Morgunblaðið - 31.08.1980, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. ÁGÚST 1980
jpKannski fyrsta
framboösræöan fyrir
kosningarnar 1984«
Hvers vegna flutti Kennedy slíka
ræðu? Þeirri spurningu svara ég ekki
með einföldum hætti. Fyrir mér var
ástæðan þó fyrst og fremst ein: til
þess að sýna mönnum fram á að hann
væri þrátt fyrir allt betra forsetaefni
en Carter. Einkum og sérílagi þarna
og þá. Kannski var þetta fyrsta
framboðsræðan fyrir kosningarnar
1984. Enginn Bandaríkjamaður gæti
þá sagt að hann hefði í upphafi
kosningabaráttu sinnar flutt „lousy
speaches".
Eitt er víst. Herfjöturinn leystist af
manninum, og hann varð sigurvegari í
ósigrinum. Honum tókst að láta
flokksþingið samþykkja tillögur sem
voru Carter vægast sagt lítt að skapi.
Hann minnti mig á hljómsveitar-
stjóra sem hefur algeran aga og
fullkomið vald. Þessi ræða er ein af
hinum stóru í veraldarsögunni. Að
sjálfsögðu var Kennedy senuþjófur.
Hann stal senunni gersamlega frá
hverjum og einum sem kynni að tala á
eftir honum, eða yrði að gera það.
Einkum þó frá Carter. Allar ræðurn-
ar á þessu þingi hlytu að falla í
skugga ræðunnar miklu. Svipuð ræða
yrði ómerkileg stæling, gagnstæð
ræða, bull.
★
Kennedy réðst með mikilli leikni á
Ronald Reagan (framber Reigan) og
aðrir ræðumenn síðan í svipuðum dúr.
Hann er sú mikla grýla sem á að
halda Demókrataflokknum saman og
leiða hann til sigurs. Þeir töluðu hver
um annan þveran með mikilli fyrir-
litningu um leikarann (sem heyrst
hefur að sé af íslenskum ættum) og
líktu honum við Barry Goldwater og
Herbert Hoover sem hroðalegasta
ósigra hafa beðið af frambjóðendum
fpÞeir töluöu meö
fyrirlitningu um leikar-
ann«
Rebúblikana í marga áratugi að
minnsta kosti. Tilvitnanir í Reagan
voru þvílíkar að ég var í bili og er enn
sannfærður um að hann á litla
sigurmöguleika. Og þó. Demókratar
eru af einhverjum ástæðum dauð-
hræddir við hann. Það er greinilegt.
Og voru þeir ekki sumir fullt eins
miklir leikarar og Ron sjálfur. Hvað
um Kennedy? Auðvitað má auðkýf-
ingur tala máli hinna fátæku og
smáu. Auðvitað er það góðra gjalda
vert, þegar ríkisbubbi er málpípa
atvinnuleysingja og útigangsmanna.
En þrátt fyrir yfirburði hljómsveitar-
stjórans og ágæti sinfóníunnar var
ekki örgrannt um að á bak við allt
ómaði einhver falskur tónn.
★
Myndin, sem Kennedy dró upp af
bandarísku þjóðfélagi, var ekki alls
kostar fögur. Hann hafði ferðast um
40 ríki í misheppnaðri kosningabar-
áttu, og hann tók hvert dæmið af
öðru, tvist og bast um Bandaríkin, af
örvæntingu, neyð, eymd og volaði.
Hann kom út tárunum á fólki, og
þetta átti að sjálfsögðu alla að lækna
ef tillögur hans í efnahagsmálum
yrðu samþykktar (og hvað þá ef menn
hefðu haft vit á því að velja hann fyrir
forsetaefni). Hvað um það. Sumar
veigamestu tillögur hans voru sam-
þykktar, svo að örvænting, neyð, eymd
og volað ætti að minnka í hinum
sameinuðu ríkjum Ameríku, það er að
segja ef Demókratar sigra.
Demókratar í New York 1980 voru
ákaflega sjálfumglaðir; flokkur þeirra
góður fyrr og síðar, stjórnskipulag
landsins til fyrirmyndar, og Banda-
ríki Norður-Ameríku skyldu halda
áfram að vera besta og mesta ríki í
heiminum, þar sem réttlæti, friður,
jöfnuður og gróska mætti verða linnu-
laust um alla framtíð. Enginn vonar-
laus atvinnuieysingi í Suður-Kali-
forníu, engin grátandi móðir í Vest-
ur-Virginíu, enginn óvarinn afbrota-
maður í Illinois, ekkert gamalmenni á
hrakhólum í Flórída, ekkert kynja-
misrétti, ekkert menntamisrétti, ekk-
ert efnahagsmisrétti, kæru sam-
demókratar, bræður og systur.
PpÁtti engan rétt á
því aö taka sér í munn
hiö ginnhelga nafn
Franklins D. Roose-
velts«
Flokksþingið í New York var þraut-
skipulagt og allt þaulhugsað. Helstu
ræðumenn voru ekki valdir af handa-
hófi; múlattinn Andrew Young; full-
trúar stærstu og fjölmennustu ríkj-
anna: Daníel Moynahan og Cuomo frá
New York, Jerry Brown frá Kaliforn-
íu, nýstirnið Robert Graham frá
Flórída og svo framvegis. Texas, eitt
stóru ríkjanna, virtist útundan, lík-
lega talið vonlaust. Þaðan er George
Bush, aðalkeppinautur og nú varafor-
setaefni Reagans. Og Edmund Muskie
flytur langa og leiðinlega minningar-
ræðu um Hubert H. Humphrey.
Mjög er haldið á loft minningu
fyrrverandi forseta úr hópi Demó-
krata. Með dýpstri lotningu og mest-
um tilfinningahita er talað um Frank-
lin Roosevelt. Reagan er meira að
segja fundið til foráttu að hafa vitnað
í hann einhvern tíma. Sá vondi
afturhaldsmaður átti engan rétt á því
að taka sér í munn hið ginnhelga nafn
Franklins Delano Roosevelts.
★
Auk stórlaxanna er fulltrúum ým-
issa skoðana- og hagsmunahópa tyllt
upp á ræðupallinn, mönnum af ýmsu
þjóðerni, misjafnlega litum, ERA-
konum, verkalýðs- og trúarleiðtogum.
Auðvitað kemst enginn með tærnar,
þar sem Kennedy hafði hælana, og
stundum var þetta rétt eins og heima
á íslandi, miðlungs tuldur um baráttu
gegn verðbólgu, orkukreppu og launa-
mismun. Andrew Young og Jerry
Brown vekja takmarkaða hrifningu.
Helst er það varaforsetaefnið Walter
Mondale frá Minnesota. Hann talar
lengi og stundum vel og réðst með enn
meira offorsi á Reagan en Kennedy
hafði nokkurn tíma gert. Hann kann
út í hörgul ýmsar tæknibrellur
mælskulistar, en hann nær ekki nánd-
ar nærri sömu áhrifum og Kennedy.
Ráp upphefst, sjónvarpsmenn beina
ljósum að geispandi ándlitum, og
einstaka maður hefur fengið sér kríu.
Mondale æsir sig því meira upp,
lemur öðru hverju í ræðupúltið, baðar
út höndunum og þenur röddina til
hins ýtrasta. Einhvern veginn virðist
þetta ónáttúrulegt. Þessi geðfelldi,
^Einhverjum heföi
misþóknast oröbragö-
iö, ef þetta heföu veriö
forsetakosningar á ís-
landi«
dagfarsprúði maður er ekki svona
æstur. Er hann kannski enn betri
leikari en The Actor? Er hann aO
hefja baráttu sína fyrir útnefningu
gegn Kennedy eftir fjögur ár?
★
Smám saman skýrast línurnar, og
reynt er að einfalda áróðurinn, þótt
eitt helsta árásarefnið á Reagan væri
það, að hann boðaði einfaldar lausnir
á flóknum vandamálum. „Þetta er
ekki einfalt, heldur einfeldningslegt,"
kveður við aftur og aftur í máli
Mondales. Og Démókrataflokkinn
skal sameina í baráttunni gegn óvini
þjóðarinnar nr. 1, Ronald Reagan, The
Actor. Ef einhverjum þætti Carter
ógóður, væri hann þó altjent skárri
kostur.
Áróðurslínan er fundin. Kjör Reag-
ans þýðir misjafnari og verri lífskjör,
eymd, volað, og í kjölfar þess ofbeldi
og stjórnleysi. (Á áróðursspjaldi er
Reagan meðal annars kallaður fas-
isti.) Kjör Reagans þýðir hömlulausa
mengun og kjarnorkukapphlaup sem
eytt gæti allri heimsbyggðinni. CBS-
menn eru fljótir að rifja upp dæmi
þess að forsetar Bandaríkjanna allar
götur frá Lincoln hefðu verið úthróp-
aðir misindismenn og vitfirringar, svo
að líklega þarf Reagan ekki að kippa
sér upp við skammirnar, en einhverj-
um hefði misþóknast orðbragðið, ef
þetta hefðu verið forsetakosningar á
íslandi.
Atkvæðagreiðslan undir lok flokks-
þingsins er nánast formsatriði. At-
hygli vekur þó að Kennedy-sinnar
kjósa hann undantekningarlítið eftir
sem áður þótt hann hafi dregið sig í
hlé. Það segir nokkra sögu. Þó á svo að
heita að flokkurinn sé einhuga og
óklofinn. En það er hafdýpi milli
sósíalistans frá Suður-Kaliforníu og
íhaldsmannsins frá Aiabama.
Eftir útnefninguna gengur Jimmy
Carter fram með sitt stóra bros, í
einhvern veginn bláum fötum eins og
allir hinir, en með bindi úr þjóðfánan-
um, og þiggur náðarsamlegast útnefn-
inguna. Framan af er ræða hans ekki
sem verst, og hann talar sniðuglega
beint til Kennedys. En tal hans verður
allt of langt, og síðari hluti ræðunnar
glutrast niður á flatneskju, þrátt fyrir
sviðsett fagnaðarlæti. Ut yfir tekur,
er hann mismælir sig svo herfilega, að
segja Hubert Horatio Hornblower í
staðinn fyrir Hubert Horatio Hum-
phrey (Hornblower er gömul skáld-
sagnapersóna).
★
Svo er þessi stórfenglegi sirkus á
enda. og Martin Luther King eldri
(faðir þess sem drepinn var) er látinn
„blessa allt úr kórnum". Og hann
gerir það með slíkum tilþrifum í tóni
og látæði sem hvítir menn kunna ekki.
Jimmy Carter forseti gengur með
blíðu brosi og útbreiddum faðmi frá
ræðustólnum, þar sem hin ómissandi
bandaríska fjölskylda bíður. Að
sjálfsögðu endar skrautsýningin á
slíku hópatriði; Billy bróðir er að vísu
fjarverandi, líklega í Lýbíu. Frú
Rosalynn tekur á móti manni sínum,
og enginn veit hvort droparnir á
kinnum hennar eru hrifningartár eða
svitadropar í erfiðu hjálparstarfi.
Stúlkubarnið Amy, dóttir þeirra, sem
hefur verið látin fylgja föður sínum
eins og skuggi allt flokksþingið, er á
sínum stað. Að lokum tekur Carter
barnabarn sitt í faðminn og veitir því
skjól og traust. Þannig skal hann vera
hlífiskjöldur allra bandarískra barna
^Carter meö blíöu
brosi og útbreiddum
faðmi«
og gjörvallrar heimsbyggðarinnar.
„Leyfið börnunum að koma til mín“.
Hinu megin, á bak við, er lögreglan að
handtaka unga mótmælaseggi sem
ekki trúa á faðmlag og föðurhand-
leiðslu Jimmy Carters, og suður á
Miami reynir tólf ára flóttadrengur
frá Kúbu að hengja sig, því hann hafði
farið úr einu vítinu í annað.
En hvað skal gera? Frjálslyndi
frambjóðandinn, William Clark, er
auðvitað vonlaus, sömuleiðis óháði
frambjóðandinn, John Anderson, sem
í bili er minn maður, viðfelldinn,
gáfaður, kurteis og snöggur upp á
lagið í sjónvarpinu. En kaupmaðurinn
á horninu, sem tekur mig tali á
hverjum morgni, segir hiklaust að
Carter verði endurkosinn. Hann er
betri kosturinn af tveimur möguleg-
um. Allir aðrir eru vonlausir. En það
vitum við íslendingar, að slíkur áróð-
ur getur verið tvíeggjað sverð, jafnvel
tryggt kjör þess sem á að útiloka.
Kannski hinn raunverulegi leikari,
Ronald Reagan, verði þrátt fyrir allar
ávirðingar, sem tíundaðar voru í
Madison Square Garden, næsti forseti
Bandaríkjanna.
P:S:
„Meinhornið" í Miami Herald segir
að erfiðasta hlutverkið á öllu flokks-
þinginu hafi Joan Kennedy leikið,
þegar hún lést vera stúrin, af því að
Ted hlaut ekki útnefningu.
17.08. ’80.
G.J.