Morgunblaðið - 06.06.1998, Blaðsíða 64

64 LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ

DALALILJA
(Convallaria majalis)
DALALILJA
HVÍTASUNNA
er nú liðin og þar
með er líklega lokið
fermingum um allt
land, en víða til
sveita er enn siður
að ferma á hvíta-
sunnu. Flestum er
fermingardagurinn
sjálfsagt minnis-
stæður alla ævi og
þannig er því einnig
farið um mig. Það er
ekki aðeins ferming-
in sjálf eða veislan
sem haldin var, sem
rifjast stundum upp
fyrir mér, heldur
líka fermingarblómið
mitt. Eldri systir mín fór í
blómabúð og sneri heim með það
yndislegasta barmblóm sem ung
stúlka gat hugsað sér, fíngert og
fagurt og sætlega ilmandi. Þetta
voru íyrstu kynni mín af blómi
vikunnar, dalaliljunni, eins og
hún er oftast kölluð á íslensku,
en nafnið liljukonval heyrðist líka
oft áður fyrr, en það er danska
heitið á blóminu. Latneska nafnið
táknar blómið, sem vex í djúpum
dölum og blómstrar í maí. Dala-
liljan vex villt víða um heim, í
Norður-Ameríku og Norður-As-
íu og í Evrópu vex hún allt norð-
ur undir heimskautsbaug og upp
í 2.300 m hæð. Það er aðeins á Ir-
landi og Islandi, sem hún vex
ekki villt, en á báðum stöðum
þrífst hún ágætlega í görðum.
Kjörlendi hennar í nátturunni er
skógarbotn bjartra laufskóga,
þar sem rakinn er ekki of mikill.
Dalaliljan myndar oft breiður
þar sem hún vex villt, en hún hef-
ur láréttan jarðstöngul, sem er
dálítið skriðull og greinóttur.
Upp af honum vex á vorin brodd-
ur, umlukinn rauðleitri himnu.
Smám saman vex upp grænn
vafningur, sem breiðir úr sér og í
Ijós koma blöðin, sem eru 1-3
talsins. Blöðin eru áberandi gul-
græn á lit, hárlaus og jaðramir
sléttir. Æðastrengirnir eru áber-
andi í breiðoddbaugóttri blað-
blöðkunni, sem er dálítið íhvolf,
þannig að vatn, sem lendir á
blöðunum leiðist auðveldlega nið-
ur til jarðstönguls og rótar.
Blómstöngullinn virðist koma til
hliðar við blaðvöndulinn upp úr
stöngulbroddinum. Hann verður
15-25 cm hár, er alveg blaðlaus
og mjög grannur. Blómin eru í
einhliða klasa, sætlega ilmandi,
snjóhvítar bjöllur með örh'tið út-
sveigðum blómjöðrum. Hvert
blóm er á stuttum blómstilk og
það er þvínæst sem hvítt perlu-
band ljómi á grænum blaðgrunn-
inum. Fjöldi blómklukknanna er
breytilegur. Hjá villtum dalalilj-
um era þær 5-7 en við ræktun
hefur verið reynt að fá fram
blómfleiri .afbrigði og til eru af-
brigði með allt að 15 blómum á
stönglinum. Eins era til afbrigði
með bleikleitum blómum og jafn-
vel fylltum og með mislitum blöð-
um, variegata, en þessi afbrigði
era líklega ekki í ræktun hér-
lendis. Dalalilja er mjög vinsælt
vorblóm á Norður-
löndum, en ekki
mjög algeng í görð-
um hér, en var þó
töluvert ræktuð áður
fyrr. Sunnanlands
blómstrar dalalilja í
júníbyrjun. Dalalilja
gerir ekki miklar
kröfur til jarðvegs-
ins en kýs þó helst
léttan og myldinn
jarðveg. Þar sem
hún á annað borð
kann við sig, fjölgar
henni smám saman
og myndar loks fal-
lega breiðu, en það
er auðvelt að halda
henni í skefjum. Dalaliljan er fyr-
irtaks botnplanta í trjábeðum,
þar sem blómstrun hennar lýkur
áður er lauf trjánna er fullvaxið
og laufið sölnar þegar líða tekur
á sumarið. Sem sagt, það er flest
sem hana prýðir. Já, flest _ en
ekki allt. Dalalilja er gömul
Iækningajurt og eins og svo
margar lækningajurtir er hún
eitrað, meira að segja mjög eitr-
uð, sé ekki rétt með farið. Rúss-
neskir bændur notuðu dalalilju
við flogaveiki, slagi og ýmsum
hjartasjúkdómum. Hún inniheld-
ur efni, sem heitir convallamarin,
sem hefur áhrif á hjartað, og er
náskylt virka efninu í fíngur-
bjargarblómi, sem er líka notað
sem hjartalyf. Þetta efni stillir
óreglulegan hjartslátt hjá veiku
hjarta, en ekki skyldi ég ráð-
leggja nokkram að fara að lækna
sig með dalalilju á eigin spýtur.
Aldin dalalilju er rautt ber sem
líka er eitrað og erlendis hafa
börn stundum orðið fyrir eitrun-
um við að borða berin eða tyggja
blaðstilka. Líklega er bara kost-
ur hvað við íslendingar eram litl-
ar grænmetisætur og börnin því
ekki vön „að bíta gras“. Meira að
segja getur vatn, sem afskorin
dalalilja stendur í, verið eitrað
litlu barni.
Dalaliljan er tengd helgisögn-
um. Hún er sögð hafa sprottið
upp af táram Maríu Magdalenu,
þegar hún grét við gröf Krists á
degi upprisunnar. Bretar tengja
hana sögninni um heilagan Le-
onard, sem barðist við ógurlegan
dreka í margar klukkustundir og
hlaut í bardaganum mikil og
djúp sár. Alls staðar, þar sem
blóð hans féll, spratt dalaliljan
upp og enn vex hún í Leonard-
skógi í Sussex.
Dalalilju má fjölga upp frá
fræi, sem er þó stundum tregt til
að spíra. Dalalilja er stundum á
boðstólum í gróðrarstöðvum á
sumrin en henni er oftast fjölgað
með jarðstönglum, sem settir
era niður á haustin. Þessir jarð-
stönglar eru stundum á haust-
laukalista Garðyrkjufélags Is-
lands.
Ath. Höfundarnafn greinar-
innar um blómgunartíma sumar-
blóma féll niður. Greinina skrif-
aði Guðríður Helgadóttir garð-
yrkjufræðingur.
S.Hj.
BLOM
VIKUIVMR
381. þáttur
Lmsjón Ágústa
lijiirnsdótíir
FRÉTTIR
VELVAKANDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Hnýtt í rann-
sóknir Kára
ÉG ER hissa á því hvað
menn reyna að hnýta mikið
í rannsóknir Kára Stefáns-
sonar hjá íslenskri erfða-
greiningu. Það hefur ekki
verið svo erfitt hingað til að
komast í gögn í sambandi
við sjúklinga, en nú er verið
að gera svo mikið mál út af
þessu. Og svo eru þeir sem
gagnrýna Kára sem mest,
þeir hjá Tölvunefnd, með
menn á launum hjá Is-
lenskri erfðagreiningu.
Vona að þeim takist ekki að
flærna hann í burtu.
190923-4799.
Stórkostlegt krem
VELVAKANDA barst eft-
irfarandi:
„Ég sem skrifa þessar
línur er ein af mörgum
sem er illa haldin af psori-
asis exemi og voru báðir
lófar sem sagt eitt sár og
slæm sár á fótum og hand-
leggjum. Svo var mér gef-
in krukka með SD kremi
og var það eins og við
manninn mælt, eftir þrjá
daga fóru sárin að gróa.
Og núna tveim vikum eftir
að ég fór að nota SD krem-
ið er ég sáralaus og farin
að nota hendurnar til
flestra heimilisstarfa. Ég
var búin að leita mér hjálp-
ar hjá læknum en batinn
var lítill. Mig undrar að
SD kremið skuli ekki fá
meiri athygli hjá þeim sem
eru að lækna og berjast við
þennan sjúkdóm.
Ég vil segja við alla
psoriasis sjúka, próflð
þetta krem og þið verðið
ekki fyrir vonbrigðum.
Kremið er alíslenskt og
unnið úr íslenskum jurt-
um, vatni og lýsi. Kremið
er hrein bylting gegn þess-
um sjúkdómi.
Erla Pálsdóttir.
Til framfara
í læknisfræði
ÞAÐ er alltof mikið gert
úr trúnaði og nafnleynd af
úrtölumönnum um ís-
lenska erfðagreiningu.
Satt að segja hef ég engan
hitt sem ekki vill glaður
láta allar upplýsingar um
sjúkdóma sína í té ef verið
gæti til framfara í læknis-
fræði. Við sem höfum
misst ástvini okkar á unga
aldri, t.d. úr krabbameini,
fylgjumst grannt með
þessum málum og tiúum
því ekki að reynt verði að
setja fótinn fyrir Kára
Stefánsson.
Kona.
Tapað/fundið
Perlufesti týndist
STUTT smágerð perlu-
festi með mismunandi
perlum týndist sl. miðviku-
dag um eftirmiðdaginn.
Finnandi er vinsamlega
beðinn að hringja í síma
560 9877 eða 568 5990 eftir
hádegi.
Þuríður.
Dýrahald
Páfagaukur í óskilum
ÞANNIG er mál með vexti
að í fyrradag fangaði dótt-
ir mín bláan páfagauk sem
var á flugi úti og nú er
gauksi í fóstri hjá mér.
Þetta átti sér stað í Bæjar-
gili í Garðabæ. Þetta virð-
ist vera ungur fugl, gæti
ég trúað að hann hafi verið
búinn að vera eitthvað úti
því hann var mikið
hóstandi og dauðþreyttur
þegar hann komst í búr
hjá mínum eigin páfagauk.
Mikið vildi ég koma honum
í réttar hendur. Síminn hjá
mér er 565 8694.
María Richter.
Týndur kettlingur
BRÖNDÓTT ómerkt
læða, 9-10 vikna gömul,
með hvíta bringu og hvítar
loppur, týndist frá Austur-
götu í Hafnarfirði sl.
mánudag. Hafi einhver
orðið ferða hennar var er
hann beðinn að hafa sam-
band í síma 555 1150.
Hvolpur óskar
eftir heimili
FALLEGUR blandaður
Springer/Spaniel hvolpur,
6 mánaða, óskar eftir góðu
heimili vegna óviðráðan-
legra aðstæðna. Upplýs-
ingar í síma 554 6071.
Morgunblaðið/Kristinn
Rakel og Brúnó
Víkverji skrifar...
VIKVERJI þurfti í gær að fara á
fund lögreglustjóraembættisins
til þess eins að fá nýtt ökuskírteini
og nýjan passa, því að hann er að
fara til útlanda innan tíðar. Gamla
ökuskírteinið, þótt gilt sé hérlendis,
er útrannið samkvæmt áletran, sem
á því stendur.
Víkverji fór því inn á lögreglustöð
við Hverfísgötu og þegar hann
mætti þar rétt fyrir klukkan 13 var
anddyri lögreglustöðvarinnar fullt
af fólki. Inni í afgreiðslusalnum var
sömuleiðis fólksfjöldi. Á veggnum
gegnt dyranum stóð talan 57 mynd-
uð í rauðum Ijósum. Víkverja var
bent á að hann skyldi taka númer ef
hann vildi fá afgreiðslu, sem hann
gerði. Hann hlaut númerið 84.
Þannig voru 27 manns á undan hon-
um sem biðu.
Ekki átti Víkverji að fá eyðublað
til útfyllingar vegna vegabréfsum-
sóknar og enn erfiðara virtist að fá
eyðublað til útfyllingar vegna öku-
skírteinisins. Sú skýring var gefm,
að fólk fyllti það yfirleitt rangt út,
þannig að afgi’eiðslustúlkumar vildu
hafa hönd í bagga með útfyllingunni
til þess að spara eyðublöðin. Vík-
verja taldist til að aðeins þrjár stúlk-
ur væra við afgreiðsluna, sem gekk
svo seint að rúm klukkustund fór í
þessa bið hans eftir afgreiðslu. Var
hann þó búinn að fylla út eyðublöð,
sem hann bað um sérstaklega.
Þegar þessi þraut er búin, er Vík-
verja vísað til gjaldkera og þar átti
að greiða 3.000 krónur fyrir öku-
skírteinið og 4.600 krónur fyrir
vegabréfið. Víkverji lagði kredit-
kortið á borðið. Nei, takk, honum
var ekki treyst fyrir fjárhæðinni,
7.600 krónum - hann skyldi greiða á
staðnum. Og þegar hann hafði gert
það var honum tjáð að ökuskírteinið
og passinn yrðu tilbúin eftir 10
virka daga. Víkverji spurði, hvort
hann gæti fengið vegabréfið og
passann sendan í pósti. Svarið var
blákalt nei, hann yrði að koma aft-
ur, fara í biðröð og skrifa upp á
passann. Honum var sem sagt ekki
treyst til þess heima hjá sér og
koma skyldi hann aftur og bíða í
klukkustund eftir að fá að skrifa
nafnið sitt. Embættismönnum virð-
ist ekki detta í hug, að leyfa um-
sækjanda að skrifa undir á staðnum
og fylla passann út síðar og senda
svo í pósti.
Þessi framkoma við borgarana af
hálfu lögreglustjóraembættisins í
Reykjavík er til háborinnar skamm-
ar. Heldur lögreglustjórinn í
Reykjavík, að hann geti snattað
mönnum og eytt tíma þeirra svona
til einskis? Hvers konar virðingar-
leysi er þetta við borgarana? Vík-
verji er þess fullviss að slík af-
greiðsla úr fomeskju þekkist hvergi
á byggðu bóli í Evrópu og þótt víðar
væri leitað. Þaraa þarf hinn nýi lög-
reglustjóri svo sannarlega að taka
til hendi.
xxx
OG ÞAR sem Víkverji er nú einu
sinni farinn að láta lögregluna
ergja sig, enda telur hann hana hafa
sýnt sér hinn argasta dónaskap í
gær, má geta þess, að hann var ný-
lega í leigubíl og fannst þá leigubíl-
stjórinn aka heldur hægt um götur
borgarinnar. Víkverji hafði orð á því
við bílstjórann sem sagði þá, að
hann þyrði bara ekki að aka hraðar,
10 starfsfélagar sínir hefðu verið
sviptir ökuleyfí og þar með starfí,
þar sem þeir hefðu mælzt á 61 km
hraða hér í bænum, þar sem áður
þótti ekki tiltökumál að aka á þeim
hraða.
Lögreglan verður að gæta sín á
því, að ofbjóða ekki borguranum.
Þar sem menn hafa ekið í áratugi á
ákveðnum hraða án afskipta lög-
reglunnar þýðir ekki fyrirvaralaust
að beita viðurlögum. Að ekki sé tal-
að um að svipta menn atvinnu sinni
með þeim hætti.
Lögreglan verður að átta sig á
því, að hún nær engum árangri í að
bæta umferðarmenningu án sam-
vinnu við borgarana.