Eimreiðin - 01.05.1905, Síða 15

95
ar og einkennilegt sýnishorn af henni, eins og hún hefir verið á seinni
öldum.
Nafnið »gotneska byggingarlistin« eða sgotneski stíll-
inm er þannig til orðið, að þegar Gotar höfðu tekið sér bólfestu í
vesturhluta Norðurálfunnar á fyrri hluta miðalda, eftir þjóðflutningana,
og menningin tók að blómgast hjá þeim, þá fór því fjarri að þeir
semdu sig að öllu leyti að siðum Suðurevrópuþjóðanna, þótt margt
hefðu þeir af þeim lært, heldur var líf þeirra og listir sérkennilegt fyrir
þá og mjög frábrugðið því, sem áður hafði tíðkast; þessi sérkennileiki
kom fram í ýmsum greinum, svo sern leturgjörð, dráttlist, og þó einna
mest í byggingarlist, eða að minsta kosti hefir hún geymst bezt og
nútíðin er henni handgengnust. Suðurlandaþjóðirnar kölluðu þessar
íþróttir »hinar gotnesku* fyrst í fyrirlitningarskyni, en síðan hafa
þær verið nefndar svo til aðgreiningar frá »hinum rómönsku«. Nú
þykir nafnið hið mesta heiðursnefni, einkum að því er byggingarlistina
snertir. Gotneska byggingarlistin er tvenskonar: eldri og yngri.
þegar á miðöldunum breiddist hin eldri út um alla Norður-Evrópu, og
var hvarvetna viðhöfð við hinar stærri kirkjubyggingar og einstöku opin-
berar byggingar, stundum hrein, en stundum blönduð með annarri,
einkum rómanskri byggingarlist. Einstöku sýnishorn af þeim bygging-
um standa enn i dag á Norðurlöndum, einkum kirkjur, en flestar hafa
nú verið bygðar upp aftur að meira eða minna leyti. A íslandi veit
ég ekki til að nein bygging hafi verið bygð í þessum stíl, nema hvað
Fríkirkjan í Reykjavík er ofurlítið líkt eftir yngri gotneska stílnum, að
svo miklu leyti sem hægt er með timburhús.
Á Þýzkalandi standa enn þá margar byggingar, sem eru ágætt
sýnishorn hinnar eldri gotnesku byggingarlistar. Einhver hin elzta og
jafnframt prýðilegasta bygging í þeim stíl er frúarkirkjan í Niirnberg,
byggð á 12. öld. í Leipzig stendur einnig æfagamalt ráðhús, sem bygt
er í þeim stíl. Af byggingum, sem eru yngri, en þó í eldri gotneska
stílnum, úir og grúir í hinum gömlu borgum á Þýzkalandi.
Byggingarlagið breytist ekki í sjálfu sér, þótt aldir líði fram, held-
ur býr sig öðrum búningi. Hið einfalda og alvarlega verður smátt og
smátt að þoka fyrir öðru margbrotnara og glæsilegra á sama grund-
velli. Það er hinn yngri gotneski stíll. Það er hin aðdáanlega bygg-
ingarlist, sem hefir raðað hverju snildarverkinu við hliðina á öðru. Ægi-
legar og yndislegar gnæfa byggingarnar með tuma og branda við heið-
bláan himininn. Hver er annarri fegri og aðdáanlegri; tign og dirfð
haldast í hendur, og íþróttin hrífur hugann eins og samspil margra
hljóðfæra í mikilfenglegu tónverki. Heildin og hið einstaka, — sam-
ræmið milli hins minsta og þess stærsta — þetta tekur hugann töfra-
tökum, seiðir hann inn í völundarhús af turnum og bogum, súlum og
krosshvelfingum, þangað til honum liggur við villu. Slík eru undra-
verk gotnesku byggingarlistarinnar, og mikilfenglegast og fullkomnast
þeirra allra er dómkirkjan í Köln talin.
Ekki svo að skilja, að ekki gefi víðar á að líta fagrar bygging-
ar ( gotneskum stíl. Önnur kirkja á Þýzkalandi er af mörgum talin
fegursta kirkjan sem til er í þeim stíl, og er því oft kölluð »perla
gotnesku listarinnar«. Það er dómkirkjan í Meissen á Saxlandi. En