta greitt allt að 22 mill
fyrir orkuna.
Þegar á allt er litið virðist raun-
hæft að fara fram á tvö- til þreföld-
un á núverandi orkuverði til ísal.“
Þetta eru niðurstöður í greinar-
gerð Landsvirkjunar frá sl. hausti ái
sama tíma og álmarkaður vár í
mikilli lægð, en ástandið á álmark-
aði hefur nú breyst stórum til batn-
aðar, þar sem markaðsverð á áli
hefur hækkað um nálægt 50% það
sem af er þessu ári.
„Öll rök til stuðnings
15-20 mill“
Niðurstöður raforkuverðshóps
iðnáðarráðuneytisins frá í ágúst
1982 vöktu verðskuldaða athygli
og öll dagblöð landsins luku þá upp
einum munni um það í ritstjórnar-
greinum, að raforkuverðið til ísal
yrði að stórhækka. Morgunblaðið
sem fram að þessu hafði verið mjög
tvístígandi gagnvart kröfum ríkis-
stjórnarinnar um leiðréttingu á raf-
orkuverðinu sagði nú fullum hálsi í
leiðara 5. september 1982:
„Eins og raforkuverðsskýrslan
sem ráðherra lagði fram í vikunni
sýnir, eru öll rök því til stuðnings
að orkuverðið sé hækkað í 15-20
mill.“
Á leiðinni réðist svo blaðið að
mér fyrir að hafa ekki fyrir löngu
náð fram svo sjálfsögðum leiðrétt-
ingum á raforkuverðinu.
Þessi viðbrögð og undirtektir við
íslenskan málstað síðsumars íjyrra
voru hin ánægjulegustu og áí slík
eindrægni hefði haldist og náð til
forystúmanna í öllum stjórnmálá-
flokkum, væru leikslok þegar ráðin
íslandi’í vil. Alusuisse hefði séð sitt
óvænna og fallist á stórhækkað raf-
orkuverö og viðræður um leiðréit-
ingu á öðrum atriðum álsamnings-
ins.
Vonir um slíka samstöðu, sem
tryggt hefði sigur íslenskra hags-
muna á skömmum tíma, áttu hins
vegar ekki eftir að rætast. Fyrr en
varði hafði Alusuisse kippt í þá
þræði sem auðhringurinn hefur of-
ið inn í íslenskt samfélag með
skipulegum hætti um 20 ára skeið
og annað hljóð kom í strokkinn.
Utsendarar auðhringsins brýndu
áhrifamenn í öðrum flokkum á því,
hvort þeir ætluðu virkilega að láta
Alþýðubandalagið, sem auk alls
annars hefði svipt hulunni af skatt-
svikum fsal, geta státað sig af því
að hafa náð árangri í endurskoðun
á hinum umdeilda álsamningi og
það með kosningar á næsta leiti.
Nú mættu vinsamleg öfl og gamlir
mótspilarar úr samningum fyrri ára
ekki bregðast og ganga í gildru hjá
þeim rauðu. Hér þurfti að hafa
hraðann á. f Álviðræðunefnd með
fulltrúum allra þingflokka var á
haustmánuðum 1982 að skapast
full samstaða um meðferð skatta-
deilunnar á grundvelli. íslenskra
skattalaga og að fenginni loka-
niðurstöðu úrjannsókn Coopers &
Lybrand fyrir allt tímabilið 1975-
81.
Ótti Alusuisse
við samstöðu
Alusuisse, sem hafnað hafði
sáttatilboði iðnaðarráðuneytisins í
maí 1982 án þess að setja fram
nokkrar nýjar hugmyndir af sinni
hálfu, setti nú þann 10. nóvember
1982 fram samkomulagsdrög af
sjnni hálfu, sem fólu í sér eftirfar-
andi meginatriði:
x Skattadeilunni yrði vísað í sér-
staka gerð
x Heimiluð yrði stækkun ál-
versins
x Alusuisse fái heimild til að selja
50% hlutabréfa í ísal
x Samningaviðræður hefjist um
raforkuverð og breytta skatta-
formúlu.
Á öll þessi atriði skyidi litið sem
samtvinnaða heild.
Hjörleifur
Guttormsson
skrifar
Það var m.a. athyglisvert við
þetta útspil Alusuisse, að nú var
óskað eftir sameiginlegri gerð um
skattamálin þegar lokaniðurstöður
endurskoðenda lágu fyrir og breið
samstaða hafði skapast um endur-
ákvörðun skatta á Isal, sem að lok-
um svöruðu til um 10 miljónum
bandarikjadala. Hálfu ári áður
hafði sams konar hugmynd, sem
hreyft var af íslands hálfu, engar
undirtektir fengið.
Ég taldi skylt að láta reyna á
samningsviljann að baki þessu til-
boði Alusuisse. Á tveimur
viðræðufundum með fulltrúum
Alusuisse í nóvember og desember
sl. neitaði dr. Múller hins vegar
sem fyrr að fallst á nokkra hækkun
raforkuverðs svo og að bera slíka
umleitan fram við stjórn Alusuisse,
nema áður hefði verið fallist á
gagnkröfur auðhringsins frá
lO.nóv. 1982 að viðbættri nýrri
kröfu um lækkun á kaupskyldu raf-
orku af hálfu fsal niður í 50%.
Viðbrögð Framsóknar:
„Algjörlega
úr samhengi“
Eins og fljótlega kom fram opin-
berlega leit forysta Framsóknar-
flokksins öðrum augum á málið og
virtist telja viðræðugrundvöll Alu-
suisse aðgengilegan. Svo mikið
kapp v.ar á þetta lagt af ráða-
mönnum flokksins, að fulltrúi
Framsóknar í Álviðræðunefnd,
Guðmundur G. Þórarinsson, sagði
sig úr nefndinni fyrirvaralaust þann
7. desember 1982, þegar ekki var
orðið við tillögu hans m.a. um að
ganga að kröfum Alusuisse gegn
20% byrjunarhækkun á raforku-
verði.
Formaður Álviðræðunefndar,
dr. Vilhjálmur Lúðvíksson, lýsti
viðhorfi sínu til kröfu Guðmundar
með svofelldum orðum í viðtali við
Tímann 10. des.:
„Ég verð að segja sem formaður
þessarar nefndar, að ég skil ekki
hvernig á því stendur að Guð-
mundur skuli krefjast þess af ráð-
herra hálfri klukkustund fyrir lok-
afundinn með Alusuisse, að þessi
tillaga hans sem ekki var búið að
ganga frá í nefndinni, yrði tekin
upp við Alusuisse. Þetta hafi verið
enn fráleitara í ljósi þeirrar kröfu
sem fulltrúar Alusuisse lögðu fram
um lækkun kaupskyldu úr 85% í
50%. Þá hafi slíkir hagsmunir verið
í veði að tillaga Guðmundar um
20% hækkun raforkuverðs hafi al-
gjörlega verið úr samhengi.“
Ófrýnilegt
bandalag
Öll frekari viðleitni til að ná ein-
hverri samningsstöðu gagnvart
Alusuisse var eðlilega vonlítil eftir
að stærsti stjórnaraðilinn hafði
hlaupist undan rfierkjum með þess-
um hætti, enda hélt Alusuisse fast
við neitun sína að fallast á nokkra
leiðréttingu raforkuverðs, síðast í
svari til iðnaðarráðuneytisins 16.
mars sl.
Áður höfðu samstarfsaðilar Al-
þýðubandalagsins í ríkisstjórn
einnig hafnað tillögu okkar Al-
þýðubandalagsmanna um einhliða
aðgerðir til að ná fram leiðréttingu
á raforkuverðinu, þrátt fyrir ríkis-
stjórnarsamþykkt um „aðrar
leiðir" frá 26. febrúar 1982. Þegar
hér var komið sögu hafði það einn-
ig gerst, að fulltrúar Framsóknar-
flokksins í atvinnumálanefnd Sam-
einaðs þings höfðu gert bandalag
við stjórnarandstöðuna um flutn-
ing þingsályktunartillögu ,,um
viðræðunefnd . við Alusuisse.“
Fyrsti flutningsmaður þessarar til-
lögu var Eggert Haukdál, en með
Jiooúm Friðrik Sófusson, Ölafur Þ.
Þórðarson, Halldór Ásgrímsson,
Jón Baldvin Hannibalsson og
Sverrir Hermannsson.
Samkvæmt tillögunni skyldi
ríkisstjórnin „óska án tafar eftir