Morgunblaðið - 26.01.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1993
Minning
Hjörtur Hjartar
framkvæmdasljóri
Mánudaginn 25. janúar verður
borinn til hinstu hvíldar Hjðrtur
Hjartar fyrrverandi framkvæmda-
stjóri, sem lést í Landspítalanum
14. þ.m. eftir löng og ströng veik-
indi.
Mín fyrstu kynni af Hirti voru í
maímánuði 1966 er ég sótti um starf
hjá Skipadeild Sambandsins, en
Hjörtur var þar framkvæmdastjóri
og hafði verið það fra stofnun deild-
arinnar árið 1952. Ég minnist þess
hve spumingar hans um mína hagi
og áhugamál voru stuttar, hnitmið-
aðar og afgerandi, en strax komist
að kjarna málsins. Upp úr því hóf
ég störf hjá Skipadeildinni undir
handleiðslu Hjartar og naut hennar
þar til hann lét af störfum í lok árs
1976. Ég kynnist Hirti sem mjög
áberandi stjómanda sem gjörþekkti
flestalla þætti kaupskipaútgerðar-
innar. Hann gerði miklar kröfur til
starfsfólks, stundum svo miklar að
fólki þótti nóg um, en ætíð mestar
til sjálfs sín.
Úti á við fór af honum það orð
að hann væri harður í hom að taka
og á viðskipta- og samningasviðinu
var hann fastur fyrir og fylginn sér
þegar á því þurfti að halda. Margir
höfðu á orði að á þeim vettvangi
vildu þeir síst mæta Hirti, ekki síst
þar sem hann þekkti alla þætti
mála og spilaði út réttum spilum á
réttum tíma. Innan fyrirtækis síns
reyndist hann hins vegar stjórnandi
sem ætíð var fús að leiðbeina þeim
sem minna kunnu í fræðunum eða
að skera úr um aðgerðir eða ákvarð-
anir sem menn voru ekki á einu
máli um hvemig skyldi haga. Hann
stóð sem klettur að baki starfs-
manna ef eitthvað bjátaði á og þar
áttu þeir hauk í homi svo umtalað
var.
Ég mun ætíð minnast atviks er
upp kom er undirritaður hafið stað-
ist fast á meiningu gagnvart for-
svarsmanni ákveðins fyrirtækis hér
í borg, sem var gagnstæðrar skoð-
unar. Endaði það með því að þessi
ágæti forstjóri jós úr skálum reið-
innar og skellti svo á mig símanum.
Stuttu síðar biður Hjörtur mig að
tala við sig og segir mér að viðkom-
andi forstjóri hefði rétt í því verið
að klaga mig. Útskýrir Hjörtur
málið í smáatriðum og varð undirrit-
uðum þá Ijóst að tvær hliðar væru
á málinu og mín hlið væri veikari.
Bjó ég mig nú undir ádrepu af hendi
Hjartar. En Hjörtur hugsar sig að-
eins um og spyr svo hvort ég hafí
staðið fast á meiningu minni, sem
ég játaði. Þá segir Hjörtur; Já, þá
er ekki annað að gera en að keyra
það áfram — tók málið að sér og
hafði það í gegn. Þetta sýnir hve
vel Hjörtur stóð að baki starfs-
manna sinna og átti það bæði við
í starfi sem og við persónulegar
aðstæður.
Hjörtur var ekki gefínn fyrir
„slugs og slen“ í starfí og ennþá
síður óreglu og tel ég að fyrirtækið
búi enn að þeirri festu sem hann
skóp í Skipadeildinni á starfsárun-
um sínum þar. Hann var mikill
vinnuþjarkur og ef á þurfti að halda
vann hann sólarhringum saman án
hvfldar. Hann ætlaðist til þess sama
af starfsfólki sínu ef nauðsyn bar
til, en hann gleymdi ekki slíkum
atvikum og umbunaði sínu fólki fyr-
ir. Þegar amstur dagsins var að
baki gat Hjörtur verið hrókur alls
fagnaðar og var ekki síður áhuga-
vert að kynnast þeirri hlið hans.
Ég minnist sérstaklega þess er ég
og fjölskylda mín hittum Hjört og
Guðrúnu á sólbjartri Ítalíuströnd
árið 1979. Þá eitt síðdegi buðu þau
hjónin okkur upp á mikla jarðar-
beijaveislu. Þessa stuttu ánægju-
stund hændust böm okkar svo að
þeim hjónum að mörg næstu árin
kölluðu þau Hjört og Guðrúnu ekki
annað ef afa og ömmu. Hjartahlýjan
rataði þama beint í bamssálina.
Að öllum öðrum ólöstuðum er
Hjörtur fmmkvöðull og uppbyggj-
andi kaupskipaútgerðar samvinnu-
manna, Skipadeildar Sambandsins,
annarrar stærstu kaupskipaútgerð-
ar landsmanna. Hann lagði allan
sinn metnað og kraft í að byggja
upp félagið og uppgangur þess var
mikill þann tíma er hann stýrði því.
Fyrir hans tilstilli skapaðist valkost-
ur fyrir landsmenn í flutningum til
og frá landinu sem varir enn þann
dag í dag.
Hjörtur Hjartar var minn lærifað-
ur í kaupskipaútgerð og ég tel mig
öðmm heppnari að fá að alast upp
í oft hörðum heimi viðskiptanna
undir handleiðslu þess afburða- og
öðlingsmanns sem Hjörtur var. Slík-
ir þyrftu að vera fleiri.
Hann helgaði alla sína starfs-
krafta Samvinnuhreyfingunni á ís-
landi. Því miður gat hann ekki not-
ið ævikvöldsins svo sem hann hefði
átt skilið vegna alvarlegs sjúkdóms.
Naut hann í veikindum sínum
umönnunar og styrks barna sinna,
en þó mest Guðrúnar konu siimar
sem sýnt hefur aðdáunarverðan
styrk og æðruleysi við þessar erfiðu
aðstæður. Hefur Hjörtur efalaust
kosið að þessi tími hefði verið öðm-
visi og þau Guðrún gætu betur not-
ið samfylgdarinnar í lokin. Frístund-
ir þeirra saman hafa efalaust oft
verið fáar í annasömu starfí þess
áhugasama athafnamanns sem
Hjörtur var.
Ég þakka Hirti ánægjuríka sam-
fylgd og færi Guðrúnu, bömum
þeirra hjóna og öðmm ættingjum
mínar dýpstu samúðarkveðjur.
Omar HI. Jóhannsson.
Hinn 25. þ.m. verður til moldar
borinn frá Neskirkju í Reykjavík
Hjörtur Hjartar fyrmm fram-
kvæmdastjóri, er lést 14. þ.m., þá
nýorðinn 76 ára.
Þar var mikið happaspor stigið
árið 1952, þegar Hjörtur, þá kaupfé-
lagsstjóri á Siglufírði, var fenginn
af Vilhjálmi Þór, þá forstjóra Sam-
bands ísl. samvinnufélaga, til að
hafa forstöðu um farskipaútgerð
Sambandsins sem þá var að slíta
bamsskónum með fyrstu skipum
þess, Hvassafelli og Amarfelli.
Uppbygging skipastóls Sam-
bandsins varð mjög ör á fyrstu áran-
um eftir komu Hjartar að útgerð-
inni: Dísarfellið 1953, Litlafellið og
Helgafellið 1954, þijú skip talsins
á tveimur ámm. Og svo eðlilegur
þótti vöxturinn í umsjón Hjartar,
að haft var á orði, er ekki bólaði á
viðbótarskipi árið 1955, hveiju það
sætti. En svo kom Hamrafellið
1956, olíuflutningaskipið, stærsta
skip er íslendingar höfðu þá nokk-
urn tímann eignast og rekið og mun
svo enn vera.
Kaup Sambandsins og Olíufélags-
ins á Hamrafelli vora mikið átak
og bám vott um stórhug og áræði
þeirra, er um stjómvölinn héldu í
þessum fyrirtækjum. Þar átti Hjört-
ur stóran hlut að máli. Rekstur
Hamrafells, sem var alfarið í hönd-
um Sambandsins, var stór í sniðum
á íslenskan mælikvarða, krafðist
mikils en gaf dijúgar tekjur í hag-
stæðum markaði. Rekstrarafkoma
þessa skips var góð fyrstu árin og
fór útgerðin ekki varhluta af að
ofsjónum var séð yfír því. En svo
hrakaði hinum almenna fragtmark-
aði olíuflutningaskipa og Rússar
buðu lág flutningsgjöld á olíu til
íslands. Rekstur Hámrafells varð æ
þyngri, tók sífellt meira til sín af
afkomu útgerðar á öðrum sviðum
og engan afgerandi utanaðkomandi
velvilja að hafa. það kom því að því
að selja varð skipið árið 1966, sem
urðu Hirti sár vonbrigði. Þetta er í
raun mikil saga og Sambandsmönn-
um hugstæð, og rakin hér því rekst-
ur Hamrafells mæddi fyrst og
fremst á Hirti, hans úrræðum, dugn-
aði og þrautseigju.
Það má ef til vill halda því fram,
að nokkur töf hafi orðið á útvegun
skipa til útgerðar Sambandsins á
Hamrafellsámnum. En þó var
ótrautt haldið áfram, þótt fram-
kvæmdir væm ekki eins tíðar og
áður.
Árið 1962 var nýtt olíuflutninga-
skip byggt, Stapafellið, og árið 1964
var nýtt skip byggt í Noregi, Mæli-
fellið, í skipasmíðastöð, sem þrátt
fyrir takmarkaðan búnað til smíð-
anna bauð mjög hagkvæm kjör í
samkeppni við þróaðri stöðvar í öðr-
um löndum. Þessi smíðasamningur
bar áræði Hjartar og innsæi glöggt
vitni. Þetta skip þjónaði útgerðinni
í 20 ár.
Á hinu erfíða ári, 1969, í íslensk-
um þjóðarbúskap var samið um
smíði á nýju frystiskipi, Skaftafelli,
og ári síðar á nýju flutningaskipi,
Hvassafelli. Bæði þessi skip vom
afhent Sambandinu árið 1971, en
það ár var síðara Litlafellið keypt.
Þijú skip bættust því í Sambands-
flotann það árið. Árið 1973 var Dís-
arfellið síðara keypt og tveimur
ámm síðar Jökulfellið síðara. Hjört-
ur lét af störfum hjá Sambandinu
í árslok 1976.
Framangreindar skipasmíðar og
-kaup em hér raktar til að minnast
athafnasemi Hjartar. Þessu fylgdu
að sjálfsögðu oft langar og strangar
samningagerðir við erlenda aðila.
Þeim, sem þetta ritar, er vel
kunnugt um, að margir þessara
aðila mátu Hjört mjög sem traustan
og hreinskiptinn viðsemjanda, sem
gott var að eiga viðskipti við, þótt
stundum væri hart róið til að viðun-
andi samningar næðust.
En farskipaútgerð er ekki bara
skipasmíðar og -kaup. Viðfangsefn-
in em yfirgripsmikil og margvísleg.
Ég veit að aðrir munu minnast ann-
arra þátta í athöfnum Hjartar. Til-
efnin em mörg. Einn er þó sá þátt-
ur, sem ég vil leyfa mér að minnast
á. Mannahald skipa var umfangs-
meira hér áður fyrr en nú tíðkast.
Áhafnir vom því meginuppistaðan
í starfsliði útgerðarinnar. Á fram-
kvæmdastjóraárum sínum hjá Sam-
bandinu átti hann oft því láni að
fagna að hafa á að skipa mörgum
frábærlega hæfum skipsljómar-
mönnum, vélstjómm og öðmm skip-
veijum. Hjörtur rækti náin tengsl
við þessa samstarfsmenn sem leit-
uðu oft til hans með hin margvísleg-
ustu málefni og fengu oftast fljót
og afdráttarlaus svör. Þeir virtu álit
hans og fyrirmæli, þótt fyrir kæmi
að um mál væm skiptar skoðanir
eins og gengur.
Hans er oft minnst að góðu af
eldri starfsmönnum útgerðar. Auk
annarra mannkosta vora ósérhlífni,
ábyrgðartilfínning og samviskusemi
ríkir þættir í fari Hjartar. Hann
sinnti sínum framkvæmdastjóra-
störfum nánast vakandi og sofandi,
ef svo má að orði kveða, og unni
sér sjaldan hvfldar.
Við hlið hans í annasömu starfí
stóð eiginkona hans, Guðrún Hjart-
ar, sem studdi hann og hvatti. Gift-
ingardag þeirra hjóna mun hafa
borið upp á 21. september, og mun
Hjörtur hafa litið á þennan dag sem
einn hinn mesta happadag í lífí sínu,
og gjaman mátti meiriháttar at-
burði á vegum útgerðar bera upp á
þennan dag, því fylgdi farsæld.
Þann er þetta ritar telur sig hafa
borið gæfu til að hafa átt traust og
vináttu Hjartar, þessa mannkosta-
manns, og er af því stoltur. Fyrir
það skulu honum hér færðar þakkir.
Guðrúnu, bömum þeirra hjóna,
öðmm afkomendum og venslafólki
færi ég samúðarkveðjur mínar, Ingi-
bjargar konu minnar og íjölskyldu.
Ottar Karlsson.
Maðurinn sem lagði gmnninn að
næststærsta skipafélagi landsins er
allur. Sá sem þessar línur ritar átti
því láni að fagna að vinna undir
hans stjóm í 15 ár og kynnast hon-
um allnáið. Dugnaður hans, afköst
og vinnuþrek vom með ólíkindum.
Við sem unnum hjá honum kynnt-
umst oft vinnuhörku hans, sem okk-
ur fannst stundum jaðra við sann-
gimismörk, en honum var alltaf
fyrirgefið, því að við sáum og fund-
um að hann gerði enn meiri kröfur
til sjálfs sín. Hann gerði þá kröfu
að allt hans fólk hefði sína hluti á
hreinu.
Viðsemjendum hans hefur sjálf-
sagt fundist hann vera harður í
hom að taka. Segði hann nei meinti
hann nei, og var oft erfitt að fá
aðra niðurstöðu. Segði hann hins-
vegar við viðsemjendur sína: „Við
skulum skoða þetta", kvað við ann-
an tón. Viðsemjendur hans vissu það
af langri reynslu að slíkur ádráttur
frá Hirti jafngilti í þeirra huga skrif-
legum samningi. Ritaðir minnis-
punktar vom óþarfir. Slík vom
kynni þeirra af áreiðanleik og orð-
heldni þessa manns.
Þegar hin ýmsu vandkvæði komu
upp í sambandi við starfíð var gott
að leita til Hjartar. Hann var eld-
fljótur að skilja aukaatriði frá aðal-
atriðum og fundvís á kjama hvers
máls. Hollráð hans urðu mér dýr-
mætt veganesti í oft mjög erfiðum
og löngum kj arasamningaviðræð-
um. í honum átt ég þann trausta
bakhjarl sem öllum er nauðsynlegur
á erfíðum stundum.
Þótt Hjörtur léti af störfum sem
framkvæmdastjóri Skipadeildar í
árslok 1976 fór því fjarri að hann
væri sestur í helgan stein, þótt hann
hafí efalaust fundið að heilsan væri
farin að bila. Honum vom falin hin
ólíkustu sérverkefni fyrir samvinnu-
hreyfinguna. Á þeim vettvangi kaus
hann að skipa sér þar í fylkingu sem
bardaginn var harðastur - og dugði
vel sem ætíð fyrr.
Nú er hann allur. íslenskir sam-
vinnumenn sjá á bak einum af sínum
traustustu foringjum.
Um leið og ég votta eiginkonu
hans og fjölskyldu mína dýpstu sam-
úð, kveð ég minn gamla góða hús-
bónda og velgjörðamann með virð-
ingu og þökk. _
Óskar Einarsson.
Nú hefurtengdafaðir minn, Hjört-
ur Hjartar, fengið hvfldina. Hann
hefur barist við erfíðan og síversn-
andi sjúkdóm í mörg ár. Og hvemig
hann brást við honum sýndi best
hvem mann hann hafði að geyma,
æðraðist aldrei og sýndi ávallt still-
ingu. Tengdamóðir mín hefur staðið
við hlið manns síns eins og klettur
og vakað yfir líðan hans. Þó að vel
sé hægt að unna honum þess að
losna úr viðjum þessa heims, þá er
eins og við séum aldrei fullkomlega
búin undir kveðjustundina og að
hjartanu sest sorg og söknuður.
Ég kom inn á heimili tengdafor-
eldra minna fyrir tuttugu og þremur
ámm, þá ung stúlka. Og það sem
ég hef lært af þeim er ótalmargt.
Það sem einkenndi þeirra góða
hjónaband var umhyggja hvors
þeirra fyrir öðm og fyrir fjölskyldu
sinni. Allt sem sagt var stóð eins
og stafur á bók. A heimili þeirra
fann ég öiyggi og festu en jafnframt
hlýju.
Á þessari kveðjustund er þakk-
læti til Hjartar fyrir svo ótalmargt
efst í huga mér. Þakklæti fyrir alian
stuðninginn í gegnum árin, fyrir
hjálpina og allar vinnustundimar
sem hann lagði fram þegar við hjón-
in byggðum húsið okkar, umhyggj-
una fyrir dætmm okkar. Og fyrir
þremur ámm þegar við komum með
Iitla son okkar, sem við fengum frá
íjarlægu landi, þá bundust þeir strax
sterkum böndum og hann varð afa-
strákur.
Megi góður guð vera með tengda-
föður mínum á ókunnum stigum og
veita tengdamóður minni, Guðrúnu
J. Hjartar, styrk.
María J. Gunnarsdóttir
Sífellt fækkar þeim forystumönn-
um í íslensku athafnalífí, sem stóðu
í stafni í hinni miklu uppbyggingu,
sem átti sér stað í atvinnuháttum
þjóðarinnar eftir sfðari heimsstyij-
öldina, um miðja þessa öld. Einn
af þeim mönnum var Hjörtur Hjart-
ar framkvæmdastjóri Skipadeildar
Sambandsins frá 1952 til 1976, sem
lést 14. þ.m.
Hjörtur Hjartar fæddist á Þing-
eyri við Dýraijörð 9. janúar 1917,
sonur Ólafs R. Hjartar jámsmiðs
og konu hans Sigríðar Egilsdóttur.
Eftir að hafa lokið námi í Samvinnu-
skólanum 1937 var hann ráðinn
kaupfélagsstjóri við Kaupfélag Ön-
firðinga á Flateyri. Mun það vera
einsdæmi að svo ungum manni hafi
verið falið slíkt ábyrgðarstarf. Er
það ljóst dæmi um hve fljótt hann
ávann sér traust samferðamanna
sinna. Á unglingsáram hafði hann
vakið athygli fyrir dugnað og for-
ystuhæfni. Þetta starf var vísir að
því er síðar kom. Það var eðlileg
afleiðing af lífskoðun hans og lífs-
viðhorfí að lífsstarf hans var á veg-
um Samvinnuhreyfingarinnar. Eftir
að hann hafði starfað sem kaupfé-
lagsstjóri á Flateyri frá 1937 til
1945 var til hans leitað að taka að
sér kaupfélagsstjórastarf á Siglu-
firði. Kaupfélagið þar átti þá í mikl-
um erfíðleikum og var raunar til-
vera félagsins í veði ef ekki fengist
traustur maður til forstöðu. Hjörtur
tók að sér þetta starf og gekk að
verki af þeim dugnaði og hyggind-
um sem hann var þekktur fyrir. Sjö
áram síðar er hann var enn kvaddur
til annarra vandaverka hjá Sam-
vinnuhreyfíngunni skilaði hann
kaupfélaginu frá sér, sem traustu
og blómlegu fyrirtæki.
Allt frá því að Samvinnuhreyfíng-
in hóf að hasla sér völl á sviði versl-
unar og viðskipta hér á landi hafði
það verið á óskalista hjá forystu-
mönnum að koma á stofn skipafé-
lagi til þess að annast sem mest
vömflutninga til og frá landinu fyr-
ir samvinnufélögin. Þegar Vilhjálm-
ur Þór varð forstjóri Sambandsins
1946 byijaði hann strax að undirbúa
að þessir og ýmsir aðrir draumar
samvinnumanna yrðu að veraleika.
Til þess að taka við stjóm skipafé-
lagsins og veita því forstöðu valdi
Vilhjálmur Hjört. hann tók við þessu
starfi árið 1952 og var fram-
kvæmdastjóri Skipadeildar SÍS í 24
ár til 1976. Það kom því í hlut Hjart-
ar að móta og skipuleggja starf
þessa fyrirtækis þegar í upphafi og
stýra því í vályndum veðram og
kröppum sjó íslensks atvinnu- og
efnahagslífs á þessum áram. Allir
sem til þekktu viðurkenna að Hjört-
ur gekk til allra starfa af mikilli
einlægni og sérstökum dugnaði og
sparaði aldrei krafta sína við að sigr-
ast á erfiðleikum er að steðjuðu á
hveijum tíma. Hann var einnig úr-
ræðagóður og sá oft færa leið þar
sem öðram sýndust sund lokuð.
Þótt framkvæmdastjórastarf
Skipadeildar SÍS væri mikið og
krefjandi starf hlóðust þó ýmis önn-
ur störf á vegum Samvinnuhreyf-
ingarinnar á Hjört á löngum starfs-
ferli. Hann sat í framkvæmdastjóm
SÍS 1955 til 1976, í bankaráði Sam-
vinnubankans frá stofnun 1963 til
1986 og formaður í stjórn Olíufé-
lagsins hf. frá 1967 til 1987. Hér
er aðeins fátt eitt nefnt af þeim
stjórnarstörfum er hann annaðist
fyrir samtök samvinnumanna. Hann
skrifaði mikið af greinum um sam-
vinnumál og var gefín út bók með
greinum, sem hann skrifaði í Tím-
ann á áranum 1977-1982. Þetta
greinasafn bar heitið: Á líðandi
stund — Nokkur rök samvinnu-
manna. Hann var ágætlega ritfær
og snarpur í sókn og vöm fyrir
Samvinnuhreyfinguna eins og öll
skrif hans bera vott um.
Hjörtur var gæfumaður í einka-
lífi. 21. september 1939 kvæntist
hann Guðrúnu Jónsdóttur kennara,
dóttur Jóns Jónssonar bónda og al-
þingismanns í Stóradal í Húnavatns-
sýslu og konu hans Sveinbjargar
Brynjólfsdóttur. Var það honum
mikill styrkur í annasömum og erfíð-
um störfum að hafa svo ágæta konu
sér við hlið. Börn þeirra eru: Jóna
Björg, kennari, gift Paul van Buren
háskólakennara, Sigríður Kristín,
iyfjaftæðingur, gift Stefáni Guð-
bergssyni, verkfræðingi, Elin,
hjúkmnarfræðingur, gift Davíð Á.
Gunnarssyni, verkfræðingi og fram-
kvæmdastjóra, og Egill, raftækni-
fræðingur, kvæntur Maríu J. Guð-
mundsdóttur tæknifraaðingi.
Ég sem þessar línur rita átti því
láni að fagna að starfa all náið með
Hirti Hjartar. Við sátum saman í
stjóm Samvinnusparisjóðsins og síð-
ar Samvinnubankans frá stofnun
bankans til 1986 og í tuttugu ár
1967-1987 var hann formaður
stjómar Olíufélagsins hf. Ég lærði
fljótt að meta hin vönduðu vinnu-
brögð Hjartar í hveiju máli. Hann
sparaði aldrei vinnu til þess að
kynna sér mál og að því loknu stóð
ekki á honum að taka ákvarðanir.
Tillögur hans til lausnar flóknum
málum bára vott um rækilega at-
hugun, raunsæi og hyggindi. Að
leiðarlokum er ég þakklátur fyrir
að hafa fengið að vinna með honum
og njóta ráða hans og vinsemdar.
Við hjónin vottum Guðrúnu og
allri Qölskyldunni dýpstu samúð.
VilhjáJmur Jónsson.
Fleiri minningargreiitar um
Hjört Hjartar bíða birtingar
og munu birtast í blaðinu
næstu daga.