Morgunblaðið - 30.08.1997, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Aðför að þjóðmenningu
NÚ Á síðari tímum
hafa æ fleiri íslensk
ungmenni farið til
Bandaríkjanna eða
Evrópulandanna til að
nema hagfræði eða
viðskiptafræði. Þetta
fólk kemur til baka
með urmul af gráðum
í farteskinu og að auki
hagfræðijöfnu sem
mætti orða á þann veg:
stærri einingar = meiri
framleiðni + minna
vinnuafl = aukin ha-
græðing. í stuttu máli,
meira fyrir minna.
Þessi hagfræði er orð-
in n.k. „drottinn mátt-
ugur“ sem kemur „vestan flóann
ríðandi á brokkgengum heildsala"
eins og amerískri innreið er lýst í
frægu kvæði eftir Stefán Hörð
Grímsson. Og það sem meira er,
okkur er ætlað að taka ofan og
bjóða hann velkominn til að stjórna
landi og lýð.
Ég vil beina sjónum sérstaklega
að orðinu „vinnuafl" í þessari jöfnu,
en þessari hagfræði er nokkuð
sama um það sem á tyllidögum er
kallað mannauður og mannhelgi.
Fólkið í landinu er einungis einn
faktor í þessari jöfnu sem í krafti
síns „sannleika“ leyfir sér að setja
tugi manna á vergáng i litlum
plássum; fólk sem oft á ekki annað
bjargræði en segja sig til sveitar.
Einnig það að „hagræðing" þýðir
jafnan meiri auðsöfnun á færri
hendur. Þessi alþjóðlega ham-
borgarasöluspeki er hingað kölluð
til að þjóna fyrirtækjum og auka
veg þeirra, fremur en að bæta hag
almennings í landinu.
Á sama tíma er brýnt fyrir þjóð-
um heimsins að efla og styrkja sína
eigin þjóðmenningu til að stemma
stigu við áhrifum frá hinni sívax-
andi heimsmenningu. Þetta er sam-
kvæmt einum mesta hugsuði síðari
tíma, Paul Ricoeur, það tvíþætta
Bergsveinn
Birgisson
NY
UNDIR-
FATALÍNA
Kringlunni
S. 553 7355
verkefni sem liggur
fyrir þjóðum heims á
þessum öru breytinga-
tímum. Annars vegar
að innleiða heims-
menninguna sem er i
eðli sínu alþjóðleg, en
hins vegar að varð-
veita sín þjóðlegu sér-
kenni í því skyni að
týna ekki sinni eigin
menningarlegu sjálfs-
vitund.
Ég ætla aðeins að
drepa á einn geira at-
vinnulífsins þar sem
þessarar hagfræði er
farið að gæta með
ófyrirsjáanlegum af-
leiðingum fyrir dvínandi þjóðmenn-
ingu þessa lands. Smábátaútgerð
er elsta útgerðarform á íslandi. Þar
hafa kynslóðirnar mæst og tekið
við hver af annarri í margar aldir.
í þessari atvinnugrein eru mikil
þjóðmenningarleg verðmæti sem
snerta tungumálið, veiðimennsku,
þekkingu á miðum, hafnarkúltúr
og svo mætti lengi telja, en engu
að síður er hin andlega hlið þessar-
ar atvinnu mikilsverð. Þar læra
hinir yngri að axla ábyrgð, vinna
með náttúrunni og sækja þangað
björg; þeir læra að kæta anda for-
feðranna. Það eru þó ekki einvörð-
ungu þau menningarlegu verðmæti
sem fólgin eru í trilluútgerðinni
sjálfri sem eru hér til tals. Smá-
bátaútgerð er víða það eina sem
heldur lífínu í litlum sjávarplássum
við strendur landsins og það segir
sig sjálft að þau munu lognast útaf
þegar lífæð þeirra er tekin burt,
en ég læt lesendum eftir að dæma
hvaða áhrif það muni hafa á þjóð-
menningu landsins. Það þarf vart
að nefna margnotuð slagorð eins
og að smábátaútgerð skapar þre-
falt meiri atvinnu á hvert þorsktonn
heldur en togaraútgerð, að togarar
eyða 200 lítrum af olíu á hvert
tonn á meðan trillur fara með 20-
30 lítra, að togarar breyta gróður-
ríkum botni í lífvana eyðimörk á
meðan línu og handfæraveiðar
raska engu í vistkerfinu og þar fær
fiskurinn að ástunda sinn fijálsa
vilja fram í dauðann líkt og okkur
er boðið hér ofansjávar. Það er líka
staðreynd að sá smáfískur sem
kemur upp með krókaveiðum og
er sleppt nær að lifa af, á meðan
hann á sér enga lífsvon meir ef
hann lendir í ægikjafti botnvörp-
unnar.
Stjómvöld með sínar hagfræð-
inganefndir hafa sýnt þessu lítinn
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
5% STAÐGREIÐSLUAFSLATTUR • POSTSENDUM SAMDÆGURS
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
SÍMI 511 8519 SP
#s

STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
SÍMI 568 9212 ^
Smábátaútgerð er
uppbyggjandi fyrir
líkama og sál og mikil-
vægur hluti af þjóð-
menningunni.
Bergsveinn Birgisson
telur að gera ætti sem
flestum kleift að stunda
hana og halda lífinu
í arfi forfeðranna.
skilning. Á komandi fiskveiðiári er
áætlað að þeir smábátar sem gera
út með s.k. krókaleyfi fái að róa
18-19 daga á árinu. 18-19 daga
til að brauðfæða sjálfa sig og fjöl-
skyldur sínar í heilt ár, borga af
fasteignum og bátnum. Þetta þýðir
hreint og klárt: útrýmingu smá-
bátaútgerðar í þessu landi og aðför
að jjjóðmenningunni.
Á meðan sölsa stórútgerðir fá-
einna einstaklinga undir sig æ
meiri kvóta, landvinnslan er að
flytjast út á rúmsjó til frystitogar-
anna þar sem mun færri menn
koma að verðmætasköpuninni.
Hásetar, eða hið s.k. vinnuafl, eru
mánuðum saman fjarri fjölskyldu
og vinum. Frystitogaramenningin,
sem reyndar var fundin upp af
Sovétinu heitna með allri sinni
ósýnilegu manngæsku, er reyndar
bæði fjölskyldufjandsöm og váleg
andlegri heilsu manna. Hér sjáum
við að áðurnefnd hagfæðijafna er
að komast til valda.
í norskum fiskveiðilögum hefur
verið í gildi ákvæði sem heimilar
ungu fólki fijálsan aðgang að auð-
lindum hafsins á bátum undir 10
metrum að lengd. Norðmenn virð-
ast m.a. hafa komið auga á að sú
reynsla og þroski sem ungir menn
hafa upp úr sjálfstæðri útgerð skil-
ar sér alltaf aftur til þjóðfélagsins
og eykur þannig hag þegnanna.
Auk þess var þetta aðferð til að
auka skilning íbúa á „heimsmenn-
ingarsvæðum" Suður-Noregs á
þeirri þjóðmenningu sem fólgin er
í smábátaútgerðinni. Sama blasir
við hér á landi, landsbyggðin er
að flosna upp og smábátaútgerð
er nánast óhugsandi fyrir ungt fólk
sem vill komast inn í þennan geira
atvinnulífsins.
Smábátaútgerð ætti a.m.k. að
vera möguleg fyrir þá sem vilja
reyna sig við að halda lífinu í þess-
um arfí forfeðranna. Hún er upp-
byggjandi á líkama og sál og mikil-
vægur hluti af þjóðmenningunni,
það hafa margir komið auga á.
Nú hefur Evrópusambandið jafn-
framt á sinni stefnuskrá að styðja
við bakið á litlum sjávarplássum
innan sinna landamæra og þar
undir fellur smábátaútgerðin. Þetta
segir okkur að þar skiptir varð-
veisla og efling þjóðmenningar ein-
hverju máli, þó svo það verði ekki
reiknað í skyndingu hvernig hún
geti „aukið hagræðingu" í fyrir-
tækjarekstri. Einn merkasti nor-
rænufræðingur síðari tíma, Einar
Ólafur Sveinsson, hafði sínar út-
skýringar á því hvernig íslending-
um tókst að koma með eitt merk-
asta framlag til heimsbókmennt-
anna á miðöldum. Þá, líkt og nú,
voru það fræði utan úr löndum sem
gerðu sagnariturunum kleift að
festa sögurnar á skinn. En þá, seg-
ir Einar, var aldrei „blind stæling"
á erlendum fræðum og stefnum,
heldur var erlend fræðahefð notuð
sem umgjörð til að þjóna íslenskri
menningu. íslendingar gleyptu ekki
við neinu án þess að vega það og
meta hvernig slíkt yrði ættleitt inn
í þeirra eigin menningu á þeirra
eigin forsendum. Þannig fínndist
manni að höndla ætti áðurnefnda
hagfræði. Mætti ekki salta hana
norður í Kolbeinsey á meðan menn
hugleiða hvernig hún fái best þjón-
að íslenskri alþýðu án þess að út-
rýma íslenskri þjóðmenningu?
Á hvetju ári veita íslensk stjórn-
völd milljónum í að varðveita og
efla íslenska menningu. Það hljóm-
ar því bæði ankannalega og þver-
sagnakennt ef þau leyfa á sama
tíma alþjóðlegri hamborgarasölu-
speki að slíta upp dýrmætustu
rætur íslenskrar þjóðmenningar.
Höfundur er trillukarl á
Norðurfirði og stundar
íslenskunám við HÍ.
Nýr fullbúinn skóli tek-
inn í notkun í Reykjavík
ENGJASKOLI,
grunnskóli í Engja-
hverfi í Reykjavík,
verður vígður sunnu-
daginn 31. ágúst nk.
Bygging Engjaskóla
markar tímamót í
byggingu skólamann-
virkja í Reykjavík fyrir
margra hluta sakir.
Þetta er í fyrsta sinn
í sögu Reykjavíkur,
sem nýr, fullbúinn,
heildstæður einsetinn
grunnskóli er tekinn í
notkun. Skólinn er
byggður á niðurstöð-
um úr opinni hönn-
unarsamkeppni um
einsetinn skóla og 6-7 stunda
vinnudag nemenda en slík sam-
keppni hefur ekki fyrr verið við-
höfð á íslandi.
Engjaskóli byggður eftir
verðlaunatillögu
Skólamálaráð (fræðsluráð)
ákvað sumarið 1994 að byggja þijá
heildstæða grunnskóla í Borgar-
holtshverfunum, Engja-, Víkur- og
Borgahverfi. Unnin var nákvæm
forsögn að byggingu og sveigjan-
legu skólastarfi í um það bil 400
barna einsetnum heildstæðum
skóla. Ákveðið var að efna til
tveggja þrepa opinnar hugmynda-
og hönnunarsamkeppni, þar sem
fyrst og fremst var leitað eftir
hugkvæmni og nýsköpun keppenda
að skóla framtíðarinnar.
Keppendum voru sett bæði
stærðar- og kostnaðarmörk. Skóla-
byggingin skyldi vera um 4,500
m2 með leikfimisal og hámark kostn-
aðar 500 m.kr. Þóknun til arkitekta
lækkar ef kostnaðarviðmiðið stenst
ekki. Alls bárust 54 tillögur í fyrra
þrep samkeppninnar, sem er met-
þátttaka í samkeppni hér á landi.
Sex tillögur voru valdar til frek-
ari útfærslu í annað þrep sam-
keppninnar. Engjaskóli er byggður
eftir tillögu sem hlaut fyrstu verð-
laun. Hönnuðir eru arkitektarnir
Baldur 0. Svavarsson
og Jón Þór Þorvalds-
son hjá teiknistofunni
Úti og inni sf. Borga-
og Víkurskóli verða
byggðir eftir tillögum,
sem hlutu önnur og
þriðju verðlaun.
Gerð hefur verið út-
tekt (rýmisathugun) á
öllum skólum borgar-
innar, sem byggist á
forsögninni um Engja-
skóla og reynslunni af
samkeppninni. Fimm
ára áætlun um einsetn-
Sigrún ingu allra skólanna í
Magnúsdóttir borginni er grundvöll-
uð á þessari vinnu.
Auðvelt að laga húsnæðið að
breytilegu skólastarfi
Byggingin býður upp á mikinn
sveigjanleika hvað varðar innra
fyrirkomulag og starfshætti skól-
ans. Hún felur m.a. í sér, að auð-
velt er að aðlaga húsnæðið breyti-
legum forsendum skólastarfs. Þá
gefur hún hugmyndaríkum skóla-
stjórnendum og öðru starfsliði skól-
ans tækifæri til að þróa fjölbreyti-
legt innra starf.
Skólahúsið er í raun tvær sam-
síða byggingar með yfirbyggðri
„götu“ milli þeirra. Gatan er björt
og býður upp á líflegt umhverfi án
þess að hafa truflandi áhrif í
kennslustofunum. Innra skipulag
skólans er byggt á „götunni" sem
tengir saman alla starfsemi innan
stofnunarinnar, jafnframt því að
vera rammi um félagslífið í skólan-
um. Hátíðar- og matsalur og gegnt
honum bókasafnið er eins konar
aðaltorg skólans. Staðarval hússins
skapar skjól á skólalóðinni og einn-
ig er góð yfírsýn yflr skólalóðina,
sem minnkar hættu á einelti.
Umgjörð utan um
einsetinn skóla
Þó að það sé mikilvægt að ytri
rammi skólastarfsins, þ.e.a.s. bygg-
ingin, sé vel af hendi leyst, er það
Ég vil þakka öllum sem
komið hafa að undir-
búningi og byggingu
Engjaskóla, segir
Sigrún Magnúsdóttir,
svo og starfsfólki hans
fyrir hugmyndaauðgi
og dugnað.
fyrst og fremst innra starfið sem
skiptir sköpum í skólunum. Nem-
endur og foreldrar í Engjahverfi eru
lánsöm með skólastjórnendur og
starfsfólk skólans. Þá er foreldrafé-
lag skólans afar öflugt og duglegt.
Þann 1. sept. nk. hefst skólastarfíð
í hinum nýja Engjaskóla. Skólinn
sótti um í þróunarsjóð að byija strax
með lengdan skóladag nemenda.
Skóladagurinn hefst kl. 8.10 og
stendur til 14.20 hjá öllum nemend-
um 1.-4. bekkjar. Flesta daga vik-
unnar eru einnig 5.-7. bekkur jafn-
lengi í skólanum. Skólinn var hann-
aður sem umgjörð utan um einset-
inn skóla og 6-7 stunda vinnudag
nemenda. Það er því stórkostlegt
að það takist strax í upphafí að
koma á lengdum vinnudegi nem-
enda með næðisstund í hádegi.
Þá vona ég að skólahúsið nýtist
sem félagsmiðstöð hverfisins, enda
hannað þannig að íbúar eigi sem
greiðastan aðgang að því utan
hefðbundins skólatíma.
Ég vil nota tækifærið og þakka
öllum sem komið hafa að undirbún-
ingi og byggingu l skólans svo og
starfsfólki hans fyrir hugmynda-
auðgi og dugnað að móta skóla-
starf í nýjum skóla. Grunnskóla-
starf sem horfir.til framtíðar.
Ég óska íbúum Engjahverfls til
hamingju með nýjan og glæsilegan
skóla.
Höfundur erform. fræðsluráðs.