Morgunblaðið - 06.06.1998, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
JMtargiiiiHiifetfe
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NÝ FORYSTA í
BORGARSTJÓRNAR-
FLOKKI SJÁLF-
STÆÐISMANNA
*
ARNI Sigfússon, sem verið hefur oddviti borgar-
stjórnarflokks Sjálfstæðismanna sl. fjögur ár og var
borgarstjóri Reykjavíkur síðustu mánuði fyrra kjörtíma-
bils hefur ákveðið að láta af forystu Sjálfstæðisflokksins
í borgarmálum. Þessi ákvörðun Árna Sigfússonar var
staðfest á fundi borgarstjórnarflokksins í gær og jafn-
framt var Inga Jóna Þórðardóttir kjörin til þess að taka
við forystu fyrir Sjálfstæðismönnum í borgarstjórn
Reykjavíkur. __
Akvörðun Arna Sigfússonar er tekin í framhaldi af yf-
irlýsingum, sem hann gaf, þegar úrslit lágu fyrir á kosn-
inganóttina fyrir tveimur vikum. Það gat verið álitamál,
hvort hann ætti að láta af forystu borgarstjórnarflokks-
ins nú eða síðar á kjörtímabilinu. Að mati Morgunblaðs-
ins hefur Arni Sigfússon tekið hárrétta ákvörðun að
standa upp nú í byrjun nýs kjörtímabils og gefa eftir-
manni sínum færi á að leiða borgarstjórnarflokkinn í
andstöðu allt kjörtímabilið og undirbúa kosningar að
fjórum árum liðnum. Með því býr hann í haginn fyrir þá
samstarfsmenn sína, sem munu leiða baráttuna í borgar-
stjórn á næstu árum.
Inga Jóna Þórðardóttir, sem nú tekur við forystu
borgarstjórnarflokksins, á að baki langt starf á vegum
Sjálfstæðisflokksins. Hennar bíður nú það veigamikla
verkefni að stokka upp spilin eftir að Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur tapað tveimur kosningum í röð til borgar-
stjórnar. Inga Jóna hefur verið í fremstu röð sinnar kyn-
slóðar í Sjálfstæðisflokknum á nokkrum undanförnum
árum og má búast við, að hún leiði Sjálfstæðisflokkinn til
harðrar andstöðu við meirihluta Reykjavíkurlistans í
borgarstjórn.
SAGNFRÆÐI í DEIGLU
MIKIL gerjun virðist nú eiga sér stað í íslenskri
sagnfræði. íslandssagan er nú skoðuð út frá nýjum
og áhugaverðum sjónarhornum sem boða nýjan „sann-
leika“ um þróun og atburði. Sagnfræðingar sem og aðrir
sem leggja stund á húmanísk fræði eru að átta sig á því
að fátt verður sagt með fullri vissu um liðinn tíma, ekki
einu sinni með fulltingi tölfræðilegra gagna; hver ný
túlkun er einungis innlegg í samræðu sem hefur sann-
leikann að yfirskini en snýst í raun aðeins um sjálfa sig.
Einsagan er ein hinna nýju aðferða sem sagnfræðing-
ar hafa beitt á undanförnum árum. Sigurður Gylfi Magn-
ússon, sagnfræðingur, er frumkvöðull að einsögurann-
sóknum hér á landi en eins og fram kom í viðtali við
hann í Lesbókinni 9. maí síðastliðinn hefur einsagan
beint sjónum sínum að einstaklingsbundnum heimildum
sem ekki hafa átt upp á pallborð sagnfræðinga hingað
til, að skrifum alþýðumanna og -kvenna sem hafa fram
til þessa einungis verið prik í tölfræðilegum heimildum
eða í mesta lagi nöfn í skjölum formlegra stofnana sam-
félagsins. Sigurður Gylfi segir í viðtalinu að nauðsynlegt
sé fyrir sagnfræði framtíðarinnar að hrista af sér hlekki
hefðbundinna aðferða, ganga lengra en gert hefur verið í
túlkun heimilda og láta af leit að meðalmanninum.
Frétt í Morgunblaðinu í gær sýnir svo annan anga af
þessari gerjun sem nú á sér stað í íslenskri sagnfræði en
sagt var frá grein Arna Daníels Júlíussonar, sagnfræð-
ings, í tímaritinu Sögu þar sem samskipti Islendinga og
Dana fyrr á öldum eru skoðuð í nýju ljósi. Arni Daníel
heldur því fram að aftaka Jóns Arasonar og einokunar-
verslunin hafi ekki verið hluti af kúgun Dana á íslensku
þjóðinni, eins og þjóðernissinnaðir sagnfræðingar hér á
landi vildu halda fram, heldur hafi þau hugsanlega forð-
að íslenskum bændum undan kvaðaánauð svipaðri þeirri
sem komst á í Austur-Evrópu. Túlkun Árna Daníels er
hnýsileg og rennir stoðum undir hugmyndir annarra
sagnfræðinga í þessa átt á undanförnum misserum.
Ráðstefna um Nc
Sagnfræðingar í 1
á sviði kaldastríði
Ráðstefna um Norð-
urlöndin og kalda
stríðið verður haldin
í Reykjavík dagana
24. til 27. júní og
verða á henni margir
af fremstu fræði-
mönnum okkar daga
á sviði kaldastríðs-
rannsókna. Dr. Valur
Ingimundarson sagn-
fræðingur hefur unn-
ið að skipulagningu
ráðstefnunnar og tel-
ur að mikill fengur sé
að því að hún sé
haldin hér á landi.
SAGA kalda stríðsins hefur
verið í mikilli endurskoðun
meðal fræðimanna á síðustu
árum eftir því sem skjalasöfn
í Rússlandi og Austur-Evrópu hafa
verið gerð aðgengileg. Woodrow Wil-
son stofnunin í Washington hefur
með svonefndu Kaldastríðssöguverk-
efni, The Cold War International Hi-
story Project, verið í fararbroddi við
að styðja vestræna og austur-evr-
ópska fræðimenn við rannsóknir á
þessum heimildum og jafnframt stað-
ið fyrir útgáfu þeirra og fjölda ráð-
stefna um niðurstöður
rannsóknanna. Stofnun-
in stendur að ráðstefn-
unni í Reykjavík ásamt
The London School of
Economics og Sagn-
fræðistofnun Háskóla
íslands.
„Eg tel, að það sé
mikill fengur í að halda
þessa ráðstefnu á Is-
landi,“ segir Valur Ingi-
mundarsson sagnfræð-
ingur, sem á sæti í
þriggja manna ráð-
stefnunefnd fyrir hönd
Sagnfræðistofnunar
Háskóla íslands. „Við
höfum reynt að gera
ráðstefnuna sem alþjóð-
legasta. Þótt fjallað verði um ísland
og Norðurlöndin takmarkast umfjöll-
unin ekki við það. Það, sem mér
finnst einmitt einna mest spennandi,
er að við skulum fá sagnfræðinga
sem eru í fremstu röð í heiminum á
sviði kaldastríðsrannsókna."
Valur segir að það sé ekki síst fyrir
stuðning Woodrow Wilson stofnunar-
innar, að þekktir sagnfræðingar á
borð við John Lewis Gaddis, prófess-
or við Yale-háskóla og Geir
Lundestad frá norsku Nóbelsstofn-
uninni og áhrifamaður frá dögum
kalda stríðsins eins og Georgí Ar-
batov, ráðgjafi Sovétleiðtoga um
langt skeið, fáist til að koma. Gaddis
og Lundestad hafa deilt um hvaða
stefnu kaldastríðssagnfræðin eigi að
taka og munu báðir taka ásamt fleir-
um þátt í málstofu á ráðstefnunni um
nýjar stefnur á þessu sviði.
Setur Island á kortið í
kaldastríðsrannsóknum
Niðurstöður ráðstefnunnar munu
fara víða. Um tíu þúsund manns víðs
vegar úr heiminum fá að jafnaði þau
rit, sem Kaldastríðssöguverkefni
Woodrow Wilson stofnunarinnar gef-
ur út, og efni er dreift bæði í prent-
uðu formi og á alnetinu. Stofnunin
hefur ákveðið að gera ráðstefnunni
vegleg skil í útgáfustarf-
semi sinni.
Þótt ráðstefnan hafi
alþjóðlega áherslu telur
Valur að hún geti hjálp-
að til við að setja Island
á kortið í rannsóknun-
um. „Það hefur mjög lít-
ið verið fjallað um Island
í erlendum rítum um
sögu kalda stríðsins. Þar
sem erlendir fræðimenn
minnast á landið er það
yfírleitt lítið og byggt á
meira eða minna 20 ára
gömlum ritum því að
annað stendur þeim ekki
til boða á erlendum mál-
um.“
Valur hefur dreift út-
drætti á ensku af bók sinni ísland í
eldlínu kalda stríðsins, sem fjallar um
samskipti Islands og Bandaríkjanna
1945-1960, til ýmissa erlendra fræði-
manna. Auk þess mun birtast eftir
hann grein um svipað efni í fagtíma-
riti innan skamms. Valur bendir
einnig á rannsóknir Jóns Ólafssonar
á rússneskum heimildum um ísland í
kalda stríðinu og segist bíða spenntur
eftir niðurstöðum hans. Jón verður
meðal íslenskra fyrirlesara á þinginu.
íslendingar leituðu til Dana
og Norðmanna um ráð
Valur segist vona, að Island verði
sýnilegra í söguritun framtíðarinnar.
„Ég held, að eftir því sem meira verð-
ur vitað um ísland á þessum tíma átti
menn sig á mikilvægi þess. Það er
þegar þekkt að hernaðarlega var
landið mikilvægt fyrir Bandaríkja-
menn og að Islendingar hafi gert
þeim og NATO lífið erfitt vegna
þeirra átaka, sem hér voru um utan-
ríkismál. En það eru mun fleiri fletir
á sögu kalda stríðsins á íslandi, sem
vert er fjalla nánar um.“
Höfðafu
opnac
till
kalda s
GEORGÍ Arbatov, ráðgjafi Sovét-
leiðtoga um áratuga skeið, er að
koma til Islands í annað sinn. Hann
mun tala um efnið Sovétríkin og
Norðurlönd á ráðstefnunni um Norð-
urlöndin og kalda stríðið. Hann sat
alla fundi leiðtoga Bandaríkjamanna
og Sovétmanna á tímabilinu
1961-1991, meðal annars þegar Mik-
haíl Gorbatsjov Sovétleiðtogi og
Ronald Reagan Bandaríkjaforseti
hittust í Höfða árið 1986.
„Fundurinn í Reykjavík var einn
sá mikilvægasti, ef ekki sá allra mik-
ilvægasti. Þá var komið að krossgöt-
um og leið opnaðist til að Ijúka kalda
stríðinu. Mönnum varð ljóst að raun-
verulegar breytingar hefðu orðið á
sovéskum stjórnmálum.“
Arbatov segir að Bandaríkja-
mönnum hafí sennilega komið á
óvart róttækar tillögur Gorbaijovs á
fundinum. „Reagan tók fyrst tillög-
unum vel, en fór síðan úr fundarlier-
berginu ásamt ráðgjöfum sínum.
Þegar hann kom aftur var afstaðan
gjörbreytt og við þurftum að byija á
byijuninni aftur.“
Var viss um árangur
af Höfðafundinum
Að sögn Arbatovs var Gorbatsjov í
fyrstu óviss um hvort nokkur árang-
ur hefði orðið í Höfða. Arbatov seg-
ist sjálfur alltaf hafa verið viss um
að tímamót hefðu orðið.
Valur
Ingimundarson